Kuzey Makedonya

Kuzey Makedonya (Makedonca: Северна Македонија, Makedonca telaffuz: [makɛˈdɔnija]), resmî adıyla Kuzey Makedonya Cumhuriyeti[7][8] (Makedonca: Република Северна Македонија Makedonca telaffuz: [rɛˈpublika ˌmakɛˈdɔnija]), Balkanlar'da bir ülkedir. Kuzeyde Sırbistan ve Kosova, batıda Arnavutluk, güneyde Yunanistan, doğuda Bulgaristan ile komşudur. 1991 yılında Yugoslavya'dan bağımsızlığını "Makedonya Cumhuriyeti" adıyla ilan etti ve kısa ad olarak hâlen resmî olmayan kaynaklarda kullanılmakta olan "Makedonya" adını kullanmaya başladı. Birleşmiş Milletler tarafından 1993 yılında tanınan ülke, Yunanistan'ın itirazı sonucu Birleşmiş Milletlere "Makedonya Eski Yugoslav Cumhuriyeti" adıyla üye oldu.[9][10][11] Makedon ve Yunan hükûmetleri, 12 Haziran 2018'de ülkenin adının "Kuzey Makedonya" olarak değiştirilmesi konusunda anlaşmaya vardı.[12]

Kuzey Makedonya
Makedonca: Република Северна Македонија
Makedonca: Republika Severna Makedonija
Arnavutça: Republika e Maqedonisë së Veriut
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti
Slogan
Ya istiklâl ya ölüm
Слобода или смрт (Makedonca)
{Sloboda ili Smrt}
Millî marş
Денес над Македонија
Денес над Македонија (Makedonca)
{Denes nad Makedonija}
Başkent
ve en büyük şehir
Üsküp
42°0′K 21°26′D
Resmî diller Makedonca, Arnavutça[1]
Tanınan bölgesel diller Türkçe, Romca, Ulahça, Sırpça[2]
Etnik gruplar
(2002)
Hükûmet Parlamenter Cumhuriyet
Stevo Pendarovski
 Başbakan
Zoran Zaev
Tarihçe  
 Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlık
1913
 Yugoslavya'dan Bağımsızlık İlan Edildi
8 Eylül 1991
 Tanınma
8 Nisan 1993
Yüzölçümü
 Toplam
25.713 km2 (9.928 sq mi) (148.)
 Su (%)
1,9
Nüfus
 2017[3] tahminî
2.083.869 (146.)
 2002 sayımı
2.022.547
 Yoğunluk
80,1/km2 (207,5/sq mi) (122.)
GSYİH (SAGP) 2020 tahminî
 Toplam
34,523 milyar $ (123.)
 Kişi başına
16.609 $[4] (75.)
GSYİH (nominal) 2020 tahminî
 Toplam
12,510 milyar $ (134.)
 Kişi başına
6.019 $[4] (85.)
Gini (2018)  31.9[5]
orta
İGE (2019)  0.774[6]
yüksek · 82.
Para birimi Makedon Denarı (MKD)
Zaman dilimi UTC+1 (OAZD)
 Yaz (YSU)
UTC+2 (OAYZD)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu +389
ISO 3166 kodu MK
İnternet alan adı

Tarih

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti topraklarında antik çağlarda Payonya krallığı yer almaktaydı.[13][14] Bu krallık Makedonya krallığının kuzeyindeydi;[15] Paeonia halkıysa Traklara mensuptu.[16] Kuzeybatıda Dardani, güneybatıda Enchelae, Pelagones ve Lyncestae adlı kabileler yerleşikti. Bunlardan ilk ikisi İliryalıydı, diğer ikisiyse kuzeybatı Yunanların Molosyalı kolundandı.[17][18][19][20][21][22]

MÖ 6. yüzyılın sonlarında I. Darius komutasındaki Pers Ahameniş İmparatorluğu bölgeyi ele geçirdi.[23][24][25] Yunanistan'a ikinci Pers saldırısının başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Persler günümüzün Makedonya Cumhuriyeti toprakları da dahil olmak üzere Avrupa'daki topraklarını terk etti.

MÖ 356 yılında II. Filip Yukarı Makedonya ve güney Paeonia'yı Makedonya krallığına kattı.[26] Oğlu Büyük İskender Paeonia'nın geri kalanını Scupi bölgesine ulaşacak şekilde ele geçirdi; ancak Scupi ve çevresi Dardani hakimiyetinde kaldı.[27]

MÖ 146 yılında Roma İmparatorluğu Makedonya eyaletini kurdu. Diocletianus dönemine gelindiğinde, bu eyalet güneyde antik Makedonya krallığını kapsayan "Macedonia Prima" ("İlk Makedonya") ve kuzeyde Paeonia'nın tamamıyla Dardania'nın bir kısmını, yani günümüzde Makedonya Cumhuriyeti topraklarının çoğunu kapsayan "Macedonia Salutaris" bölgelerine bölünmüştü. Stobi şehri bölgenin başkentiydi.[28] Domitian döneminde (MS 81-96) Scupi bölgesi Roma egemenliğine geçti ve Moesia Superior eyaletine bağlandı.[29] İmparatorluğun doğu bölgesinde Yunanca egemen dil olarak statüsünü korusa da Makedonya'da Latince yayılım gösterdi.[30]

MS 6. yüzyılda Slavlar Kuzey Makedonya'ya yerleşti.[31] 580'lerdeki Bizans kayıtları Ön Bulgarların yardımıyla Kuzey Makedonya'daki Bizans yerleşimlerine akın eden Slavlardan bahseder. 680'lerde Kuber liderliğinde Ön Bulgarlar, Slavlar ve Bizanslılardan oluşan bir grup Manastır civarına yerleşti.[32] Bulgar hanı I. Presyan döneminde Kuzey Makedonya'daki Slavlar Bulgar yönetimine girdi. I. Boris döneminde bölgedeki Slavlar Hıristiyanlığı kabul etti.

1014 yılında Bulgaristan çarı Samuil'in ordusunu yenen II. Basileios komutasındaki Bizanslılar dört yıl içinde Kuzey Makedonya da dahil olmak üzere Balkanlarda kontrolü sağladı. 12. yüzyıl sonlarına gelindiğindeyse bu kontrol zayıflamıştı. 13. yüzyılın başlarında İkinci Bulgar İmparatorluğu bölgeyi ele geçirdi. Bizans İmparatorluğu iç çekişmeler nedeniyle yıkılan bu imparatorluktan bölgeyi 14. yüzyıl başlarında geri aldı. 14. yüzyılda kendilerini Bizans zulmü altında ezilen Slavların kurtarıcısı olarak gören Sırp İmparatorluğu bölgeyi ele geçirdi. Üsküp Stefan Dušan'ın krallığının başkenti oldu.

1389 yılındaki I. Kosova Muharebesi'nde Sırp ordusunu yenen Osmanlı İmparatorluğu, muharebe sonrasında Makedonya'yı ele geçirdi. Osmanlı idaresinde Makedonya adı kullanımdan kayboldu.[31]

Osmanlı İmparatorluğu, Balkanlar’da topraklarını doğudan batıya olarak belirtilecek bir şekilde genişletmiş, bu bölge de Osmanlı idaresi için ilk büyük duraklardan olmuştur. İmparatorluğun içinde yüzyıllarca yer alan verimli, nüfuslu bir bölge özelliği kazanmıştır. Bu bölge 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılan son bölgedir.

Balkanlar, Müslüman Osmanlı İmparatorluğu ile Hristiyan Avrupa devletleri arasında geçiş bölgesiydi. Bu sebeple etnik köken ve din açılarından homojen bir yapı oluşamamıştır.[33] Bu durum, Balkanlar’ın bir kesimi olan Makedonya için de aynı şekilde geçerli olmuştur.

Osmanlı idaresi altında bölge Makedonya adıyla anılmamıştır. İlk fetihler döneminde Rumeli Eyaleti içinde yer alan bölgede en son Kosova Vilayeti, Manastır Vilayeti, Selanik Vilayeti adlı idari bölgelerin bazı kısımları ve tamamı yer almıştır.[34]

Osmanlı döneminde Türk nüfusu bakımından oldukça yoğun olan bölge, Osmanlı idaresi sonrasında yaşanan siyasi ve toplumsal sıkıntılar sebebiyle büyük göçlere sahne olmuştur. Bütün göçlere rağmen, Makedonya bölgesi içinde özellikle Kuzey Makedonya içinde ciddi bir Türk nüfusu bugün de yaşamaktadır.

600 yıla yakın süre Osmanlı egemenliğinde kalan bölge, 20. yüzyılda Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti'nin en güney kısımlarını oluşturmuştur.

1991 yılında özerk cumhuriyet Kuzey Makedonya, Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti’nin iç savaşlara girdiği dönemde bağımsızlığını ilan etmiştir.

Coğrafya

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nin tek büyük ırmağı tam ortasından geçen Vardar Nehri'dir. Ülkede yüksekliği 2,000 metreyi geçen 16 dağ bulunmaktadır. En büyük göller Arnavutluk, Yunanistan ve Makedonya Cumhuriyeti'nin kesiştiği noktada bulunan Ohri, Prespa ve Doyran Gölü'dür. Deniz kıyısı olmayan Makedonya Cumhuriyeti karasal iklimi vardır.

Dağlar

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'ndeki en önemli dağlar şunlardır:

Korab Dağı2,764 m
Şar Dağları2,747 m
Baba Dağı2,601 m
Yakupitsa Dağı2,540 m
Nice Dağı2,521 m
Deşat Dağı2,373 m

İdari yapılanma

Kuzey Makedonya istatistiksel bölgeleri haritası
Kuzey Makedonya belediye sınırları haritası

Kuzey Makedonya’nın idari yapılanmasında aşağıdaki sistemlerden oluşur:

  • İstatistiksel Bölgeler
  • Belediyeler

İstatistiksel bölgeler

Kuzey Makedonya’nın istatistiksel bölgeleri şunlardır:

Belediyeler

Kuzey Makedonya’da 84 belediye vardır. Ağustos 2004’te Kuzey Makedonya idaresi tarafından, söz konusu 84 belediye yeniden düzenlenmiştir. Bu belediye merkezlerinden on tanesi Büyük Üsküp’ü oluşturur.

Demografi

Nüfus

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti nüfusu 2002 nüfus sayımına göre 2.022.547 kişidir. Halkın %58i büyük şehirlerde toplanmıştır.

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nin büyük şehirleri

Şehirler

Makedonya Cumhuriyeti'nin büyük şehirleri
ŞehirNüfusArmaİdari BölgeNüfus
Üsküp500.000Üsküp Bölgesi506.926
Kumanova71.000Kuzeydoğu Bölgesi105.484
Manastır80.000Pelagonya Bölgesi95.385
Pirlepe68.000Pelagonya Bölgesi76.768
Kalkandelen60.000Polog Bölgesi86.580
Gostivar46.000Polog Bölgesi81.042
Ohri51.000Güneybatı Bölgesi55.749
Köprülü48.000Vardar Bölgesi55.108
İştip42.000Doğu Bölgesi47.796

Etnik gruplar

Makedonya Cumhuriyeti etnik gruplar haritası (2002 yılı)

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti çok etnik yapıya sahip bir devlettir. 2002 sayımlarına göre en büyük nüfus 1.297.981 kişiyle Makedonlar’a aittir. Sonraki dağılım Arnavutlar 509.083; Türkler 77.959; Çingeneler 53.879; Sırplar 35.939; Boşnaklar 17.018; Ulahlar 9695 şeklinde oluşmuştur.

2002 sayımlarına göre ülkenin etnik yapısı:

Sayı %
Toplam 2.022.547 100
Makedon 1.297.981 64,18
Arnavut 509.083 25,17
Türk 77.959 3,85
Çingene 53.879 2,66
Sırp 35.939 1,78
Bosnalı 17.018 0,84
Ulah 9.695 0,48
diğer 20.993 1,04

Din

Ohri'deki Aziz Kliment ve Pantheleimon kilisesi

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nde en yaygın din %64,7 ile Makedon Ortodoks Kilisesi'ne bağlı Ortodoksluk, %34,3 ile en yaygın ikinci din İslam'dır. Makedonya Cumhuriyeti oran açısından Türkiye, Kosova, Arnavutluk ve Bosna-Hersek'ten sonra Avrupa'daki en büyük Müslüman nüfusu barındırır.

Ülkede Müslümanlar'ın büyük çoğunluğunu Arnavutlar oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra Türkler, Boşnaklar ve 40.000 - 80.000 kadar nüfusa sahip oldukları tahmin edilen bir Müslüman Makedon topluluğu da vardır. Müslüman Makedonlar, Hristiyanlardan ayırt edilmek için kendilerine Torbeş demektedirler.[35] Ülkede 1200 kilise, 750 cami bulunur. Üsküp'te Ortodoks ve İslam dinine mensup insanlar için değişik okullar vardır.

Ekonomi

Günümüzde Kuzey Makedonya

Ülkenin başkenti Üsküp 500,000 civarındaki nüfusuyla aynı zamanda ülkenin en büyük şehridir. Ülkede Üsküp hariç büyük şehirler Manastır, Kumanova, Pirlepe, Kalkandelen, Ohri, Köprülü, İştip, Gostivar ve Ustrumca'dır. Ülkede 50 kadar doğal ve yapay göl ve yüksekliği 2,000 metreden fazla 16 dağ bulunmaktadır.

Ülke Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Frankofon, Dünya Ticaret Örgütü, Nato, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na üye olmakla birlikte Aralık 2005'ten beri Avrupa Birliği ile müzakerede.

Makedonya adlandırma sorunu

1944-1991 yılları arasında Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti bayrağı
1992-1995 yılları arasında Kuzey Makedonya bayrağı
1995'ten sonra Kuzey Makedonya Cumhuriyeti bayrağı

Ülke 1991 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nden Makedonya ismi ile bağımsızlığını ilan etti. Birleşmiş Milletler ülkeyi 1993 yılında Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti (EYMC) (Makedonca: Поранешна Југословенска Република Македонија (ПЈРМ)) ismi ile tanıdığını duyurdu. Diğer uluslararası örgütler olan Avrupa Birliği, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, Uluslararası Para Fonu, Avrupa Yayın Birliği ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi gibi örgütler ülkeyi Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti (EYMC) adıyla tanıdı.

Türkiye, Makedonya Cumhuriyeti'nin bağımsızlık ilanıyla beraber ülkeyi kendi ismi ile tanımıştır. Nitekim bu sebeple Makedonya'yı Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya ismiyle (FYROM) tanıyan NATO teşkilatına ait ve içinde Makedonya geçen tüm belgelerde metinde "FYROM" kısaltması geçerken belgenin sonundaki bir dipnotta Türkiye'nin ve diğer NATO üyeleri ABD, Arnavutluk, Bulgaristan, Estonya, Hırvatistan, İsveç, İzlanda, Kanada, Litvanya, Macaristan, Norveç, Polonya, Romanya ve Slovakya ile birlikte Makedonya'yı anayasal ismi ile tanıdığı ayrıca belirtilmiştir.

Diplomatik ilişkiler

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nin şu ülkelerde temsilcilikleri vardır: Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Çin, Danimarka, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Kanada, Katar, Kazakistan, Macaristan, Mısır, Polonya, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovenya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan ve Vatikan.

Resimler

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. "Arnavutça Makedonya'da ikinci resmi dil oldu". 6 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2019.
  2. Söz konusu bölgesel diller, Makedoncanın yanında belediye sınırları dâhilinde % 20’den fazla konuşura sahip olunan bölgelerde resmî kullanımdadırlar. bk: Diller yasası hk. haber 21 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. "Macedonia: Statistical Regions, Major Cities & Towns – Population Statistics in Maps and Charts". citypopulation.de. 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
  4. "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org.
  5. "CIA – The World Factbook – Field Listing :: Distribution of family income – Gini index". Central Intelligence Agency. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2014.
  6. "2019 Human Development Index Ranking" (PDF). United Nations Development Programme. 2019. 18 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
  7. "Makedonya Meclisi 'Kuzey'i onayladı". 11 Ocak 2019. 3 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2019.
  8. "Yunanistan Parlamentosu'ndan 'Kuzey Makedonya' onayı". 25 Ocak 2019. 29 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  9. United Nations Resolution 225 (1993) 24 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  10. Igor Janev, Legal Aspects of the Use of a Provisional Name for Macedonia in the United Nations System, AJIL, Vol. 93. no 1. 1999. (İngilizce)
  11. "TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ". 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2013. AVRUPA BİRLİĞİ İLE TÜRKİYE CUMHURİYETİ ARASINDA TÜRKİYE CUMHURİYETİNİN MAKEDONYA ESKİ YUGOSLAV CUMHURİYETİNDEKİ AVRUPA BİRLİĞİ KUVVETİNE KATILIMINA İLİŞKİN ANLAŞMA VE BUNA BAĞLI MALÎ DÜZENLEMENİN ONAYLANMASININ UYGUN BULUNDUĞUNA DAİR KANUN - Kanun No. 5247. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  12. Kırbaki, Yorgo (12 Haziran 2018). "Sorun çözüldü: İşte o ülkenin yeni ismi!". Hürriyet. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2018.
  13. Ovid (2005). Green, Peter (Ed.). The Poems of Exile: Tristia and the Black Sea Letters. University of California Press. s. 319. ISBN 0520242602. Ovid was lax in his geography, not least over Paeonia (in fact roughly coextensive with the present Slav republic of Macedonia).
  14. Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2010). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons. s. 13. ISBN 1-4051-7936-8. 16 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
  15. Strabo, Geography, Book 7, Frg. 4:
  16. Bauer, Susan Wise: The History of the Ancient World: From the Earliest Accounts to the Fall of Rome (2007), 0-393-05974-X, page 518: "...to the north, Thracian tribes known collectively as the Paeonians."
  17. Willkes, John (1996). The Illyrians. Wiley-Blackwell. s. 49. ISBN 978-0-631-19807-9. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
  18. Sealey, Raphael (1976). A history of the Greek city states, ca. 700-338 B.C. University of California Press. s. 442. ISBN 978-0-520-03177-7.
  19. Evans, Thammy (2007). Macedonia. Bradt Travel Guides. s. 13. ISBN 978-1-84162-186-9.
  20. Borza, Eugene N. (8 Eylül 1992). In the shadow of Olympus: the emergence of Macedon. Princeton University Press. ss. 74-75. ISBN 978-0-691-00880-6.
  21. Lewis, D.M. et al. (ed.) (1994). The Cambridge ancient history: The fourth century B.C. Cambridge University Press. ss. 723-724. ISBN 978-0-521-23348-4. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
  22. The Cambridge Ancient History Volume 3, Part 3: The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries BC by John Boardman and N. G. L. Hammond,1982,0-521-23447-6,page 284
  23. Howe & Reames 2008, s. 239.
  24. Roisman & Worthington 2011, ss. 135-138, 342-345.
  25. "Persian influence on Greece (2)". 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014.
  26. Poulton, Hugh (23 Şubat 2000). Who are the Macedonians?. C. Hurst & Co. Publishers. s. 14. ISBN 978-1-85065-534-3.
  27. Macedonia yesterday and today Author Giorgio Nurigiani, Publisher Teleurope, 1967 p. 77.
  28. A Companion to Ancient Macedonia, By Joseph Roisman and Ian Worthington, page 549
  29. "Encyclopædia Britannica – Scopje". Britannica.com. 26 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2011.
  30. A. F. Christidis, A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity, Cambridge University Press, 2007, p.351: "Despite Roman domination, there was no retreat on the part of Greek tradition in the eastern part of the empire, and only in Macedonia did Latin spread in some extent".
  31. "Kuzey Makedonya". İslam Ansiklopedisi. 27. Türkiye Diyanet Vakfı. 2003. s. 437-444.
  32. "Acta Sancti Demetrii", V 195–207, Гръцки извори за българската история, 3, стр. 159–166
  33. KIYANÇ, Sinan (25 Mart 2020). "ABD MERKEZİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI (CIA) ARŞİV BELGELERİNE GÖRE EGE SORUNU". Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. doi:10.16953/deusosbil.518841. ISSN 1302-3284.
  34. ÇALIŞKAN, Adem (30 Nisan 2020). "OSMANLI KENTİ BAYEZİD'TA SALGIN HASTALIKLAR VE BAZI ASAYİŞ PROBLEMLERİ (XIX. YÜZYIL ve XX. YÜZYIL BAŞLARI)". Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute. doi:10.30794/pausbed.687829. ISSN 1308-2922.
  35. Tom Gallagher, The Balkans In The New Millennium: In the Shadow of War and Peace, Routledge 2005, s. 85


Dış bağlantılar

Wikimedia Atlas'da the Republic of Macedonia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.