Arjantin
Arjantin Cumhuriyeti (İspanyolca: República Argentina) ya da kısaca Arjantin, topraklarının büyük bölümü Güney Amerika kıtasının güneyini kaplayan Güney Konisi’nde yer alan ülke. Arjantin 2.791.810 kilometrekare (1.077.924 sq mi)'lik toplam yüzölçümü ile Güney Amerika'da ikinci, dünyada ise en büyük sekizinci ülkesidir. Kuzeyde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğuda Brezilya, batıda Şili, doğuda ise Uruguay komşusudur. Güneyini Drake Boğazı, batısını And Dağları ve doğusunu Atlas Okyanusu çevreler.[9]
Arjantin | |
---|---|
Slogan
| |
| |
Başkent ve en büyük şehir |
Buenos Aires 34°36′G 58°31′D |
Resmî diller | İspanyolca (fiilen) |
Tanınan bölgesel diller |
|
Etnik gruplar (2019) | |
Hükûmet | Başkanlık sistemli federal cumhuriyet |
Alberto Fernández | |
Cristina Fernández de Kirchner | |
• Başbakan | Santiago Cafiero |
Sergio Massa | |
Carlos Rosenkrantz | |
Yasama organı | Kongre |
Senato | |
Temsilciler Meclisi | |
Bağımsızlık İspanya'dan | |
25 Mayıs 1810[6] | |
9 Temmuz 1816[7] | |
1 Mayıs 1853[8] | |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 2.780.400[9] km2 (1.073.500 sq mi) (8.) |
• Su (%) | 1,57 |
Nüfus | |
• 2019 tahminî | 44.938.712[10] (31.) |
• 2010 sayımı | 40.117.096[11] (32.) |
• Yoğunluk | 14,4/km2 (37,3/sq mi)[11] (214.) |
GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî |
• Toplam | 924,539 milyar $[12] (28.) |
• Kişi başına | 20.370 $[12] (62.) |
GSYİH (nominal) | 2020 tahminî |
• Toplam | 382,760 milyar $[12] (31.) |
• Kişi başına | 8.433 $[12] (69.) |
Gini (2018) |
▲ 41.4 orta |
İGE (2019) |
0.845[13] çok yüksek · 46. |
Para birimi | Peso ($, ARS) |
Zaman dilimi | UTC-03:00 (ARZ) |
Trafik akışı | sağ |
Telefon kodu | +54 |
ISO 3166 kodu | AR |
İnternet alan adı | .ar |
Arjantin 1870’li yıllardan itibaren zengin yer altı kaynakları ve tarımsal faaliyetlere elverişliği sayesinde dünyanın en zengin devletlerinden biri olmuştur.[15] Ülkedeki ekonomik refah Arjantin'i özellikle 1870 ve 1930 yılları arasında bir göç merkezi hâline getirmiştir.[16] Bu dönemde ülkeye gelen İtalyan ve İspanyol göçmenler 2019 yılında nüfusu 44,9 milyon olan ülkenin yaklaşık %90'ını oluşturur.[16]
Arjantin, başkanlık sistemiyle yönetilen demokratik, laik ve federal bir anayasal cumhuriyettir. Fiilen resmî dili, nüfusun %97’sinin anadili olan İspanyolcadır.[16]
Gelişmekte olan ülke olarak sınıflandırılan Arjantin, İnsani Gelişme Endeksi'ne göre dünyada 48., Latin Amerika'da ise Şili'den sonra 2. sırada yer alır.[16] Güney Amerika'nın 2., Latin Amerika'nın 3. en büyük ekonomisine ev sahipliği yapar.[16] Mercosur, Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu (CELAC), Amerikan Devletleri Örgütü (OAS) ve G-20 topluluklarına üye olan Arjantin, bilimsel kapasitesi ve büyük ekonomisi sayesinde bölgesel güç olarak kabul edilmektedir.[16]
Etimoloji
Arjantin ismi, Latince gümüş anlamındaki “argentum” (İspanyolca: plata) kelimesine dayanır. Bölgeye gelen ilk Avrupalılar olan İspanyollar, ülke topraklarının büyük gümüş rezervlerine sahip olduğuna inandıklarından buraya la Plata ismini verdiler.[17]
Tarih
1536’da İspanyol denizci Pedro de Mendoza günümüzde Buenos Aires’in bulunduğu yerde bir İspanyol kolonisi kurdu.[16] Yerliler yüzünden geri çekilen İspanyollar daha sonra 1580’de Buenos Aires’i yeniden inşa ettiler.[15]
Buenos Aires ve çevresi 18. yüzyılın sonlarına kadar İspanyollar’ın Peru genel valiliğine bağlı olarak yönetildi.[18]
18. yüzyıldaki İspanyol Bourbon monarşisi tarafından Aydınlanma Çağı’ndan ilham alan Bourbon reformlarıyla beraber[19] 1776’da günümüzdeki çoğunlukla Arjantin'i oluşturan alan Peru genel valiliğinden ayrılıp yeni kurduğu Rio de la Plata genel valiliğine bağlandı. Buenos Aires bu valiliğin başkenti oldu.[20]
Kolomb öncesi Arjantin
Arjantin topraklarındaki ilk insan izleri MÖ 10.000’li yıllara kadar uzanmakla birlikte, bilinen ilk yerleşim yerlerinin kuruluşu 9. yüzyılda gerçekleşmiştir.[16]
Bu dönemdeki Arjantin yerli halkları Patagonya, Pampa ve Chaco'da yaşayan avcılar ve toplayıcılar; Cuyo, Mezopotamya ve Córdoba'da yaşayan çiftçiler olarak iki gruba ayrılır.[16]
Tarımla ilgilenen bu ikinci grubun yaşadığı bölge 1480 yılı itibaren İnka imparatorluğu tarafından fethedildi.[16] Bu dönemden başlıca kalan anıtlar Pucará de Tilcara ve İnka yoludur.[16]
En zengin, en birleşik ve dinamik Colombus öncesi devleti 1500’lü yıllarda İnka devletiydi. Kuzeyden güneye 4.000 kilometre ilerledi ve 8 milyonluk bir nüfusa sahipti. Başarılı bir totaliter devlet olarak kaynaklarını verimli biçimde ve kamu yararı anlayışıyla kullandı. 1531’de Pizarro sahneye çıktığında, İnkaların askeri yetenekleri, nakliye (tekerleği kullanmamalarına rağmen) ve iletişimi, mühendislik, taş ve metal işçiliği, mimarisi, tıp ve cerrahlığı, tekstil ününleri ve seramikleri çok gelişmiş düzeydeydi. Ekonomi, siyaset bilimi ve sanatı da aynı şekilde gelişmişti. Bir yazı sistemine sahip olmamaları onların etkin bir yönetim oluşturmalarını önlemedi. Quipu (düğümlenmiş şeritlerden yapılan uzun ipler) ile kullanışlı bic hesaplama sistemi elde ettiler. Mutlak teokrasi ile yönetilen İnkalar, egemenliklerini fethettikleri her yerde uyguladılar. Peru'daki başkent Cuzco' dan başlayarak ortak dili kullanarak uzak noktalara ulaşan alanlaında farklı insanlan bir araya getirdiler. Tek dil, tek soylu sınıfı ve tek imparator anlayışına sahiptiler.
İspanyol İmparatorluğu Dönemi
Amerika’nın Columbus tarafından "keşfedilmesinden" bir yıl sonra 1493'te, Borgia ailesinden Papa VI. Alexander bildiriyle Amerika kıtasını İspanya ve Portekiz arasında bölüştürdü.[16] İspanya, Arjantin’in de bulunduğu Güney Konisi’nin büyük bir bölümünü elde ettiği Papalık bildirisi Tordesillas Antlaşması'yla resmileştirildi.[16]
İspanyol asıllı denizci Juan de Solís’in 1516 yılında ayak bastığı Arjantin’de 1580 yılında ilk İspanyol kolonisi kurulmuş
diğer bölge ülkelerinden daha geç gelişmesi, o dönemde değerli metaller açısından fakir olduğunun zannedilmesine bağlanmaktadır.
1536'da Pedro de Mendoza, Santa María del Buen Ayre Limanı'nı kurdu. Ancak, kıtlık ve yerli kabilelerle çatışmalar nedeniyle yerleşim başarısız oldu. Nüfusun yiyecekten mahrum bırakılan ve yerel yerli halk tarafından kuşatılan bazı sakinleri yamyamlığa sürüklendi. Şehir terk edildi ve sakinleri, bölgedeki İspanyol operasyon merkezi haline gelen Asunción'a yerleşti.
Bu Arjantin birkaç yıldır sadece Santa Fe vardı ve Arjantin denen ilk yerleşimcilerin yaşadığı yer orasıdır. Martín del Barco Centenera, 1602'de yayınlanan tarihi şiiri "La Argentina" da bunun bir hesabını veriyor.
1580'de, Asunción şehrinden başlayarak ve Santa Fe'ye ulaştıktan sonra Juan de Garay, zamanla sadece Buenos Aires olarak bilinen Trinidad ve Puerto de Santa María de los Buenos Ayres Şehri'ni yeniden kurdu. Bu şehir, Lima merkezli Peru Kral Vekilliği içinde Yeni Endülüs'in bir parçasıydı.
1531'de Francisco Pizarro İnka idaresindeki ve Arjantin’in kuzeyini de kapsayan Peru’ya ulaştı.[16] Bölgedeki İspanyollar tarafından kurulan ilk yerleşim olan Buenos Aires 1580 yılında Juan de Garay tarafından (ve Pedro de Mendoza’nın 1536 yılındaki başarısız girişiminden sonra) kurularak Peru Kral Vekilliği’ne bağlandı.[16]
Cizvit dönemi (1585-1767)
1585'te Arjantin'e ulaşan Cizvitler (İspanyolca: Compañía de Jesús) ülkede ilahiyat, diplomasi, eğitim, araştırma, tarım, bilim ve sanatta nüfuz sahibi bir tarikat oldular.[6] 1587'de ulaştıkları Córdoba şehrini Peru Kral Vekilliği'nde İspanyol imparatoru tarafından tarikata tahsis edilen Paraguay Cizvit eyaletinin merkezi olarak inşa ettiler: 1599 yılında öğretime başladıkları Córdoba Cizvit Bloğu (İspanyolca: Manzana Jesuítica) ve 1613’te günümüzün Ulusal Córdoba Üniversitesi'ni kurdular.[6]
Cizvitler Córdoba şehrindeki merkezlerinden 1608'de Buenos Aires'e gelerek aynı yılda Colegio de San Ignacio ve 1675'te Real Colegio de San Carlos'u kurdular.[15] 1654'te Buenos Aires'in yönetiminden sorumlu Buenos Aires Cabildosu şehirdeki gençlerin eğitimini Cizvitlere emanet etti.[6]
1588'de ilk Guaraní misyonlarını (İspanyolca: Misiones jesuíticas en Río Grande del Sur) kurdular ve aynı yıl pampaları müjdelemek için Rio Salado'ya ulaştılar.
Cizvitlerin 1767'de İspanyol İmparatorluğu'ndan ihraç edilmesi, 2.630 Cizvitlerin Latin Amerika'yı terk etmesine neden oldu; bu, bölgedeki eğitim kurumlarının büyük çoğunluğunun öğretmen olarak onlardan sorumlu olması nedeniyle eğitim düzeyinde büyük bir darbe anlamına geliyordu. Onsekizinci yüzyılın ortalarında batılı elitler arasındaki görüş Cizvitlerin aleyhine dönmüştü. Cizvitlerin, Yeni Dünya'daki İspanyol İmparatorluğu'nun yerel halklarını savunması, düşmanlarını arttırmıştı. Büyüyen laiklik, milliyetçilik ve zamanın politik mutlakıyet anlayışı, evrensel "Hıristiyan Alemi" idealiyle tamamen ters düşüyordu. Papa XIV. Clemens 1773'te İsa'nın Yoldaşları'nı dağıttı.
Bourbon dönemi (1767-1806)
Latin Amerika'nın diğer bölgelerine kıyasla kölelik, Arjantin ekonomisinin gelişmesinde göreceli olarak küçük bir rol oynadı, esas olarak muazzam miktarda köle işçiliği gerektirecek olan metalik madenlerin ve şeker kamışı tarlalarının olmaması nedeniyle. 17. ve 18. yüzyıllarda tahminen 100.000 Afrikalı köle Buenos Aires limanına geldi; Bunların büyük çoğunluğu Paraguay, Şili ve Bolivya'ya gönderilmişti. Yukarı Peru pazarı, Santiago del Estero'da pamuğun ekilmesini ve keçi ile birlikte pamuğun yapıldığı yeni başlayan bir tekstil endüstrisinin kurulmasını kolaylaştırdı.
O zamana kadar Peru Kral Vekilliği'ne bağlı bölgeleri bir araya getirdi ve başkenti olan şehre tekil bir önem verdi. O zamana kadar pek önemi olmayan Buenos Aires'in
1776'da İspanyollar, diğer yeni idari bölgeler arasında Río de la Plata Kral Vekilliği'ni kurarak Peru Kral Vekilliği'ni ayırdı. Peru Kral Vekilliği'nin kapsadığı muazzam alan, hükümet görevlerini zorlaştırdı, bu da bölünmesinin güçlü bir nedeniydi. Buenos Aires, ticari bir merkez olarak artan önemi ve kıtanın iç kısmına giriş olarak Río de la Plata'nın halicinin değeri nedeniyle başkent olarak kuruldu.
Bu vekillik, bugün Arjantin, Uruguay ve Paraguay ile birlikte bugünkü Bolivya'nın çoğunu kapsıyordu. Carlos III tarafından emredilen nüfus sayımına göre, 1778'de genel valinin nüfusu 186.526 kişiydi. Córdoba 44.506, Buenos Aires şehri 37.679, Mendoza çeyrek 8765 idi. Afro-Arjantin nüfusu önemliydi, Santiago del Estero ve Catamarca'da %50'yi aştı.33
İlk başta, Buenos Aires şehri, dış ticaret İspanya tarafından tekelleştirildiği ve Peru'da büyük miktarlarda altın ve gümüş çıkarıldığı için Lima limanına öncelik verdiği için Buenos Aires çevresinde temel malların tedarikinde ciddi sorunlar yaşadı. Sonuç olarak, güçlü bir kaçakçılık gelişmesi yaşandı. O zamanlar Buenos Aires'teki ana üretim deriydi.
Tüm kuvvetler arasında Latin Amerikalı bağımsızlıktan ticari ve mali açıdan en çok kazanç sağlamaya devam edenler Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri oldu. Amerika Birleşik Devletleri'nin göz yummasıyla Birleşik Krallık, en çok İspanyol ve Portekiz'in imparatorluk meselelerine karıştı. Napolyon savaşlarından sonra, Avrupa'da imparatorluğu eski haline getirmeye istekli olsa da, Birleşik Krallık, Yeni Dünya'da İberli kralların yeniden tahta geçmesine tereddütsüz karşı çıkıyordu. Birleşik Krallık, 1800'lerin başında İspanyol Amerika'da ortalığı karıştırmak için radikal Francisco de Miranda'yı (1750-1816) mali açıdan güçlendirdi. Ayrıca Venezuela'da bağımsızlık için savaşan cumhuriyetçi Simón Bolívar'ı (1783-1830), Arjantin, Şili ve Peru'yu özgürlüğüne kavuşturan monarşist José de San Martín'i (1778-1850) de açık bir şekilde destekliyordu. 1820'li yıllarda Peru, Uruguay, Paraguay, Kolombiya, Venezuela, Arjantin ve Bolivya'nın hepsi kendilerini İber egemenliğinden kurtarmıştı. 1815'te İspanyol egemenliğini yeniden elde etmek için İspanya'nın gönderdiği güçlü deniz kuvveti, devrimci korsanlar ile Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından sağlanan önemli askeri desteği bir araya getiremedi.
Bolívar ve San Martín'in Latin Amerika'nın yeni özgürleştirilmiş sömürgeleri arasında kazanmaya çalıştığı birlik hiç gerçekleştirilemedi. Kuzey Amerikalı sömürgecilerin sahip olduğu gibi bir özerklik geleneğinden yoksun ve Portekiz ve İspanya'nın uygulamaya koyduğu merkezcilikten bıkmış olan Latin Amerika'nın yarı feodal aristokrasileri, birleşik kontrolden ziyade politik bağımsızlığı tercih ettiler.
1776'da Buenos Aires'te Rio de la Plata genel valiliğinin kurulması ve İspanyol İmparatorluğu tarafından uygulanmaya başlanan Bourbon reformları sayesinde bölge ekonomik olarak gelişmeye başladı.[16]
Onsekizinci yüzyılın sonunda İspanyol İmparatorluğu’nun Amerika'daki topraklarında dört önemli bölüm vardı: (Meksiko’da 1535'te kurulan) Yeni İspanya, (Lima’da 1542’de kurulan) Peru, (Bogotá’da 1739’da kurulan) Yeni Granada ve (Buenos Aires’te 1776’da kurulan) Río de la Plata idi.[16]
Napolyon savaşları sırasında 1806-1807’de, Birleşik Krallık Arjantin’i işgal amacıyla Buenos Aires’e yaptıkları iki ayrı askeri çıkartma başarısız olmuştur.
Mayıs Devrimi ve Bağımsızlık Savaşı dönemi (1810–1814)
Arjantin’de de bağımsızlık hareketleri Amerikan ve Fransız devrimlerinden etkilenerek ve Napolyon’un 1808'de İber Yarımadası'nı istilasını ve 1808-1811 İspanyol kurtuluş savaşını fırsat bilerek baş göstermiştir.
Bağımsızlık hareketi 25 Mayıs 1810'da Birleşik Eyaletleri'nin ilk hükümeti olan Birinci Cunta'nın kuruluşuna yol açarak[21] Tucumán Kongresi'nin kurulmasıyla sonuçlandı.
Río de la Plata Birleşik Eyaletleri Yüksek Direktörlüğü (1814–1820)
24 Mart 1816'da Arjantin'in Tucumán şehrinde başlayan Tucumán Kongresi'ne Birleşik Eyaletleri oluşturan Buenos Aires eyaleti ve Arjantin'in kuzeybatı ve orta-batısıda bulunan eyaletler davet edilirken, Federal Ligi oluşturan eyaletler davet edilmedi. Tucumán şehrinde 16 Ocak 1817'ye kadar devam eden kongrede Santa Fe, Entre Ríos, Corrientes, Misiones ve günümüzde Uruguay'ı teşkil eden Doğu Uruguay Devletinden 33 milletvekili ile [16] 9 Temmuz 1816'da bugün hala Arjantin Cumhuriyeti'nin yasal isimlerinden biri olan Río de la Plata Birleşik Eyaletleri'nin bağımsızlığını ilan ettiler.[16]
Bağımsızlık ilan edildikten sonra, yeni kurulan ülkenin anayasasını hazırlamak için Buenos Aires'te 12 Mayıs 1817'den 11 Şubat 1820'ye kadar toplanmıştı.[16] 1817'de Buenos Aires’te yeni bir anayasa taslağı çıkarmak için bir araya gelenl Federalistlerin endişesi, özgürlüğün genişletilmesi değil fakat çoğunluğun gücünün nasıl sınırlanacağıydı.[16] Sonuçta bir sınır toplumunun dengeleyici şartları ve Avrupalıların aristokrat geleneklerinini dikkate alan bir uzlaşma ile hazırlanan 1819 Arjantin Anayasası 25 Mayıs 1819'da Kongre ve Birlikçiler tarafınan kabul edilse de Federalistlerin reddetmesiyle 1819 Anayasası yürürlüğe girmedi.[16]
11 Şubat 1820'de son Río de la Plata Birleşik Eyaletleri Yüksek Müdürü José Rondeau'nun istifası ile Kongre faliyetlerine son verdi.[21]
- Tucumán Kongresi (1816–1820) Arjantin'nin bağımsızlığını ilan edip 1819'da başarısız anayasa teklifinde bulunmuştur.[21]
- Birinci Cunta’nın üyelerinden olan Manuel Belgrano’nun tasarladığı Arjantin bayrağı[21] Honduras, Guatemala ve El Salvador’un bayraklarına ilham vermiştir.[18]
- Federalizm’in en büyük destekçilerinden olan Juan Manuel de Rosas[21]
Birlikçi Cumhuriyet – Birinci Başkanlık Hükümeti (1826–1827)
1825 ve 1828 arasında Brezilya Arjantin ile savaştı.
- Bernardino Rivadavia'nın Londra'da yapılan portresi
- Brezilya ile olan savaşta donanmayı yöneten Guillermo Brown[16]
- Önemli generallerden Carlos Alvear
- Buenos Aires belediye başkanı Dorreggo
- Juncal Savaşı'nda Arjantin Brezilya'ya karşı önemli bir zafer kazandı.[16]
- Brezilya ile yapılan savaşın sonunda Doğu Uruguay Devleti bağımsızlığını ilan etti.[16]
Arjantin Konfederasyonu (1827–1862)
1852’ye kadar ulusal hükümeti olmayan Arjantin’deki iktidar mücadelesi ülkeyi iç savaş ortamına sürükledi.[8] İktidar mücadelesindeki taraflar merkezi idareyi destekleyen Birlikçiler ve mahalli idareyi destekleyen Federalistlerdi.[8]
Federalistlerin başını bu dönemde Buenos Aires eyalet valisi ve 1835–1852 arasında Arjantin Konfederasyonu’nun ana lideri olan diktatör Juan Manuel de Rosas çekiyordu.[8]
1852 yılında Rosas'a karşı Brezilya, Uruguay, Arjantin'in Entre Ríos, Corrientes ve Santa Fe eyaletleri bir ittifak kurdu.[8] 1852 Caseros Savaşı’nda Entre Ríos valisi Justo José de Urquiza yönetimindeki ittifak ordusu Ejército Grande, Rosas'ın komutanlığındaki Arjantin Konfederasyonu'nu malup etti.[8] Bu yenilgi Rosas'ın Buenos Aires valiliğinden istifası ve Büyük Britanya'ya sürgün edilmesiyle sonuçlandı.[8]
1852 yılında Federalist Rosas’ın dikta rejiminin yıkılması sonucu ülkede, yeni bir kurucu meclisi kuruldu.[8] Buenos Aires eyaleti bu meclise katılmayı reddedip Buenos Aires Devleti olarak Arjantin Konfederasyonu’ndan bağımsızlığını ilan etti.[16]
Buenos Aires dışındaki bütün eyaletleri içeren yeni meclis 1853’te Arjantin'in ilk anayasasını kabul ederek başkenti Paraná’ya taşıdı.[16]
Arjantin Konfederasyonu ve Buenos Aires Devleti arasında artan gerilim 1859 yılında Buenos Aires Devleti'nin yenilgisiyle sonuçlanan Cepeda Savaşı'na yol açtı.[16] Savaş sonrası San José de Flores Anlaşmasını imzalamaya zorlanan Buenos Aires Devleti, tekrar Arjantin Konfederasyonu'na katıldı.[16]
Nihai yeniden birleşme, Bartolomé Mitre'nin Buenos Aires Devlet Başkanlığı sırasında Buenos Aires'in zaferiyle sonuçlanan Pavón Savaşı'ndan (1861) sonra Buenos Aires yönetiminde gerkçekleşti. 1862 yılında Arjantin Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı olarak Buenos Aires belediye başkanı Bartolomé Mitre seçilmiş ve başkent Buenos Aires’e geri taşınmıştır.[21]
- 1831-1862 yıllarında varlık gösteren Arjantin Konfederasyonu'nun bayrağı
- Arjantin Konfederasyonu'nun arması
- Arjantin 1853 Anayasası'nın asıl metninin kapağı
Organización Nacional (1862–1880)
1865'te Arjantin, Paraguay'ın Corrientes şehrini işgal ederek karşılık verdiği Uruguay'da bir iç savaşa tekrar karıştı. Brezilya ve Uruguay ile bir Üçlü İttifak imzaladıktan sonra Arjantin, Paraguay'a karşı beş yıl süren ve 10.000 Arjantinli askerin katılımını gerektiren Üçlü İttifak Savaşı'na (İspanyolca: Guerra de la Triple Alianza) katıldı. Paraguay, 1870'te sonunda mağlup oldu ve büyük bir bölümünü geride bıraktı. erkek nüfusu tamamen harap oldu ve öldü. Muazzam ekonomik maliyetine ve insan hayatına rağmen, Arjantin'de iç savaşların devam etmesine neden olan bu ülke, sınırın kuzeydoğuya sabitlenmesi nedeniyle kuzeydoğudaki sınırlarını pekiştirmeyi başardı. Pilcomayo, Paraguay ve Paraná nehirleri.
Mitre'nin ve özellikle Sarmiento ve Avellaneda'nın başkanlıkları sırasında Arjantin, geniş bir demiryolu ağı ve eğitim sisteminin ilerlemesiyle desteklenen tarımsal ihracatçı bir ülke olarak dünya ekonomisine dahil edildi. 1874 ve 1880'deki iki kanlı devrimden sonra, geçen yıl Buenos Aires şehri federalize edildi ve vilayetler ile başkent arasında kalıcı bir denge kuruldu.
Buenos Aires valisi olan Bartolomé Mitre 1862’de yeni ülkenin ilk cumhurbaşkanı olarak seçildi.[21]
1868-1874 yılları arasında Arjantin Devlet Başkanlığını yürüten Sarmiento, birtakım yenilikler gerçekleştirmesinin yanı sıra, Avrupa ülkelerinden göçmenlerin gelişini de teşvik etmiştir. Arjantin’de iç sorunlar, 1880 yılında genç bir Albay olan Julio Roca’nın Pampa ve Güney’deki yerli halkı tümüyle yok ederek yönetimi de ele geçirmesi sonucunda ortadan kalkmış ve ülkenin birliği bu olaylar akabinde kurulabilmiştir. 1880-1886’da ve 1898-1904 yılları arasında iki dönem Devlet Başkanlığı yapan Roca, Patagonya’yı da Arjantin’e bağlamıştır.
1868-1874 yılları arasında Arjantin Cumhurbaşkanlığını yürüten Domingo Faustino Sarmiento modern, ilerici ve laik bir ulus devlet yaratmak için politik, ekonomik ve kültürel alanlarda sekülarist ve milliyetçi karakterde reformlar gerçekleştirmiştir.[21] Cumhurbaşkanığı dönemi sırasında 800 yeni okul inşa edip seküler ve bilimsel ilköğretim ücretsiz ve zorunlu hale getirdi.[21] La Ley de Subvenciones de 1871 ile yabancı okullar ve kiliseye bağlı okullar devlet denetimine alındı. Bu ilerlemelerin yanı sıra, Avrupa ülkelerinden göçmenlerin gelişini de teşvik etmiştir.[21]
80 Jenerasyonu – Muhafazakar Dönem (1880–1916)
Arjantin’de iç sorunlar, 1880 yılında genç bir Albay olan Julio Roca’nın Pampa ve Güney’deki yerli halkı tümüyle yok ederek yönetimi de ele geçirmesi sonucunda ortadan kalkmış ve ülkenin birliği bu olaylar akabinde kurulabilmiştir.[8] 1880-1886’da ve 1898-1904 yılları arasında iki dönem Cumhurbaşkanlığı yapan Roca, Patagonya’yı da Arjantin’e bağlamıştır.[8]
İki yıl süren ciddi bir ekonomik kriz nedeniyle Arjantin'de yükselen işsizlik ve Arjantin İşçi Hareketi'nin bitmeyen grevleri yüzünden 1899'da Arjantin kargaşa içindeydi.[16] General Roca'nın 1880-1886 cumhurbaşkanlığı sona erdiğinde yerine gelen Miguel Juárez Celman'ın cumhurbaşkanlığı döneminde ve muhalefet tarafından Unicato olarak adlandırılan hükümet yolsuzluk ve otoriterlikte suçlanmaktaydı.[15]
1 Eylül 1889'da bir grup genç, rejim karşıtlarını bir çatı altında toplamak için Buenos Aires şehrinin Florida bahçesinde büyük bir toplantı düzenleyerek Yurttaş Gençlik Birliği'ni kurdular.[18]
Yurttaş Gençlik Birliği, muhalefetten Leandro N. Alem, Bartolomé Mitre gibi politikacılar Yurttaş Gençlik Birliği'ne desteğiyle 13 Nisan 1890'da Yurttaş Birliği siyasi bir parti olarak kuruldu.[19]
Leandro N. Alem ve Bartolomé Mitre liderliğindeki Yurttaş Birliği sempatizanları, 26 Temmuz 1890'da, Cumhurbaşkanı Juárez Celman'ın istifasına yol açan Park Devrimi adı verilen silahlı ayaklanmasında rol aldılar.[20]
Yurttaş Birliği ülke çapında örgütlense de Bartolomé Mitre ve Alem'in arasındaki anlaşmazlık nedeniyle Alem'i destekleyen Radikal Yurttaş Birliği ve Mitre'yi destekleyen Ulusal Yurttaş Birliği olarak ikiye ayrıldı.[7] O zamandan beri Ulusal Yurttaş Birliği destekçileri sivil adıyla ve Radikal Yurttaş Birliği destekçileri radikaller olarak tanınmaya başlandı.[21]
1889'da Arjantin kargaşa içindeydi: İki yıl süren ciddi bir ekonomik kriz, ücretlerde keskin bir düşüşe, işsizliğe ve daha önce hiç görülmemiş bir grev patikasına neden oldu. General Julio Argentino Roca'nın (1880-1886) başkanlığını, hükümeti yolsuzluk ve otoriterlik raporları ile karakterize edilen kayınbiraderi Miguel Juárez Celman'ın başkanlığı aldı; rakipleri bu yönetimi Unicato olarak adlandırdı.
1 Eylül 1889'da bir grup genç, Buenos Aires şehrinin Florida bahçesinde büyük bir toplantı düzenledi1 ve rejim karşıtlarının geniş yelpazesini bir araya getirmek için Yurttaş Gençlik Birliği olarak kuruldu. İktidardaki Ulusal Özerklik Partisi tarafından desteklenen Miguel Juárez Celman tarafından. Partiye, bu gençlerin doğal lideri olarak görünen Francisco A. Barroetaveña başkanlığında, Emilio Gouchón, Juan B. Justo, Martín Torino, Marcelo Torcuato de Alvear, Tomás Le Breton gibi diğer genç liderler eşlik etti., Manuel A. Montes de Oca ve diğerleri. Yurttaş Gençlik Birliği, muhalefetin etkili liderleriyle, özellikle Leandro Alem, Aristóbulo del Valle, Bartolomé Mitre, Pedro Goyena, Vicente Fidel López, Bernardo de Irigoyen ve diğerleri ile fahri bir ilişki kurdu. Yurttaş Gençlik Birliği, 1877'de Alem y del Valle tarafından kurulan Cumhuriyetçi Parti'yi anımsatan bir programı onayladı ve kendisini dar görüşlü sivil kulüpler halinde örgütledi.
Kısa bir süre sonra, 13 Nisan 1890'da, gençlik partisi, Yurttaş Birliği adında yeni bir partinin kurulduğu Frontón Buenos Aires'te büyük bir eylemle konsolide edildi. Başkan olarak Leandro N. Alem seçildi ve etkili eski cumhurbaşkanı ve genel Bartolomé Mitre, Yüksek Mahkeme eski başkanı José Benjamín Gorostiaga, mevcut Katolik José Manuel Estrada ve Pedro Goyena liderleri gibi farklı eğilimlerin liderlerini içeriyordu. Aristóbulo del Valle, Bernardo de Irigoyen, Juan B. Justo (Sosyalist Parti'nin gelecekteki kurucusu), Lisandro de la Torre (İlerici Demokrat Parti'nin gelecekteki kurucusu) ve Francisco A. Barroetaveña, diğerleri arasında. Aynı 1890 yılında, Leandro Alem ve Bartolomé Mitre liderliğindeki Yurttaş Birliği sempatizanları, 26 Temmuz'da, Başkan Juárez Celman'ın düşmesine ve yerine geçmesine neden olan silahlı bir ayaklanma olan sözde Park Devrimi veya 90 Devrimi'nde rol aldı. başkan yardımcısı Carlos Pellegrini tarafından.
Yurttaş Birliği ülke çapında örgütlendi ve Bartolomé Mitre ve Bernardo de Irigoyen'den oluşan 1891 başkanlık seçimleri için bir formül oluşturdu. Ancak iktidardaki Ulusal Özerklik Partisi'nin (PAN) tartışmasız lideri Julio Argentino Roca, Mitre'nin kendisinin önderliğinde iki parti arasındaki ulusal birliğin formülü konusunda Mitre ile hemfikir. Anlaşmanın 16 Nisan'da öğrenilmesi üzerine, Leandro Alem kategorik olarak buna karşı çıktı ve bu da Yurttaş Birliği'nin parçalanmasına ve ardından Mitre'nin adaylığının geri çekilmesine neden oldu.
26 Haziran 1891'de, Alem'in takipçileri resmen Radikal Yurttaş Birliği'ni oluşturdular. Mitre'nin takipçileri ise Ulusal Yurttaş Birliği'ni kurdular. O zamandan beri bunlar "sivil" adıyla bilinirken, "radikaller" adıyla biliniyordu.
Üyeleri arasında, Juan B. Justo, 1896'da Sosyalist Parti'nin kurucusu olacak ve Lisandro de la Torre, Radikal Yurttaş Birliği'ne katıldıktan sonra, 1908'de İlerici Demokrat Parti'yi (Güney Birliği) kuracak.
Yeni gizli oylama yasasıyla ilk başkanlık seçimleri 1916'da yapıldı. UCR, Yrigoyen-Martínez formülüne göre büyük bir farkla kazandı. Yeni cumhurbaşkanı özel olarak Savaş Bakanı teklif edildi, ancak Alvear bunu reddetti. Daha sonra, kabul ettiği ve 1922'ye kadar tuttuğu bir görev olan Fransa'nın büyükelçisi olmayı teklif etti.16 Birinci Dünya Savaşı'nın sürdüğü beş yıl boyunca, Alvear, Paris'teki müttefiklere yardım etmek için görevler yaptı, karısı Regina Pacini ile birlikte bir savaş hastanesi bağışladı ve Pacini'nin yaralılarla ilgilenmekten sorumlu olduğu bir kan bankası. Bunun için fon, Alvear'ın sahip olduğu bağlantılar sayesinde elde edildi. Örneğin, Fransız askeri subayı Joseph Joffre, Arjantin büyükelçisine, üniversite şehri Paris'te bir Arjantin pavyonu kurmasını önerdiğinde, Alvear, Otto Bemberg'ın katkıları sayesinde işin bedelini ödeyebildi. Büyük Savaş sırasında müttefiklere mahsul satışı için görüşmeler. Burada, Alvear ile Yrigoyen arasındaki ilk farklılıklar ortaya çıktı: ikincisi, Arjantin'in tarafsız bir pozisyonu sürdürmesi gerektiğini savunduğunda, Alvear, kendisini Üçlü İtilaf'ın yanında ilan eden ülkenin yanındaydı.
20 Ocak 1920'de, Versailles Antlaşması'nın imzalanmasından kısa bir süre sonra, Milletler Cemiyeti Yüksek Konseyi Başkanı Georges Clemenceau, Başkan Hipólito Yrigoyen'e Arjantin'i davet eden bir telgraf gönderdi. Milletler Cemiyeti Sözleşmesi. Böylelikle icra kolu, Honorio Pueyrredón, Marcelo T. de Alvear, Felipe Pérez, Roberto Levillier ve Daniel Antokoletz'den oluşan heyeti atadı. Arjantin cumhurbaşkanı tarafından gönderilen temel talimatlar, gelecekte bu Topluluğun parçası olan Devletler için savaşan ve tarafsız milletler arasında hiçbir ayrım yapılmaması gerektiği ve Arjantin'in fetih savaşını desteklemeyeceği, bu nedenle toprakların el konulmasını reddedeceği şeklindeydi. denizlerin özgürlüğüne ve halkların kendi kaderini tayin etme ilkesine saygı duymanın yanı sıra, diğer hususların yanı sıra.
Pueyrredón, Paris'teki takım arkadaşlarıyla bu puanları yükselttiğinde, tutarsızlıklar vardı. Arjantin komisyonunun önerilerini açıklamak zorunda olduğu an geldiğinde, Pérez ve Alvear tüm Lig ülkelerine katılmayı savunmayı reddettiler. Pueyrredón, Yrigoyen'in pozisyonunu savunmaya çalıştı, ancak yoldaşlarından etkilenerek, Topluluğun, ısrar etmeye gerek kalmadan mağlup ülkeleri kabul edebileceğini düşündü. Üç gün sonra, Buenos Aires'ten Yrigoyen tarafından yazılmış bir telgraf geldi ve bu pozisyon devam ederse komisyonun görevini sonlandırması gerektiğini söyledi. Alvear, pozisyonunu teyit eden bir telgrafla cevap verdi, ancak bu sefer yanıt gelmedi. Ertesi gün, Pérez ve Alvear, tüm tutarsızlıklarını tekrar ortaya çıkardıkları ancak bir cevap almadıkları başka bir telgraf yayınladılar.45 Delegasyon, o yılın 6 Aralık'ta Cenevre'den ayrıldı.
Bu olay nedeniyle Alvear görevinden ayrılmak üzereydi ama Yrigoyen ona fikrini değiştiren bir telgraf gönderdi. Cumhurbaşkanı Yrigoyen'in gönderdiği telgraflardan birinde şöyle dedi: "Her ne olursa olsun, her ne olursa olsun, çevre ve çevre üzerinde ruhunuzu yükseltmek için her şeyde ve sonuna kadar radikal olmalısınız, her zaman Arjantin'in yapmadığını ... Kongre'nin belirleyici özeliğine dair kalıcı önermelerle değilse de tanımlanmalıdır ". Mesaj Pueyrredón'a gönderilmiş olmasına rağmen, zımnen Alvear'a gönderilmişti.
Arjantin 19. yüzyılın sonlarına doğru dünyanın en büyük 10. ticaret ülkesi ve kişi başına gelirde 6. ülkesi haline gelmiştir.[19] Ekonomik zenginleşmeye paralel olarak modern toplumlara özgü ekonomik sınıflar da şekillenmeye başlamıştır.[19] Giderek güçlenen orta sınıfın partisi olarak 1891’de kurulan Radikal Yurttaş Birliği 1916 seçimlerinde aslında resmi bir parti olmaktan ziyade toprak sahiplerini temsil eden ve ülkenin ilk siyasi hareketlerinden biri olan Partido Conservador’u devirip iktidarı ele geçirmiştir.[19]
1880'lerden sonra İtalyanlar, İspanyollar, Portekizliler, Yunanlar, Avusturya-Macaristanlılar, Türkler (daha doğrusu Türkiye'de yaşayan azınlık grupları), Polonyalılar ve Ruslar (pek çok etnik Yahudi içeren) katıldı.
Yirminci yüzyıl başlaında Latin ve Slav göçmenler, Anglo-Saxonlan sayıca geride bıraktı. Hareketin zirve noktasına yüzyılın ilk on yılı içinde ulaşıldı. Avrupa'dan gelen yıllık akış 1909 ve 1914 yıllan arasında yaklaşık 1,5 milyon göçmendi.
Bu hareketi destekleyen ana faktörlerden birisi de nüfusun hızla büyümesiydi. 1730 ve 1780 arasında Britanya ve Prusya nüfusunu yüzde 100, Fransa yüzde 50 artırdı. 1750-1850 arasında Avrupa nüfusu yüzde 80'lik bir artış yaşadı. 1850-1910 arasında nüfus 270 milyondan 460 milyona çıkmıştı. Avrupa'nın şansı varmış ki, en hızlı nüfus artışının yaşandığı dönemde yerel nüfusu önemli ölçüde azalan, yeni geniş bir dünya, sömürgecilik için elverişli hale gelmişti. 1800 ile 1900 arasında Avrupalı yerleşimin olduğu alanların (Avrupa'da ve dünyada) nüfusu, dünya nüfusunun yüzde 24'ünden 36'sına yükselmişti.
Birinci Dünya Savaşı'na kadar büyük ölçekli Avrupa göçü, esasen, tarım işçilerinin, arazinin az olduğu bölgelerden bol arazili bölgelere transferlerinden oluşuyordu. Genel olarak, Avrupalıların hareketi kişisel istek, kişisel umut, kişisel karar, kişisel teşebbüs ve kişisel acının simgesi oldu.
Britanya'nın 1900 ve 1914 arasındaki toplam yatırımı, 2,5 milyar dolardan 3,7 milyar dolara çıktı; Arjantin ve Brezilya toplarnın yüzde 60'ını ve Şili, Peru, Meksika ve Uruguay kalanın büyük kısmını aldı. 1914'te batı yarıküredeki İngiliz yatırımları yaklaşık olarak eşit bir şekilde bölünmüştü; toplarnın yüzde 20'si Latin Amerika'ya, yüzde 20'si Birleşik Devletler'e. 1860'lı yıllardan beri büyük bir kaynak olan Fransız yatırımları, 1914’te üçe katlanarak 1,2 milyar dolara çıktı. Özellikle Arjantin, Brezilya, Şili ve Meksika'ya yapılan Alman yatırımları, 1914’te 900 milyon dolar civarındaydı. Britanya gibi, Alman sermayesi de, kıtanın kuzey ve güney yansına bölündü.
Küçük çaptaki bölgesel ticaretle ve Avrupa'nın toplam ticarette düşen payı ile, 1920'lere gelindiğinde Kuzey Amerika ile ticaret pek çok Latin Amerika ülkesi için çok önemli bir hale geldi. Ekonomik -kaderleri, dışında oldukları ve üzerlerinde çok az bir etkiye sahip oldukları Kuzey Amerika ve Avrupa'daki değişikliklere dayanıyordu. Arjantin, Brezilya, Meksika, Şili, Uruguay ve diğerleri tarafından benimsenen ve bölgenin ilk sanayileşmesine (bilhassa Brezilya'da) ön ayak olan ithalatın yerine kullanılacak savaş dönemi politikası, bunu değiştirmede pek etkili olmadı. Latin Amerika, Birinci Dünya Savaşı'ndan yeni bir bağımsızlık ruhu ve yeni bir dünya sorumluluğu anlayışıyla çıktı. Belli sayıda cumhuriyet, sadece dünya sahnesinde daha büyük bir rol oynamak için değil, Birleşik Devletler'in giderek artan sömürgecilik hırsiarı olarak düşündüklerine bir karşılık sağlamak için Milletler Birliği'ne (Birleşik Devletler Kongresi daha önce üyeliğini ilan etmişti) katıldılar. Allantik'teki Alman tehdidi 1919 Paris Barış Konferansı'nda yok olmuş, Britanya ve Japonya'dan gelebilecek tehditler de 1921-22 Washington Donanma Konferansı'yla saf dışı bırakılmıştı. Bu durum, Birleşik Devletler'e neredeyse hiç zarar görmez bir yapı kazandırdı. Brezilya, Latin Amerika' daki Birleşik Devletler hegemonyasına bir başkaidırıyı yönetecek kadar büyüklü, fakat Birleşik Devletler'in kahve pazarına yönelik bağımlılığı bu tür bir hareketi kabul etmiyordu. Arjantin Birleşik Devletler'e muhalifti fakat komşularından destek sağlayamıyordu. Milletler Birliği'nin ender müdahaleleri dışında, batı yarıkürede Birleşik Devletler'in gücüne eşit şekilde karşı koyacak başka bir güç yoktu.
Radikal Yurttaş Birliği dönemi (1916–1930)
19. yüzyılın sonlarında Avrupalılar’ın Arjantin'in tarımsal kaynaklarına olan yatırımlarıyla Arjantin Cumhuriyeti büyük ekonomik büyüme gösterdi. 1920’lerin sonunda dünyanın yedinci en zengin ülkesi olan[19] Arjantin 1870 ile 1920 yılları arası yarısı İtalyan ve üçte biri İspanyol olan 6,2 milyon göçmene ev sahipliği etmeye başladı.[19] Bu dönemde Pampaların büyük tarımsal zenginliğine dayanarak gelişen Buenos Aires Avrupa tarzı geniş bulvarlarıyla “Güney Amerika’nın Paris’i” olarak adlandırılmaya başladı.[22]
20. yüzyılın ortalarına kadar Federalistler ile Üniteryenler ve sivil ile askeri gruplar arasında siyasi çatışmalar ülke gündemine hakim oldu.[19] II. Dünya Savaşı’ndan sonraki dönem, Peroncu popülizm ve ordunun daha sonraki yönetimlere doğrudan veya dolaylı müdahalesiyle geçti.[19] Bu dönem 1976’daki askerî darbeyle sonuçlandı.[19]
Cunta, 1983 sonunda seçime giderek idareyi sivillere geri verince ülkede demokratik yönetime dönülmüş oldu. Arjantin’de 2001-2002 yıllarında patlak veren ekonomik kriz, ülkede geniş katılımlı protestolara ve ekonominin iflas etmesine yol açtı.
Arjantin, İngiltere’nin denetimindeki Falkland Adaları, Güney Georgia, Güney Sandwich Adaları üzerinde egemenlik hakkı iddia ediyor. 1982’de iktidara gelen askeri yönetimin Falkland Adalarını işgal etmesinin ardından çıkan savaşta İngilizlere yenilen Arjantin, 1995’te adalar üzerinde bir daha güç kullanarak hak iddia etmeme konusunda taahhütte bulundu. Arjantin’in Antarktika’daki toprak iddiaları da İngiltere ve Şili’ninkilerle çatışıyor.
Perón Döneminde Sosyalizm ve Ekonomik Çöküş
1943’te başkan Ramon Castillo yönetimine karşı bir darbe yapıldı ve darbenin lideri Juan Domingo Perón iktidara geldi. Perón ilki Şubat 1946’da, ikincisi anayasanın değiştiği 1951’de olmak üzere iki defa devlet başkanı seçildi. Fakat otoriter siyaseti yüzünden ülkede karışıklıklar çıkınca 1955’te ikinci bir darbe ile devrildi. Uzun yıllar sürgünde yaşayan Perón 1973’te ülkesine döndüğünde tekrar devlet başkanı seçildi. Onun bir yıl sonra ölümü üzerine karısı İsabel Perón devlet başkanlığına getirildi. Ancak o da ülkenin birlik ve beraberliğini sağlayamadı ve 1976’da ordu tarafından uzaklaştırıldı. 1976-1982 yılları arasında Arjantin’i yöneten darbeci generaller zamanında “Ulusal Uzlaşma Süreci” adı verilen ve hapsedilenler dışında 30.000 kişinin ortadan kaybolduğu bir dönem yaşandı.
Askerler 1983 yılı sonlarında seçime giderek idareyi sivillere teslim etti. 1989’da Suriye kökenli Carlos Menem on yıl süreyle devlet başkanlığına seçildi. Arjantin’in 1990’lı yılları pek çok ülke için başarılı bir model olarak görülmesine rağmen ülke 2000’li yılların başında ekonomik sıkıntı içine düştü. Menem’den sonraki üç yıllık ara dönemden sonra 2002’de devlet başkanlığına seçilen Eduardo Duhalde ülkenin içine düştüğü ekonomik krizle mücadele etmeye çalıştı.
İkinci Dünya Savaşı esnasında Arjantin hükumetlerinin gizli ve kamufle edilmiş Nazi taraftarı tutumları, Amerika Birleşik Devletleri ve batı yarım küresinin diğer ülkeleri ile münasebetlerinin gerginleşmesine ve Arjantin’in PanAmerikan Konseyinden çıkarılmasına sebep oldu. Resmiyette bütün harp esnasında tarafsız kalan Arjantin, 1945 ilkbaharında müttefikler tarafına girdi. Geniş ölçüde ABD’nin desteği sebebiyle o sene sonuna doğru Birleşmiş Milletler üyesi oldu ve teşkilatın meselelerinde önemli bir rol oynadı.[23]
Harpten sonra general olan Juan Domingo Peron kendine kuvvetli bir pozisyon hazırlamayı başarmış ve 1946 Şubatında Arjantin Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Eşi Eva Peron’un yardımıyla enerjik ve sert bir idare kurmayı başararak, zamanında, siyasi desteğini silahlı kuvvetlerden almaya çalışan sınıflara sözünü geçirmesini bilmiştir. Basını bir devlet organı haline getirmiş ve totaliter bir rejimin başkanı olarak kendisine daha büyük yetki vermesi için anayasayı değiştirmiştir.[24][25]
Uzun Bastonların Gecesi, 29 Temmuz 1966'da Arjantin Federal Polisi Şehir Düzeni Genel Müdürlüğü'nün, Arjantin'deki Buenos Aires Üniversitesi'nin (UBA) beş fakültesinin öğrenciler tarafından işgal edilen tahliyesi oldu. fiili hükümetin üniversitelere müdahale etme ve hükümet rejimini iptal etme kararına karşı, profesörler ve mezunlar.
Gerçek UBA'nın Kesin, Fizik ve Doğa Bilimleri Fakültesi girişlerinden birinin dış kapısı (Calle Perú 222). Geçen ay, 28 Haziran 1966, Korgeneral Juan Carlos Onganía, Arjantin Devrimi adı verilen diktatörlüğü başlatarak Arturo Illia'nın demokratik hükümetini devirmişti. Arjantin devlet üniversiteleri daha sonra, üniversitenin siyasi iktidar özerkliğini ve öğrencilerin, öğretmenlerin ve mezunların üçlü eş yönetimini oluşturan Üniversite Reformu ilkelerine göre düzenlendi.
Baskı, özellikle Buenos Aires Üniversitesi'nin Kesin ve Doğa Bilimleri ve Felsefe ve Edebiyat Fakülteleri'nde şiddetliydi. Juan Carlos Onganía, 28 Haziran 1966 ile 8 Haziran 1970 arasında Arjantin'e fiilen başkanlık etmiş bir subay. 28 Haziran 1966'dan beri askeri müdahale altında bulunan Arjantin Federal Polisi, sert bir şekilde bastırma emri aldı.
Olay adı, polis memurlarının gözaltına alındıktan sonra binalardan çıkarken çift çizgiden geçmeleri istendiğinde üniversite yetkililerini, öğrencileri, öğretmenleri ve mezunları ağır şekilde dövmek için kullandıkları uzun coplardan geliyor. Kesin Bilimler Fakültesi'ne müdahale durumunda, o dönemin dekanı Rolando Garcia, polisler içeri girdiğinde dekan yardımcısı Manuel Sadosky ile birlikteydi ve operasyona liderlik eden memura şunları söyledi: Bu öfkeyi yapmaya nasıl cüret edersin? Hala bu okulun dekanıyım. İri yapılı bir bekçi daha sonra bastonuyla kafasına vurdu. Dekan yüzünde kanla ayağa kalktı ve sözlerini tekrarladı: iri adam her yanıt için bastonunu tekrarladı. Toplam 400 kişi tutuklandı ve üniversite laboratuvarları ve kütüphaneleri tahrip edildi.
Öğretmenlerin ve araştırmacıların istifaları, işten çıkarmaları ve göçü Sonraki aylarda yüzlerce profesör işten atıldı, sandalyelerinden istifa etti veya ülkeyi terk etti. Toplamda, 301 üniversite profesörü göç etti; bunların 215'i bilim insanıydı; Latin Amerika üniversitelerine, temelde Şili ve Venezuela'ya 166 yerleştirildi; 94 kişi Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Porto Riko'daki üniversitelere gitti; kalan 41 kişi Avrupa'ya yerleşti. Bazı durumlarda tüm ekipman söküldü. Latin Amerika'daki ilk bilgisayar olan ve Ferranti (İngiltere'den) tarafından inşa edilen Clementina'da olan buydu. Çalıştığı Tam Bilimler Hesaplama Enstitüsü'nün 70 üyesi istifa etti ve göç etti. Aynısı, sökülen Kozmik Radyasyon Enstitüsü'nde de oldu. Etkilenen profesör ve araştırmacılardan bazıları alfabetik sıraya göre:
Peron, işçi sınıfı arasında çok sevilmiş ve hatta kahraman olarak tanınmıştır.[26] Fakat askeri bir darbe ile 1955’te devrilmiş, uzun seneler sürgünde yaşamış ve bilahare dönerek 1973’te devlet başkanı olmuştur. Bir yıl sonra ölmesi üzerine İsabel Peron olarak tanınan üçüncü karısı devlet başkanı oldu. Ülkenin birlik ve beraberliğini sağlıyamayınca 1976’da ordu tarafından devrildi.[27]
Arjantin’in eski devlet başkanlarından General Galtier İngiltere’ye ait, fakat kendilerine çok yakın olan Falkland adalarını Nisan 1982’de Rosairo operasyonuyla ele geçirdi.[28] İngiltere ile olan savaşı Arjantin kaybetti ve adaları İngilizler tekrar geri aldılar. Gerek yapılan savaş ve gerekse bu durumda bazı devletlerin uyguladıkları ekonomik ambargo, Arjantin’in iktisadi durumunu çok sarstı. Bu durumda askeri idare 1983 yılı sonlarında seçime giderek idareyi sivillere teslim etti. Böylece yedi sene süren askeri idareden sonra normal idare tekrar tesis edildi.[29]
1930’dan bu yana Arjantin’de hiçbir sivil idare 6 seneden fazla iktidarda kalamamıştır. 1819 yılından bu yana 46 devlet başkanından sadece ikisi, askerî darbesiz seçimle görevini devir-teslim etmiştir. 1989’da Raúl Alfonsín’in yerine Carlos Menem (El Turco) seçilmiştir.
Kirchnerismo ve macrismo dönemi
Ekonomik kriz sırasında Kongre, Adolfo Rodriguez Saa’yı geçici Devlet Başkanı olarak seçtiyse de Saa’nın Başkanlığı bir hafta sürmüştür. Yerine seçilen Eduardo Duhalde, 2003 Mayıs ayındaki seçimlere kadar ülkede düzeni sağlamayı başarmıştır. Mayıs 2003 dönemine kadar geçen süre içerisinde Arjantin ekonomisindeki küçülme önce yavaşlamış, 2003 yılı ile birlikte ise ekonomide büyüme başlamıştır. 2003’te Peronist hareketin bir kolu olarak kurulan Zafer Cephesi adayı olan Néstor Kirchner Devlet Başkanlığına seçilmiştir. Kirchner dönemi ekonominin hızla toparlandığı, Başkanlık yetkilerinin arttığı, kurumsal yapılanmanın güç kaybettiği, 1980’lerdeki af yasasının kaldırılarak kirli savaş zamanında suça karıştığı ileri sürülen birçok asker ve polisin emekli edildiği veya yargılandığı bir dönem olmuştur.
2003-2007 yılı Ekim ayına kadar ülkeyi yöneten Néstor Kirchner’in yerine eşi Cristina Fernández de Kirchner, 28 Ekim 2007 tarihinde gerçekleştirilen seçimlerde Devlet Başkanı seçilmiş ve 10 Aralık 2007 tarihinde görevine resmi olarak başlamıştır. 23 Ekim 2011 tarihinde yapılan yeni Başkanlık seçimlerinde, Cristina Fernández de Kirchner oyların %54,11’ini alarak seçimi ikinci kez kazanmış, partisi Zafer Cephesi ise oyların %52,19’unu alarak Kongre’de 87 sandalyenin sahibi olmuştur.
Diğer taraftan, 27 Ekim 2013 tarihinde yapılan kısmi ara seçimlerde Temsilciler Meclisi’nin 1/2’si ile Senato’nun 1/3’ü yenilenmiştir. Halen yönetimde bulunan Zafer Cephesi partisi, seçimden birinci parti olarak çıkmakla birlikte büyük bir oy kaybına uğramış ve oyların %32’sinden daha azını alabilmiştir.
FVP partisi, 2013 seçimlerindeki yüksek oy kaybına rağmen, 2011 seçimlerinde elde ettiği başarıdan dolayı, hem Temsilciler Meclisi’nde (257 sandalyenin 130’u), hem de Kongre’de (72 sandalyenin 40’ı) hala çoğunluğu korumaktadır.
Siyaset
1994 yılında önemli değişikliklere uğrayan 1853 tarihli Arjantin Anayasası’na göre Arjantin, temsil esasına dayalı bir Federal Cumhuriyettir.[30] 23 eyalet ve Buenos Aires Özerk Şehri'nden (İspanyolca: Ciudad Autónoma de Buenos Aires) oluşan Arjantin, ABD Anayasası'nı örnek alıp, devlet sistemi olarak federalizmi, hükümet sistemi olarak başkanlık sistemini benimsemiştir.[31]
Kuvvetler ayrılığı ilkesiyle anayasada devleti oluşturan üç ana kuvvet yasama, yürütme ve yargı olarak belirlenmiştir.[30]
Yürütme kuvvetinin başında cumhurbaşkanı (İspanyolca: Presidente de la Nación Argentina) bulunmaktadır.[30]
Yasama gücünden Temsilciler Meclisi (İspanyolca: Cámara de Diputados de la Nación Argentina) ve Senato (İspanyolca: Senado de la Nación Argentina)’dan oluşan iki kamaralı Kongre (İspanyolca: Congreso de la Nación Argentina) sorumludur.[30] Kongre'nin birincil işlevi kanun yapımı, ikincil işleviyse hükümetin denetimidir.[30]
Yargıyı ise anayasa mahkemesi görevini de yerine getiren Yüksek Mahkeme (İspanyolca: Corte Suprema de Justicia de la Nación), temyiz mercileri niteliğinde yüksek yargı organları ve ilk derece mahkemeleri oluşturmaktadır.[30]
Yürütmenin baskın olduğu Arjantin’de yasamanı (Kongre’nin) ve yargının yürütmeyi dengeleyici rolü eksiktir.[31]
- Yasamadan sorumlu olan Arjantin parlamentosuna ev sahipliği yapan Ulusal Kongre Sarayı Senato ve Temsilciler Meclisi’nin buluşma yeridir.[32]
- Adalet Sarayı en üst düzey temyiz mahkemesi ve kararlarıyla Arjantin Anayasası'nı yorumlayan organ olan Arjantin Anayasa Mahkemesi’nin görev yaptığı binadır.[32]
Yasama
Arjantin Ulusal Kongresi (İspanyolca: Congreso de la Nación Argentina) merkezi Buenos Aires'teki Kongre Sarayı olan çift meclisli federal yasama organıdır. Olağan yasama dönemi 1 Mart ile 30 Kasım arasında federal yasaların oluşturulmasından ve yürürlüğe girmesinden sorumludur. Anayasa’nın 75. madde ve 32. fıkrasına göre Kongre aynı zamanda hükümetin denetiminden sorumludur. Daha belirgin olarak, önceden hazırlanan hükümet plan ve programlarını içeren ve başbakan tarafından her ay Kongre’ye sunulan raporları inceler.
Kongre 72 üyelik Senato (İspanyolca: Senado de la Nación Argentina) ve 257 üyelik Temsilciler Meclisi (İspanyolca: Cámara de Diputados de la Nación Argentina)’nden oluşur. Başkan Yardımcısı aynı zamanda Senato'ya başkanlık eder. 10 Aralık 2019'dan beri Senato Başkanlığını Başkan Yardımcısı Cristina Fernández de Kirchner ve Temsilciler Meclisi Başkanlığını'nı Sergio Massa yapmaktadır.
Arjantin Temsilciler Meclisi üyeleri doğrudan orantılı temsil sistemiyle (D'Hondt sistemi) seçilir. Her 23 eyalet ve Buenos Aires Özerk Şehri bir seçim bölgesini oluşturur; her seçim bölgesi kendi nüfusuna bağlı değişken sayıda ve en az üç milletvekili seçer.
Milletvekilleri dört yıl için seçilirler; her seçim bölgesi her iki yılda bir karşılık gelen vekillerinin yaklaşık yarısını seçerek Meclisin yaklaşık yarısı yenilenir.
2021 yılı itibariyle toplam milletvekili sayısı 257’dir. Anayasa milletvekili sayısının her 10 yılda bir yapılan nüfus sayımlarıyla yeniden belirlenme şartını koşsa da, son 30 yılda milletvekili sayısı yeniden belirlenmemiştir. Bu yüzden millet vekili sayısı 1980 yılı nüfus sayımını yansıtır.
Arjantin Senatosu 1853 Anayasası'nın 46. ve 54. maddeleri uyarınca 29 Temmuz 1854 tarihinde kurulmuştur. Nüfusa bakılmaksızın her seçim bölgesine (23 eyalet ve Buenos Aires Özerk Şehri) üç temsilci düşecek şekilde toplam 72 temsilciden oluşur. Seçim bölgesinde en çok oyu alan parti iki; sonraki parti bir senatör kazanır. 1994 yılında yapılan değişiklik öncesi her seçim bölgesine iki temsilci düşmekte ve sadece en çok oyu alan parti senatör kazanmaktaydı.
14 Mayıs 1995'ten beri Devlet Başkan Yardımcısı aynı zamanda Senato’nun da başkanlığını yapar.
Arjantin Ulusal Kongresi teknik yardım için özerk bir anayasal organa sahiptir: Arjantin Ulusunun Genel Denetçisi (İspanyolca: Auditoría General de la Nación) kamu idaresinin tüm faaliyetlerinin yasallığının kontrolü, yönetimi ve denetiminden sorumludur. Ayrıca, sahada Arjantin Milleti Ombudsmanı (İspanyolca: Defensor del Pueblo de la Nación Argentina), Arjantin Ulusal Kongresi'nde, herhangi bir otoriteden talimat almadan bağımsız bir organ olarak işlev görür. Amacı, insan haklarını ve İdare tarafından etkilenebilecek anayasal ve yasal hakları savunmaktır.
ABD’ye benzer bir şekilde Arjantin’de de 1994 yılında yapılan değişiklikle başkan yardımcısına, yasama erki içerisinde görev verilmiş ve Senato’nun başkanı konumuna getirilmiştir. Başkan Yardımcısı tıpkı ABD’deki gibi Senato’da yalnızca oy eşitliği halinde herhangi bir tıkanıklığa yol açılmaması için oy hakkına sahiptir. 1994 Arjantin Anayasası 58’inci maddeye göre, Senato kendine geçici bir başkan atayacak, başkan yardımcısının yokluğunda veya başkanlık görevini yürüttüğü sırada bu görevi yürütecektir. yürütmede görev alan bir kişinin yasama faaliyetlerine katılması söz konusu olduğundan, sert kuvvetler ayrılığına aykırı bir durum oluşması da söz konusu olmaktadır
Yürütme
Yürütme gücünü cumhurbaşkanına (İspanyolca: Presidente de la Nación Argentina) devreden Arjantin Anayasası’na göre başkan (ve yardımcısı) dört yıl için doğrudan halk tarafından seçilmektedir.[30] Anayasa’nın 87-98. maddelerine göre başkan art arda iki kere ve araya en az bir dönem girdikten sonra tekrar seçilmesi mümkündür.[30]
Seçimler mevcut başkanın görev süresinin bitimine iki ay kala yapılır.[30] Seçim sonucunda en çok oy alan aday %40’ın altında oy alırsa en çok oy alan iki aday ikinci turda yarışır.[30] En çok oy alan aday %40-45 arası oy almışsa ve ikinci sıradakiyle arasında 10 puan fark varsa ikinci seçime gidilmez. Öndeki aday %45’ten fazla oy alırsa doğrudan başkan seçilmiş olur.[30]
10 Aralık 2019 itibarıyla, yürütme gücünü Frente de Todos seçim ittifakının Adalet Parti üyesi olan ve görev süresi 10 Aralık 2023’te biten Alberto Fernández'dir. 1983'te anayasal düzenin geri gelişinden beri seçilen 9. cumhurbaşkanıdır.[16]
Başkan, hem devletin hem hükümetin başıdır.[30] Başkan bakanlar kurulu, başbakan ve yargıçlar ve birçok üst düzey kamu görevlisini parlamentonun onayı olmaksızın atayabilmektedir.[30]
1994 Arjantin Anayasası da ABD benzeri bir şekilde başkanlık makamının boşalması durumunda yeni seçim yoluna gitmemekte, başkanlık görevi otomatikman başkan yardımcısına geçmekte, ve makamını boşaltan başkanın kalan süresi başkan yardımcısınca tamamlanmaktadır.
1994 Arjantin Anayasası, başkana süreyle sınırlı olmak üzere, kararname çıkarabilme yetkisi tanımıştır. Bu konudaki en önemli uygulamalardan biri tıpkı Brezilya’daki MP benzeri “gerekli ve ivedi kararnameler” dir (Decretos de Necesidad y Urgencia (DNU). Anayasal olarak, kriz durumlarında başkan öncesinde meclis tarafından yetkilendirilmeye gereksinim duymaksızın DNU çıkarabilmekteydi. Bu kararnameler anayasal hükümetlerin meydana gelişinden bu yana uygulama alanı bulmuş olsalar da 1990’larda kullanım alanı bir hayli artış göstermiştir. Anlaşmaların değiştirilmesi, dış borçların yeniden müzakere edilmesi ve banka teminatlarının dondurulması gibi önemli konularda yüzlerce DNU çıkarılmıştır. 1994 yılında yapılan Anayasa değişikleri ile gelen birtakım önemli sınırlamalara rağmen yine de bu hükmün üç temel problemi bulunmaktadır. Bunlardan ilki, DNU’ nun reddi için her iki meclisin de oyu gerekirken, kabulü için tek meclisin pozitif oyu yeterli olmaktadır. Böylelikle Anayasal olarak DNU’ nun reddi kabulüne göre daha zordur. Bir diğer problem ise, 1994 Arjantin Anayasası 99’uncu madde 7’inci bendine göre başkan, Yüksek Mahkeme Yargıçları, büyükelçiler ve ataşelerin atanmasında Senato’nun onayına bağlı olup, diğer atamalarda serbesttir. Arjantin Başkanları, hem kamu hizmetlerine hem de politik görevlere atma yapma konusunda oldukça güçlüdürler. Başkanın atama konusunda en güçlü olduğu yer ise merkezi idaredir. Ayrıca bunun dışında kimi bağımsız kuruluşlara, mahkemelere yapılan atamalarda da etkisi büyüktür. Arjantin başkanı kamu hizmetleri haricinde ulusal idareye dair yaptığı atamaları Senato’nun tavsiye ve onayına gerek olmaksızın tek başına yapar. Başkan kabine şefini, bakanları, sekreterlerini, konsolosluk çalışanlarını, anayasada aksi belirtilmediği koşullarda kendi atayıp görevden alabilir.
Arjantin’de, anayasaca başkanın özel olarak görevlendirilmediği durumlarda da, başkan yürütme organının başı olması sıfatı ile, idareye atmalar yapma hakkına sahiptir. Pratikte genellikle üst düzey yöneticiler bizzat başkan tarafından atanırken, daha alt kadro
Bakanlar Kurulu
Arjantin’deki Bakanlıklar | ||
---|---|---|
Bakanlık | Bakan | Kuruluş tarihi |
Adalet | Marcela Losardo | 1949 |
Aile ve Cinsiyet | Elizabeth Gómez Alcorta | 2019 |
Bayındırlık | Gabriel Katopodis | 1898 |
Çalışma | Claudio Moroni | 1949 |
Çevre ve Şehircilik | Juan Cabandié | 2015 |
Dışişleri | Felipe Solá | 1854 |
Ekonomi | Martín Guzmán | 1854 |
Enerji | Jorge Ferraresi | 2019 |
Güvenlik | Sabina Frederic | 2010 |
İçişleri | Eduardo de Pedro | 1854 |
Kalkınma | Matías Kulfas | 1949 |
Kültür | Tristán Bauer | 1973 |
Eğitim | Nicolás Trotta | 1949 |
Savunma | Agustín Rossi | 1854 |
Sağlık | Ginés González García | 1949 |
Sanayi ve Teknoloji | Roberto Salvarezza | 2007 |
Sosyal Kalkınma | Daniel Arroyo | 1955 |
Tarım | Luis Basterra | 1898 |
Turizm | Matías Lammens | 2001 |
Ulaştırma | Mario Meoni | 1949 |
Başbakan | Santiago Cafiero | 1995 |
PEN, ana işlevleri arasında, Devletin liderliğinden ve uluslararası temsilinden, Arjantin Silahlı Kuvvetleri komutanlığından ve Ulusal Kamu Yönetiminin liderliğinden sorumludur.
Başbakan ve bakanların görev ve yetkilerine ilişkin hükümler, 1994 Anayasa’nın 100 ilâ 107’nci maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu hükümlere göre başbakana verilen yetkiler ile bakanlara ilişkin önemli bazı hususlar şöyle sıralanabilir:
Başbakanın görev ve yetkileri; ülkenin genel idaresini yürütmek, gelirler ve bütçe ile ilgili uygulamaları gerçekleştirmek, yetkili organların yaptığı hukuki düzenlemeleri uygulamak, başkana tahsis edilmiş atamalar dışında kalan atamaları yapmak, bakanlar kurulunu koordine etmek Marcos Pena, Başbakan, toplantıya hazırlamak ve başkanın yokluğunda yönetmek, başkanın onayıyla Kongreye kanun teklifinde bulunmak, başkanın kararnamelerine karşı imza koymak, Kongre görüşmelerine katılmak (Oy hakkı yoktur.), Kongreye bakanlıkların hizmet durumlarını rapor etmek; Kongrenin talebi halinde gerekli sözlü ve yazılı açıklamaları yapmak; her ay Kongre toplantılarına katılarak hükümetin gidişatı hakkında bilgi vermek, diğer bakanlarla birlikte başkanın zorunlu ve acil kararnameler ile kanunları kısmen yayımlama kararnamelerine karşı imza koymaktır.
Arjantin’de başkanın atadığı ve görevden alabildiği bir bakanlar kurulu mevcuttur. Bakanlar kurulu klasik başkanlık sisteminde, başkanın denetiminde bulunur, devlet yönetiminde kendisine yardımcı olur ve ayrı bir siyasi ağırlığı bulunmaz. Ancak Arjantin’de durum farklıdır. Başkanın ataması ve görevden almasına rağmen bakanların ve özellikle başbakanın rolü değiştirilmeye çalışılmış ve siyasi bir ağırlık verilmeye çalışılmıştır.
Başbakan, bakanlardan farklı olarak, Kongreye karşı siyasi sorumluluk taşır. Başbakan için gensoru önergesi verilebilir; iki meclisin üyelerinin salt çoğunluğunun oyuyla düşürülebilir. Bakanlar Kongre üyesi değildirler; Kongre toplantılarına katılabilirler ancak oy kullanamazlar. Kongre tarafından çağrılabilirler. Her yıl Kongreye rapor sunmak zorundadırlar. Kendi kararlarından bireysel olarak, ortak aldıkları kararlardan da müştereken sorumludurlar.
Başbakanın rolü görece yeni oluşmakta ve belirginleşmektedir. Başbakanın yetkilerinin arttırılması yönündeki değişiklik 1994’te yapılmış, bu değişiklikle başkanın gücünün sınırlaması amaçlanmıştır. Başbakanın önemli yetkileri, Anayasa’nın 100’üncü maddesinde belirtildiği üzere, ülkenin genel yönetimi, çoğu idari personelin atanması, bakanlar kurulu toplantılarının düzenlenmesi, Kongreye belli kanun önerilerinin sunulması, vergilerin toplanması ve bütçenin uygulanmasıdır.
Başbakan bütçeyi uygular, ülkenin genel yönetimini gözetir, Anayasa’da başkana özgülenen atamalar dışındaki kamu görevlisi atamalarını yapar. Yürütme organının kanun hükmündeki kararnamelerini uygulamada rol oynar. Başkan tarafından atanıp görevden alınabilmesine rağmen, klasik başkanlık sistemine yabancı bir uygulama olarak, parlamentoya karşı siyasi sorumluluk taşır. Parlamentoya -en az ayda bir kere olmak üzere- periyodik biçimde hükümetin genel gidişatı hakkında bilgi vermek zorundadır. Parlamentonun her bir kanadı diğer bakanlar gibi onu da çağırarak açıklama veya rapor isteyebilir. Başbakan, iki meclisin üyelerinin mutlak çoğunluğunun oyu ile görevden alınabilir.
Bakanlar başkanın işlemlerine karşı imza koymakta, böylece bu işlemlere hukukilik kazandırarak ilgili bakanlığın sorumluluk almasını sağlamaktadır. Bakanlar Kongre üyesi değildirler; ancak Kongre toplantılarına katılabilir ve her iki meclis tarafından çağrılabilirler. Kongreye yıllık raporlar sunmak zorunda olan bakanlar, kendi kararlarından münferit, ortak kararlarından müştereken sorumludurlar.
Başbakana anayasa ile verilen yetkiler, onun başkanın gücünü sınırlaması için yeterli olmamıştır. Başkan gibi, onun da yasama organını feshetme ve yeni seçim kararı verme yetkisi yoktur. Başbakan ülkenin genel idari işlerini yürütmekle görevliyken başkan genel idarenin siyasi sorumluluğunu taşımakta ve hükümetin odağındaki konumunu korumakta, böylece iki makam arasındaki görev paylaşımı muğlak kalmaktadır. Anayasal olarak tüm kamu yöneticilerini başkan atayabilirken uygulamada birçok atama bakanlara ve diğer üst düzey görevlilere devredilmiştir. Bütçenin uygulaması başbakana aitken başkan bu uygulamayı denetlemektedir.
Başkan tarafından tek taraflı olarak atanan ve görevden alınabilen başbakanın, aynı zamanda başkanın gücünü frenlemesi beklentisi gerçekçi görünmemektedir. Başkanın yanı sıra Kongre tarafından da görevden alınabilmesi onun bir güç odağı olmasına yetmemiştir. Söz konusu tedbir, başkanın, parlamentonun şiddetle karşı çıkacağı bir kişiyi atamasını zorlaştıracaktır; ancak gensoru önergesinin kabulüne ilişkin zorluklar başkan için böyle bir frenin zayıf kalmasına yol açmaktadır.
Bakanlar Kurulu Başkanlığı (İspanyolca: Jefe de Gabinete de Ministros de la Nación) veya daha yaygın olarak Kabine Şefi olarak bilinen (İspanyolca: Jefe de Gabinete) bir bakanlık ofisidir. Bu kurum ilk kez 1994 yılında Arjantin Anayasasında yapılan bir değişikle oluşturuldu. Kabine Başkanı, anayasaya göre, hükümetin politikalarının genel gidişatını Kongre'den önce açıklamakla yükümlüdür ve her iki Kongre odasında da mutlak çoğunluk ile bir güvensizlik oyu (İspanyolca: moción de censura) ile görevden alınabilinir.
Yargı
Yargı yetkisi 1853 Anayasası'nın 108-119'uncu maddelerine göre Yüksek Mahkeme ile Kongrenin kurduğu diğer mahkemelere aittir.
Yüksek Mahkeme (İspanyolca: Corte Suprema de Justicia de la Nación) 1863’te kurulmuştur. Ülkenin en yüksek yargı organı olarak hukuki düzenlemelerin Anayasa'ya uygunluğunu inceler. 1863-1993 boyunca beş üyeden oluşurken, 1993’de Menem döneminde bu sayı dokuza çıkarılmıştır. Üyeler Devlet Başkanı tarafından atanır ve Senato'nun üçte iki çoğunluğuyla onaylanır.
Üyeler Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve Senato'nun üçte iki çoğunluğuyla onaylanır. Görev süresi daimi olan Yüksek Mahkeme üyeleri siyasi suçlandırma (İspanyolca: juicio político) ile Temsilciler Meclisi ve Senato'nun üçte iki çoğunluğuyla görevden alınabilir. Aynı zamanda 75 yaşına geldikten sonra her beş yılda bir Senato tarafından tekrar oylamaya tabi tutulurlar.
Yüksek Mahkeme, federalizmin güvencesi olma rolünü yerine getirememiş, federal yönetim ile eyalet ve yerel yönetimler arasındaki uyuşmazlıklarda çoğunlukla federal yönetim lehinde eğilim göstermiştir. Yine Mahkeme, federal yönetimin eyalet yönetimlerine müdahalesinin sınırlarını belirleme konusunda zayıf kalmış ve eyalet yetkili organlarının görevden alınması hakkında, bunların siyasi meseleler olduğu mülahazasıyla çekimser kalmıştır. Dolayısıyla, Anayasa’da eyaletlerin özerkliğinin korunmasına ve merkezi yönetimin müdahale yetkisinin sınırla korunmasına ve merkezi yönetimin müdahale yetkisinin sınırlanmasına yönelik hükümleri tam olarak hayata geçirememiştir.
Vatandaşların Arjantin yargısına güveni düşüktür ve % 54’ü hâkimlere rüşvet verilebileceğini düşünmektedir. Yargı önünde eşitliğin sağlandığına inanan kişilerin oranı ise %18’dir. Yargı; parlamento ve emniyet teşkilatının yanında en yolsuz üçüncü kurum olarak sıralanmaktadır.
1994’teki anayasal düzenlemeler kapsamında, hâkim ve savcıların atanması, bağımsızlıkları ve mesleki teminatlarını sağlamak amacıyla Yargı Konseyi kurulmuştur. Bu Konsey ; yürütme organının temsilcileri, Kongrenin seçtiği temsilciler, hâkimler, akademisyenler ve hukukçulardan oluşmakta ve başında Yüksek Mahkeme başkanı bulunmaktadır. Konseyin görevleri, yarışma sınavıyla gelen hâkimler arasından başkanın seçeceği her hâkim için üçer federal hâkim adayı belirlemek, mahkemelerin bütçelerini yönetmek, disiplin işlemlerini uygulamak ve yargı teşkilatı için gerekli diğer düzenlemeleri yapmaktır. 2006’da Konsey üyelerinin seçiminde ve yetkilerinde iktidar partisinin payını artıran bir düzenleme yapılmıştır.
Yargı Konseyi (İspanyolca: Consejo de la Magistratura) Kongre tarafından seçilir, hâkimlerin seçilmesinden ve yargı kuvvetinin yönetiminden sorumludur. Konseyin, siyasi partilerin parlamentodaki dengesini yansıtması için belli aralıklarla seçime gidilir. Başkan, Konseyin oluşturduğu listenin içinden federal hâkimleri atar.
Perón ile yargı bağımsızlığında sorunlar
Görev süresi daimi olan Yüksek Mahkeme üyeleri siyasi suçlandırma (İspanyolca: juicio político) ile Temsilciler Meclisi ve Senato'nun üçte iki çoğunluğuyla görevden alınabilir. Aynı zamanda 75 yaşına geldikten sonra her beş yılda bir Senato tarafından tekrar oylamaya tabi tutulurlar.
1947’de Perón döneminde, Yüksek Mahkeme’nin dört üyesi düzmece siyasi suçlandırma yoluyla görevden alınmasından itibaren iktidara gelen Peronist hükümetleri Yüksek Mahkemeye müdahalede bulunmuşlardır.
Yüksek Mahkeme üyeleri, ömür boyu görev yapma hakkına sahip oldukları halde, bu hak yürütme tarafından defalarca ihlal edilmiştir. Perón’dan sonra Peronistlerin Yüksek Mahkeme’ye atadıkları 65 yeni üyenin sadece 5’i usulle (ölüm veya emeklilik), 60’ı ise düzmece siyasi suçlandıma ile değiştirilmiş; Yüksek Mahkeme üyelerinin ortalama görev süresi dört yıla düşmüştür.
Menem Devlet Başkanlığı yargıya müdahalenin yoğunlaştığı bir dönemdir. Menem Yüksek Mahkeme üye sayısını beşten dokuza çıkarmış ve kendisiyle yakın ilişkileri bulunan hakimler atamıştır. Yüksek Mahkeme’deki iki hakime karşı toplam 170 suçlandırma girişimi yaparak ikisinin de istifasını sağlamıştır.
Coğrafya
Arjantin, Güney Amerika’nın güney kesiminde And dağları ile Atlas Okyanusu arasında yer alan ve güneye doğru genişliği azalan büyük bir ülkedir.[33] Dünya’nın en büyük 8. ülkesi olan Arjantin’in yüzölçümü 2.791.810 km²’dir.[9]
Kuzeyinde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğusunda Brezilya ve Uruguay, batısında ise Şili ile komşudur.[9] Batı yönünde ülke tamamen And dağlarıyla çevrilmiş olup,[33] bu sıradağlar aynı zamanda Şili ile coğrafi ve siyasi sınırları da teşkil eder.[9] Bu sıradağlarında 6000 metrenin üstüne çıkan birçok dağ bulunmaktadır.[9] Arjantin'in ve Amerika kıtasının en yüksek tepesi Aconcagua (6.962 metre (22.841 ft)) ve dünyanın en yüksek iki yanardağı Ojos del Salado (6.880 metre (22.572 ft)) ve Monte Pissis (6.795 metre (22.293 ft)) burada yer alır.[9]
- Patagonya’da bulunan Fitz Roy tepesi
- Cerro Catedral’ın zirvesi
Arjantin kuzeyden güneye doğru 3.460 kilometre (2.150 mi), doğudan batıya doğru ise 1.580 kilometre (982 mi) uzanması nedeniyle ülkede görülen iklimde büyük farklar görülür.[9] Ülkenin kuzeyinde yağmur ormanları, güneydeki Patagonya’da çöl iklimi, And dağları boyunca uzanan Bariloche bölgesinde, İsviçre benzeri dağlar ve göllerle kaplı bir iklim hüküm sürmektedir.[9]
Arjantin'de iki büyük göller bölgesi bulunmaktadır. Bunlardan büyüğü Bariloche Güney Andlar'ın eteklerinde başlayıp bir zincir gibi Neuquén'den Ateş Toprakları'na (Tierra del Fuego) kadar birbirini izleyen tatlı su göllerinin bulunduğu bölgedir.[9] Bu bölge aynı zamanda UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak listelenen Los Glaciares Milli Parkı, Lago Argentino, Lago Viedma ve ünlü Perito Moreno Buzuluna ev sahipliği yapar.[9]
İkincisi göller bölgesi ise Pampa'nın batı kısmında ve Chaco'nun güneyinde bulunan alçak ve genellikle tuzlu olan göllerdir.[9]
Coğrafi zenginliğin sağladığı olanaklar ülkede hemen her türlü tarım ve hayvancılık ürününün yetiştirilmesine olanak tanımaktadır.[9] Ülkenin %25’ini kaplayan Pampa Ovası büyük oranda doğal çayırlıklardan oluşur ve ülkenin tarım ve hayvancılık merkezini oluşturur.[9]
Alüvyonların aşağı yukarı doldurduğu Río de la Plata halicinden Macellan Boğazı kıyılarındaki Gallegos Nehri’nin ağzına kadar doğal limanlara çok seyrek rastlanır.[33] Pampa ile Patagonya sınırındaki Bahía Blanca tek doğal limandır ve kıyısında kurulan kentin büyük ölçüde gelişmesini sağlamıştır.[33]
Arjantin'de bulunan nehirlerin kaynağı büyük ölçüde Río de la Plata'dır. Río de la Plata'ya dökülen nehirler 5.200.000 km2lik bir alana yayılmıştır ve bu alanın hemen hemen üçte biri Arjantin sınırları içinde bulunur, kalan alan ise Bolivya, Brezilya, Paraguay ve Uruguay sınırlarındadır.[9] Río de la Plata'ya dökülen iki büyük nehir Paraná Nehri ve Uruguay Nehri'dir.[9] Kuzeyde, Brezilya sınırında dünyanın da en büyük şelalelerinden sayılan Iguazú ve Iguazú Ulusal Parkı bulunur.[9]
İkinci en büyük nehir Patagonya'nın kuzeyinde bulunan Colorado Nehri'dir.[9] Onun en önemli kolu olan Salado Nehri Batı Arjantin'in büyük bir kısmını sular, ama kurak iklim dolayısıyla yer yer kurumuş ve bataklığa dönüşmüş bir nehirdir.[9]
Arjantin çok uzun bir sahil şeridine sahip olan bir ülke olmasına karşın, çok az sayıda adaya sahiptir.[9] En büyük adası Tierra del Fuego takımadalarına ait olan 47.000 kilometrekare (18.147 sq mi)lik Ateş Toprakları Adası (Tierra del Fuego)'dur.[33] Bu adayı Arjantin (21.571 km2) ve Şili (25.571 km2) paylaşmıştır. Bunun dışında Arjantin'in hak talep ettiği, ama Birleşik Krallık yönetiminde bulunan Islas Malvinas'dır.[9]
- Arjantin'in %25'ini kaplayan Pampa Ovası ülkenin tarım merkezidir.
- Mendoza dünya üzerindeki şarap üretimi için en elverişli iklimlerden birine sahiptir.
- Arjantin’in kuzeybatısında Puna
- Arjantin’in kuzeybatısında görülen Yungas tipi orman
- Patagonya’nın dağlık bölümü
- Patagonya’da görülen kuru iklim koşulları
- Cafayate’deki Tres Cruces diye adlandırılan turistik duraktan görünen panoramik manzara
- Arjantin’in güneyindeki Los Glaciares Ulusal Parkı’nda bulunan Perito Moreno Buzulu
- %80’i Arjantin sınırları içinde olan Iguazú Şelalesi UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak listelenmiştir. Aynı zamanda Doğanın Yedi Harikası’ndan biridir.
- Perito Moreno Buzulu, Los Glaciares Ulusal Parkı, Santa Cruz. En çok ziyaret edilen buzullardan biri olan Perito Moreno, 1981 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak listelenmiştir.
İklim ve bitki örtüsü
Kuzeyde verimli Pampalar ovaları, güneyde Patagonya platosu, batıda engebeli And Dağlarına ev sahipliği yapan Arjantin genellikle ılıman bir iklime, güneydoğusunda kurak, güneybatısında güney kutup altı iklime sahip.[34]
Arjantin, biyolojik çeşitlilik olarak “mega çeşitli” olarak adlandırılan 17 ülke arasında yer alıyor.[34]
Ülkenin okyanus cephesindeki güney ucu nemlidir ve sıcaklıklar da hiçbir zaman yüksek değildir.[34] Ushuaia’da yaz mevsiminde 9,2˚C, 3700 km uzaklıktaki kuzey uçta, yani Misiones eyaletindeyse, iklim sıcaktır, yağışlıdır ve burada çay yetiştirilir.[34] Ülkenin geri kalan bütün bölgelerinde kuzeyden güneye doğru sıcaklıklar azalırken, iklimin başlıca özelliği kurak olmasıdır.[34] Arjantin’i kuzeybatıdan güneybatıya doğru geniş bir kurak kuşak boydan boya aşar.[34]
Bu “kurak köşegen” And Dağları Dağları’ndaki yüksek platolarda ve havzalarda başlar, dağ eteklerinde sürer (Mendoza’da yılda 193 mm yağış görülür) ve Patagonya kıyısında sona erer (200 mm’nin altında yağış).[34] Pampalar’da iklim Atlas Okyanusu kıyısından iç kesime doğru gittikçe değişir.[34] Río de la Plata yakınında yağışlı (1200 mm) ve genellikle yumuşak olan iklim iç kesimde karasal ve kuraktır.[34] Yağışlar, çoğunlukla yaz mevsimi boyunca yoğunlaşır ve getirdikleri nem, hemen büyük bir buharlaşmaya uğrar ve iç kesimlere ulaşamaz.[34] 600 mm eşyağış eğrisi Bahía Blanca’dan Córdoba’ya kadar geniş bir yay çizer. Böylece “yağışlı” Pampa’dan “kurak” Pampa’ya geçilir.[34]
Anlatılan bu koşullar nedeniyle Arjantin’de orman azdır.[34] Ülkenin büyük bir bölümü, çayırlar ve dikenli çalılıklarla kaplıdır. Ülkenin Patagonya’nın kuzeyinde kalan batı yarısı ağaçsılardan ve az çok dikenli, az yapraklı küçük ağaçsılardan oluşan seyrek bir bitki topluluğuyla örtülüdür.[34]
Patagonya çakılları arasında az miktarda çalılık ve bazı buğdaygiller tutunmuştur.[34] Doğal halinde yüksek otlardan oluşan uçsuz bucaksız bir çayır ve kötü bir otlak olan Pampalar, Avrupa’dan yeni ot türlerinin getirilmesiyle ve üçgül ile yoncanın yaygınlaştırılmasıyla değiştirilmiştir.[34] Ağaç da dikilmiştir ama gerçek ormanlar Güney Andlar’daki göller yönetim bölgesinde Arokarya ormanları ve Macellan Boğazı dolaylarında kayın ormanları yer alır.[34]
Kuzeyde büyük tropikal orman, iki yerde Arjantin’e sokulur: Misiones ve Tucumán eyaletlerinde Andları’nın doğu yamaçlarında Orta Chaco’da, sert keresteli, kabukları bakımından zengin türlerin ağır bastığı bir orman (Quebrachos) yer alır.[34]
- Tierra del Fuego’da gözüken lengas ağacı
- Bir tür çam olan lahuán ağacı
- Yatay palmiye ağacı
Hayvanlar
Arjantin’in kapladığı alan iklimsel, enlem, boylam, rakım ve toprak çeşitliliği ülkede önemli bir tür çeşitliliğinin oluşmasını sağlamıştır.
Çoğunlukla tropikal ve subtropikal iklime sahip olan kuzey Arjantin’de çok sayıda hayvan türü bulunur.
Tropik iklimde Jaguar, puma ve oselo gibi büyük kediler; yeleli guazú veya yeleli kurt gibi büyük köpekgiller; gözlüklü ayı gibi ayıgiller; ve uluyan maymunlar gibi primatlar bulunur. Bu iklimin hüküm sürdüğü bölgeye özgü hayvanlar arasında tapir, kapibar, karınca yiyen türü, büyük gelincik, üç tür pekari, dev su samuru ve kapi bulunur.
Arjantin'in subtropikal bölgesinde kıtadaki en büyük yırtıcı kuş olan harpia kartalı (kıtadaki en büyük yırtıcı kuş), düzinelerce minik sinek kuşu türü, üç flamingo türü, beş tür tukan ve çeşitli papağan türleri gibi birçok kuş vardır. Merkezi çayırlarda ise tatúes, colo colo ve ñandú bulunur.
Ülkenin batısında bulunan And Dağları Güney Amerika'daki en tanınmış türlerden bazıları olan lama, taruca, guanako ve vikunya'ya ev sahipliği yapar.
- Arjantin’in kuzeyinde yaşayan jaguar
- Neredeyse ülkenin her bölümünde yaşayan puma
- Formosa eyaletinde yaşayan Tucán
- Arjantin'in güneyinde yaşayan penguinler
Demografi
Nüfus sayımları | ||
---|---|---|
Yıl | Nüfus | %± |
1895 | 4.044.911 | — |
1914 | 7.903.662 | %+95.4 |
1947 | 15.893.662 | %+101.1 |
1960 | 20.013.793 | %+25.9 |
1970 | 23.364.431 | %+16.7 |
1980 | 27.949.480 | %+19.6 |
1991 | 32.615.528 | %+16.7 |
2001 | 36.260.130 | %+11.2 |
2010 | 40.117.096 | %+10.6 |
2019 | 44.938.712 | %+12.0 |
Kaynak: INDEC[35][36] |
Arjantin, nüfus bakımından Güney Amerika'nın Brezilya ve Kolombiya'nın ardından 3'üncü büyük ülkesidir.[37] Yaklaşık 45 milyon kişinin yaşadığı Arjantin'de nüfusun %91,1’i şehirlerde yaşamaktadır.[37] Ülke nüfusunun yaklaşık %44’ü Buenos Aires ve çevresinde yoğunlaşmıştır durumdadır.[37] | website = Instituto Nacional de Estadística y Censos | yayıncı = http://www.indec.mecon.ar | erişimtarihi = 17 Ocak 2021 | yer = Buenos Aires, Arjantin | dil = İspanyolca | tarih = 26 Aralık 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140111165621/http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/proyeccionesyestimaciones_nac_2010_2040.pdf | arşivtarihi = 11 Ocak 2014}}</ref>
Arjantin'in istatistik kurumu INDEC'in araştırması sonucunda elde edilen verilere göre 31 Aralık 2019 itibarıyla Arjantin'nin nüfusu 45 milyon 479 bin 118 kişidir. Bu rakam, ilk resmî nüfus sayımının yapıldığı 1895 yılında 4,04 milyondu. 2020 yılındaki rakam, 2019 yılındaki rakamın 540 bin fazlasıdır ve ülkenin nüfusunun artış oranı ‰8,6’tür.
Nüfusun %89,31'i il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır. Yine aynı verilere göre Arjantin'de km² başına ortalama 16,36 kişi düşmektedir. Diğer Güney Amerika ülkeleri ile karşılaştırıldığında doğurganlık oranı düşük ve yaşlı nüfus oranı yüksektir.[37] Nüfusun %63,85’u 15-64 yaş grubunda yer alırken %24,02’si 0-14 yaş grubunda yer almaktadır. Yaklaşık %12,13'lük bir kısım ise 65 ve üstü yaşlardaki kişilerden oluşmaktadır. Nüfusun ortanca yaşı 32,4’tür. Arjantin'nin en gelişmiş ve en kalabalık şehri Buenos Aires aynı zamanda Güney Amerika’nın en kalabalık ikinci şehridir.
Vatandaşlığı düzenleyen mevcut yasalar (346 sayılı Kanun, 23.059 sayılı Kanun ve 3.213/84 sayılı Kararname), "Arjantin Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan" herkesi, bir "Arjantinli" olarak tanımlar. Bu nedenle, Arjantin'de hukukî anlamda Arjantinli sözcüğü, bir etnik kökeni ifade etmekten ziyade ülkenin vatandaşı olan herkesi ifade etmektedir.
Nüfusun etnik dağılımına ait pek çok veri olmasına rağmen, Arjantin'de yapılan resmî nüfus sayımları etnik kökene ait rakamlar vermediği için resmî veriler mevcut değildir. Yapılan araştırmalara göre Arjantin'de Alman, Polonyalı, Rus, Ukraynalı, Bulgar, Fransız, İsviçreli, İrlandalı, İskoç, Hollandalı, Belçikalı, İsveçli, İzlandalı, Danimarkalı, Finlandiyalı, Arap, Ermeni ve Portekizli dahil olmak üzere pek çok etnik grup yaşar.
Nüfusun %62,5'ini ve Buenos Aires eyaletinin %69,17'sini oluşturan İtalyanlar ülkenin en büyük etnik grubudur. İtalyanlardan sonra, ülkede yaşayan en büyük etnik grup İspanyollardır. Ayrıca yıllardır gerçekleşen iç göçlerle birlikte İtalyanlar, ülkenin ortasındaki ve batısındaki tüm büyük şehirde de yaşamaktadır. Özellikle Buenos Aires'te yaklaşık 12 milyon İtalyan yaşamaktadır ve bu durum şehri, dünya üzerinde en fazla İtalyan nüfusuna sahip şehir yapmaktadır.
Arjantin'nin fiilen resmî dili, aynı zamanda nüfusun %94,4’inin anadili olan İspanyolca’dır. Nüfusun yaklaşık %3,3’ü ise ana dil olarak İtalyanca konuşmaktadır. Aymaraca ve Quechua ana dil olarak konuşanların oranı da %1'den azdır, bunun yanı sıra çeşitli bölgelerde küçük bir kesim tarafından ana dil olarak konuşulan diller de mevcuttur. Ayrıca Arjantin'de konuşulan Patagonya Galcesi ve Menonit Almancası gibi dillerin bazıları tehlike altındadır.
Ülke nüfusu büyük ölçüde Avrupa’dan 1860 ile 1930 yılları arasında gelen göç ile şekillendi.[37] Çoğunluğunu İspanyol ve İtalyan göçmenlerin oluşturduğu Arjantin %97,2 Avrupa kökenli ve %92'si Katoliktir.[37] Geriye kalan 2%'si Protestan, 2%'si Yahudi ve %4'ü ise diğer dinlere mensuptur.[37]
[39] Arjantin’de eğitim düzeyi yüksek olup 13 yıllık zorunlu eğitim sistemi uygulanmaktadır. Ülkedeki 102 üniversitenin 45’i devlet üniversitesidir ve toplam öğrencilerin yüzde 80’i bu üniversitelerde eğitim görmektedir.[39]
Ülke dışında, çoğunluğu İspanya, İtalya ve ABD’de olmak üzere, 600 bin civarında Arjantinli yaşamaktadır.[37] Ülkeye özellikle Paraguay ve Bolivya olmak üzere çevre fakir ülkelerden göç girişi olmaktadır.[37]
Din
Arjantin, resmî dini olmayan seküler bir devlettir. Din ve vicdan özgürlüğü, ülkenin anayasasının 14. maddesiyle güvence altına alınmıştır. Arjantin’de baskın din Hristiyanlıkdır. Yaygın mezhep ise Katolik mezhebidir. Ayrıca ülkede Protestanlık (ülkenin 2%’si) ve Yahudilik (ülkenin %2’si) de yer yer yaygındır.
Arjantin’de 200.000 Yahudi yaşamaktadır. Yahudi toplulukları 1740 yılından itibaren bugün Arjantin’i oluşturan topraklarında yaşamaya başladı. 1802 yılına kadar Arjantin’e gelen ilk Yahudiler Portekiz orijinli Sefarad Yahudileriydi. Daha sonra özellikle 19. Yüzyılın sonunda özellikle Rusya’dan gelen göç dalgaları ile Arjantin’deki Yahudi nüfusu arttı. 20. yüzyıldaki göçlere rağmen, bugün hâlâ küçük bir Yahudi nüfusu Arjantin’de bulunmaktadır.
Eğitim
2018 PISA Programı Sıralaması | ||
---|---|---|
Konu | 78 Ülke İçinde Sıralaması | |
Matematik | 72. | |
Okuma-anlama | 64. | |
Bilim | 66. | |
Arjantin'de üniversite öncesi eğitim Millî Eğitim Bakanlığı'nın denetimindedir. 2019 itibarıyla yetişkin nüfusunun %98,1’i okuryazar olan Arjantin'de 4 yıl ilkokul, 4 yıl ortaokul ve 4 yıl lise olmak üzere toplam 12 yıllık eğitim zorunludur. OECD raporlarına göre ülkede liseyi tamamlamayan 25-34 yaş grubuna dahil kişiler, liseyi tamamlayan aynı yaş grubundan iş arkadaşlarının elde ettiği gelirin ortalama olarak sadece %80’ini almaktadırlar.
Ülkenin temel eğitim seviyesi diğer OECD ülkelerinin altında kabul edilir.[40] Arjantin, OECD'nin PISA programında 78 ülke arasında matematikte 72., bilimde 66. ve okuma-anlamada da 64. sırada yer alır.[40]
2019 itibarıyla Arjantin'deki üniversite sayısı 55’tir.[41] Dünyanın en iyi üniversitelerinin sıralandığı 2021 Times Higher Education World University Rankings’de ilk 500'e Arjantin'den beş üniversite dahil olmuştur.[41] Listede Buenos Aires Üniversitesi (UBA) 66. sırada, Arjantin Papalık Katolik Üniversitesi 326. sırada, Palermo Üniversitesi 377. sırada, Austral Üniversitesi 443. sırada, Belgrano Üniversitesi 465. sırada yer almıştır.[41]
Ekonomi
Arjantin, GSYİH (SAGP) sıralamasında 28. sırada ve GSYİH (nominal) sıralamasında 31. sırada yer almaktadır. G-20 büyük ekonomileri topluluğunun kurucu üyelerinden biridir.
Arjantin’in 2019’te ihracatı $65,1 milyar oldu. En fazla ihracat yapılan yapılan ülkeler ise Brezilya, Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Şili olarak belirlendi. Aynı yıl ithalatın $49,2 milyarı bulması buldu. 2019’te Arjantin, en fazla Brezilya’dan ithalat yaptı. Bu ülkeyi sırasıyla Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya takip etti.
Arjantin ekonomisinin diğer önemli bölümlerini ise bankacılık, inşaat, ev aletleri, elektronik, tekstil, petrol arıtma, petrokimya ürünleri, gıda, madencilik, demir-çelik ve makine sanayi oluşturmaktadır. 2015 verilerine göre Arjantin’deki sektörel GSYİH dağılım %6 tarım, %17,2 sanayi ve %88,8 hizmet şeklinde olmuştur.
Ekonominin Sektörel Yapısı
Arjantin ekonomisi genelde tarım ve tarıma dayalı sanayi ağırlıklı bir yapıya sahiptir. Ortalama olarak GSYH’nin %10’u tarım, %30’u sanayi ve geri kalanı da hizmetlerden oluşmaktadır. Hızla artan tarım ürünleri fiyatları Arjantin ekonomisi için önemli bir büyüme kaynağı haline gelmiştir. Ülkenin %9,2’si tarıma elverişlidir.
Daha önce koruma duvarları arkasında gelişen ülke sanayisi 1990’lı yıllardaki liberalleşme politikalarıyla birlikte yabancı firmalarla rekabet edemez hale gelmiştir. Bu dönemde, özellikle doğal kaynaklara ve tarıma dayalı olarak faaliyet sürdüren mevcut birçok firma yabancılar tarafından satın alınmış, küçük ve orta ölçekli işletmeler hızla güç kaybetmeye başlamıştır. 1990’lı yıllarda yabancı sermaye ağırlıklı olarak büyüyen sanayi 1998 yılından itibaren durgunluğa ve krize girmeye başlamıştır. Gıda ve içecek, kimya ve petrokimya, otomotiv ve metal sanayii ülkenin en büyük sanayi kolları durumundadır.
Madencilik
Arjantin zengin maden yataklarına sahiptir. Maden taraması açısından sadece beşte birinin araştırılmış durumda olduğu belirtilen ülkede kurşun, çinko, kalay, bakır, demir, altın, manganez, petrol ve doğal gaz ile uranyum yatakları bulunmaktadır. Maden yataklarının önemli bir kısmı ülkenin batısında bulunan And Dağları bölgesinde yer almaktadır.
Catamarca ve San Juan eyaletleri bakır ve altın açısından oldukça zengindir. Mendoza’da uranyum, Jujuy’da çinko yatakları bulunmaktadır. 2003 yılında çıkarılan bir yasa ile madencilik ürünleri ihracatının vergiden muaf tutulması ve döviz gelirinin iç piyasada satış zorunluluğunun kaldırılması bu sektörü yabancı yatırımlar için cazip hale getirmiştir. Ancak, 2011 yılının ikinci yarısında ülkedeki döviz sıkıntısı söz konusu muafiyetin kaldırılmasına neden olmuştur. Mevcut uygulamalara göre madencilik ihracatından elde edilen dövizin de ülkeye getirilmesi zorunlu hale gelmiştir. Arjantin, toplam maden üretiminin üçte ikisinden fazlasını ihraç etmektedir.
Bununla birlikte Hükûmetin uyguladığı döviz ve ekonomi politikaları ve resmi istatistik kurumunun gerçeği yansıtmayan enflasyon verileri nedeniyle yatırım hesaplarını sürekli olarak gözden geçirmek durumunda kalan yabancı yatırımcıların 2013 yılında Arjantin’deki yatırımlarını askıya aldıkları görülmüştür.
Hizmetler
Başta toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantacılık ile ulaşım ve iletişim sektörleri olmak üzere hizmetler sektörü de 2003’ten sonraki yıllarda çift haneli büyüme oranlarına ulaşmıştır. 1990’lı yıllarda hızla gelişen finans kesiminin ise kriz sırasında aldığı ağır darbe nedeniyle toparlanması oldukça uzun sürmüştür. Son yıllarda bankacılık ve finans sektörünün ekonomi içindeki ağırlığı tekrar artmaya başlamıştır.
Tarım Sektörü
Arjantin 190.000 kilometrekare (73.359 sq mi) ekilebilir araziye sahiptir. Kurak bölgelerden, subtropikal ormanlara yayılan çeşitli mikro iklimlere ve ekosistemlere sahip Arjantin’de çok çeşitli ürünler yetiştirilebilmektedir. Toprağın düşük maliyeti ormancılık için çok uygundur ve yüksek orandaki ağaç sayısı bu alanda önemli yatırımların yapılması ile sonuçlanmıştır.
Soya, ayçiçeği, mısır, buğday, arpa, yulaf, pirinç, aspir, pamuk, fasulye, çay, tütün, şekerkamışı, üzüm, narenciye, elma, armut ülkede yetiştirilen en önemli meyve ve sebzelerdir. Ülkenin farklı bölgelerinde çeşitlilik gösteren iklim koşulları sayesinde Arjantin, çok farklı iklim gerektiren ürünlerin üretimine müsaittir. Hububat ve yağlı tohumlar üretimi Arjantin ekonomisi ve ihracatının lokomotif ürünleri arasında yer almaktadır.
Yaklaşık 51 milyon baş hayvana sahip olan Arjantin dünyanın en önemli et üreticileri arasında yer almaktadır. Ancak, son yıllarda yanlış tarım politikaları nedeniyle kasaplık sığır sayısının ciddi bir şekilde azalması ve 2009 yılı sonlarından itibaren et fiyatlarının hızla yükselmesi üzerine Arjantin Hükûmeti et ihracatına zaman zaman kısıtlama getirmek zorunda kalmış ve dünya et ihracatında Arjantin gerilere düşmüştür. Et ihracatında 2009 yılında üçüncü sırada yer alan Arjantin sonraki yıllarda sürekli gerileyerek 2012 yılı itibarıyla onuncu sıraya düşmüştür. 2012 yılı et ihracat değeri ülkenin son 50 yılındaki en düşük ikinci ihracat değerine tekabül etmektedir. İhracat miktarı 2013 yılında 200 bin tonun üzerine çıksa da önceki yılların seviyesine kıyasla hala çok geridedir. 2013 yılında Arjantin’in dünya et ihracatçısı ülkeler arasındaki yeri, Meksika ve Yeni Zelanda’nın da gerisinde kalarak, 11. sıraya gerilemiştir.
- Arjantin'in kuzeydoğusunda bulunan ve tropik bir iklime sahip olan Corrientes eyaletinde bulunan çay tarlası
- La Pampa eyaletinin iklimi tarıma oldukça elverişlidir.
- Arjantin Latin Amerika’nın en büyüğü ve dünyanın 5. en büyük şarap üreticisidir.
- Buenos Aires eyaletindeki Junín'de bulunan soya çiftliği
Enerji
Arjantin geleneksel olarak petrol, petrol yağ ve yakıtları, doğal gaz ve elektrik üreticisi ve net petrol ve doğalgaz ihracatçısı konumundayken hükümet YPF’ye el koyduktan sonra enerji dış ticaret açığı oluşmuştur.
Ülkenin 2,5 milyar varil geleneksel petrol rezervi bulunmaktadır. Söz konusu rezervlerin yaklaşık %60’ı Golfo San Jorge bölgesinde (Chubut ve Santa Cruz eyaletlerinde), %25’i de Neuquén bölgesinde yer almaktadır. 2011 yılında YPF tarafından Neuquén Eyaleti’ndeki Vaca Muerta yataklarında keşfedilenlerle birlikte ülkenin kaya petrolü rezervi 741 milyon varile ulaşmıştır. Belirtilen bölgede yeni kaya petrolü ve kaya gazı yatakları keşfedilmeye devam etmektedir. Arjantin doğalgaz açısından da zengin bir ülkedir. Ülkenin 27 trilyon kübik feet geleneksel doğalgaz rezervi bulunmaktadır. Toplam rezervlerin %42’si Neuquén’de ve %30’u Austral bölgesinde yer almaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri Enerji Bilgi İdaresi verilerine göre, 774 trilyon kübik feet kaya gazı rezervine sahip olan Arjantin, bu alanda ÇHC ardından dünyada ikinci sırada yer almaktadır. Kaya gazı rezervlerinin yaklaşık yarısı Neuquén bölgesinde bulunmaktadır. Söz konusu bölgedeki Vaca Muerta yataklarında 2011 yılında 4,5 trilyon kübik feet kaya gazı keşfedilmiştir. Son yıllarda hükümet YPF’ye el koyduktan sonra petrol ve doğalgaz üretiminde düşüş yaşanmaktadır.
Konuyla ilgili olarak ABD Enerji Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalara göre, Arjantin’in sahip olduğu kaya gazı rezervleri, tüm Avrupa kıtasının sahip olduğu kaya gazı rezervlerinden daha fazla miktardadır.
Tarih
1810’da ilk ulusal hükümetini kuran Arjantin, 1816’da İspanya’dan bağımsızlığını ilan etti. Bölgeler arasında yaşanan iç savaş sonunda, 1853’te kabul edilen anayasa ile ülke federal bir devlete dönüştü. Bu tarihten sonra, yaklaşık 70 yıl boyunca, ülke siyasi istikrarını korudu ve yaşadığı hızlı ekonomik kalkınma süreci ile dünyanın en müreffeh ülkeleri arasına girdi. Kişi başına düşen milli gelir itibariyle 1920’de dünyada yedinci sıraya çıktı.
Arjantin ekonomisi 1920’lerde kişi başına milli gelir sıralamasında dünya ekonomileri içinde ilk 10 ülke arasında yer alırken, takip eden 60 yıl içinde sürekli gerileyen bir performans göstermiştir. 1940’larda uygulanan politikalar büyük kamu açıklarını, enflasyonda artışı ve ekonomik durgunluğu beraberinde getirmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nı takip eden dönemde, Arjantin kronik enflasyonun etkisi altında kalmıştır. Enflasyonu dünya ülkeleri seviyesine çekmek amacıyla bir çok kez döviz kurunun nominal çapa olarak kabul edildişi istikrar programları uygulamaya geçirilmiş, ancak bu programların hepsi para krizleri ile sonuçlanmıştır. 1970’lerin ortalarına gelindiğinde ülkenin uzun dönem büyümesinin farkedilir derecede düştüğünü ve 1980’lerin ikinci yarısında ülkenin süregelen bir durgunluğun içinde olduğunu söylemek mümkündür. Tasarruf ve yatırım oranlarında 1970-1989 döneminde ciddi bir azalma gözlemlenmektedir. Arjantinliler makroekonomik istikrarın uzun yıllar boyunca sağlanamaması nedeniyle tasarruf ve yatırımlarını yurtdışına kaydırmışlardır. Üretimde verimlilik düşmüş ve yoksulluk günden güne artmıştır.
Yakın zamana kadar Brezilya ve Meksika’nın ardından Latin Amerika’nın üçüncü büyük ekonomisi olan Arjantin, bu unvanını 2014 yılından beri Kolombiya’ya kaptırmış bulunmaktadır.
Bölgede Venezüela’nın ardından ikinci en yüksek enflasyon oranı, Peso’nun 2014 Ocak ayında Dolar karşısında %23 oranında değer kaybetmesi ve düşük düzeydeki GSYİH büyüme oranı nedeniyle Arjantin, bir sıra gerileyerek bölgenin dördüncü büyük ekonomisi olmuştur. Bununla birlikte, ödemeler dengesine ilişkin öngörüler dikkate alındığında, Arjantin’in daha da geri sıralara düşmesinin yüksek bir ihtimal olduğu değerlendirilmektedir.
Latin Amerika’nın dördüncü büyük nüfusuna sahip olan Arjantin, zengin yer altı ve yer üstü kaynakları, yetişmiş insan gücü, şehirleşme ve teknolojik gelişimi, kişi başına alım gücünün yüksekliği sayesinde ekonomik potansiyeli çok yüksek olan ülkelerden biridir. Ancak, politik belirsizlik ve kurumsal yetersizlik gibi unsurlar ekonomik büyümenin potansiyelini yakalamasını engellemektedir.
Arjantin’de dönemler itibarıyla keskin politika değişiklikleri olmakla birlikte tarihsel olarak önemli bir müdahaleci ekonomi geleneği bulunmaktadır. Mevcut iktidar, devlet kontrolünün olmadığı 1990’lı yıllardaki serbest piyasa modelinin bir sonucu olarak ülkenin 2001-2002 dönemi krizini yaşadığından hareket ederek müdahaleci bir politika izlemektedir.
1990’lı yıllardaki liberalleşme, özelleştirme ve deregülasyon politikaları sayesinde yabancı yatırımcılar için cazibe merkezi haline gelen Arjantin’de 2001 sonu ve 2002 başındaki kriz ve kriz sonrası uygulamaya konulan politikalar yabancı sermaye için olumsuz bir ortam yaratmıştır. 2002 yılından sonraki dönemde mevcut yabancı sermayenin bir kısmı ülkeyi terk etmiştir. 2003 yılından itibaren iktidarda olan yeni Peronist yönetim yerli sermayeye daha çok önem vermekte ve kamu ihalelerinde yerli şirketler lehine ayrımcılık yapmaktadır.
Menem’den sonra yeniden Radikal cepheden seçilen başkan Fernando de la Rua (1999-2001) ekonomik bunalımla birlikte yayılan kitlesel hareketlere boyun eğerek istifa etti. 2001-2003 yılları arasında derin siyasi-ekonomik bunalım dönemi yaşandı. De la Rua’nın yarım bıraktığı başkanlık süresini tamamlamak için görevlendirilen dört geçici başkan bu süreyi tamamlayamayarak istifa etmek zorunda kaldı.
2003’te Peronist cepheden Nestor Kirchner başkanlığa seçildi. Kirchner demokratik bazı adımlar attı, Carlos Menem’in Yüksek Mahkemeye atadığı “yandaş” üyeleri değiştirdi, siyasi istikrar sağladı. Ancak uyguladığı ekonomik politikalar belli bir iyileşme sağlasa da gelir dağılımı dengesizliği devam etti. Kirchner yeniden seçilmek için uygun olan siyasi atmosfere rağmen kendisi yerine eşini aday gösterdi. Böylece eşinden sonra iki dönem daha başkan seçilme hesabı yaptı.
Orta sınıfın yoksullaşması ve yoksul sınıfın genişlemesi, 2000’den itibaren popülizmin yeniden güçlenmesini ve geniş taban bulmasını sağlamıştır. 2001 sonundan 2003 ortasına kadarki dönem siyasi bunalımın doruğa çıktığı dönemdir ve bu dönemin ilk bir ayında protestolar ve kamuoyu baskısıyla üç geçici başkan değiştirilmiştir (Frederico Ramon Puerta, Adolfo Rodriguez Saa ve Eduardo Oscar Camano) Kongre 2002’nin başında Peronist Eduardo Duhalde’yi geçici başkan olarak seçmiştir. Duhalde de ekonomik gidişatı değiştiremeyince 2002’nin yazında bir yıl içinde (olağan görev süresi dolmadan) görevi bırakacağını ilan etmek zorunda kalmıştır.
2003 Mayıs’ında Nestor Kirchner başkan olarak seçilmiştir. Ekonomide Menem döneminde başlatılan liberal politikaları sınırlayan Kirchner döneminde önemli gelişmeler sağlanmıştır. Görev süresi boyunca ekonomi her yıl %9 büyümüş, yaşam standartları yükselmiş, işsizlik %20’den %9’a düşerken, yoksulluk %50’den %27’ye gerilemiştir. Ancak gelir dağılımında bir iyileşme sağlanamamıştır.
2007’de yapılan başkanlık seçimlerinde Nestor Kirchner’in eşi başkan seçildi. Yeni başkan Cristina Fernandez de Kirchner eşinin başlatmış olduğu görece istikrarlı yönetimin devam etmesini sağladı. 2011’de yapılan son başkanlık seçiminde Bayan Kirchner yeniden başkanlık koltuğuna oturdu. Kasım 2015’te yapılan son seçimlerde ise çoğu Peronist olmayan partilerden oluşan Cambiemos (Değişim) ittifakı adına yarışan Mauricio Macri, Arjantin’in yeni başkanı olarak seçildi.
Turizm
- Buenos Aires Güney Amerika’da en çok ziyaret edilen şehirdir.
- Iguazú Şelalesi Arjantin’in kuzeydoğusunda Brezilya sınırında bulunur.
- San Juan eyaletindeki Ischigualasto Millî Parkı 2000 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak listelenmiştir.
- Salta şehrinde bulunan San Francisco bazilikası
- Dünyanın en güneydeki şehri olarak bilinen Ushuaia’da bulunan Les Éclaireurs Deniz Feneri
- Valdés Yarımadası dünyadaki en büyük güney gerçek balina nüfusuna sahiptir.
- Lácar Gölü kıyısında bulunan turistik San Martín de los Andes kenti
- Jujuy eyaletinde bulunan Pucará de Tilcara harabeleri
- Purmamarca’da bulunan Cerro de los Siete Colores
- M.Ö. 7000 yıl öncesine dayanan Cueva de las Manos UNESCO tarafından 1999 yılında Dünya Mirası olarak listelenmiştir.[43]
- Salta eyaletinde bulunan Calchaquí Vadisi
- Villa La Angostura’dan görünen Los Arrayanes Ulusal Parkı
- Los Glaciares Ulusal Parkı’ında bulunan buzul mağarası
- Bariloche’de bulunan Llao Llao Oteli
- Salta eyaletinde bulunan Los Cardones Ulusal Parkı
- Tren a las nubes’nin geçtiği La Polvorilla Viyadüğü
- Cafayate’de olan taş oluşumları
- Catamarca eyaletindeki Villa de Balcozna
- Ülkenin güneybatısında bulunan Catamarca eyaletindeki Campo de Piedra Pómez
- La Rioja şehrineki neo-koloni mimarisi
- La Rioja eyaletinde bulunan Talampaya Millî Parkı
Ulaşım
Arjantin, coğrafi olarak oldukça büyük bir alanı kaplamakla birlikte, ulaşım ağı açısından Latin Amerika ülkeleri içinde en ileri düzeyde bulunmaktadır.
31.902 kilometre (19.823 mi)’lik kullanılabilir ve toplam 40.245 kilometre (25.007 mi) demiryolu Latin Amerika’nın en uzun demiryolu ağıdır.
Toplam 231.374 kilometre (143.769 mi)’lik karayolunun yaklaşık 70.000 kilometre (43.496 mi)’lik kısmı asfaltlanmıştır.
Ülkenin dış ticaretinin %90’ı deniz yoluyla, La Plata, Paraná, Paraguay ve Uruguay nehirlerinin su yolu ağını kullanarak yapılmaktadır. Büyük bir deniz kıyısı uzunluğuna sahip olan Arjantin’de çok sayıda liman bulunmaktadır. Bunlardan en büyükleri Zárate ve Campana limanlarıdır.
2 Mart 2015 tarihi itibariyle Arjantin Hükümeti’nin ülkenin demiryollarını kamulaştırdığı duyurmuştur.
- Arjantin'deki otoyollar
- 22 Mayıs 2003’te açılan Rosario-Victoria Köprüsü Rosario kentinde Paraná nehrinin iki yakasını birbirine bağlar.
- 1913’te açılan Buenos Aires metrosu Latin Amerika’da açılan ilk, dünyada 13. metro ağı.[15]
- 31.902 kilometreyle Arjantin Latin Amerika’nın en uzun demiryolu hattına sahiptir.[15]
Kültür
Tango dansı, pembe dizileri, futboldaki başarısıyla öne çıkan ülkenin, Jorge Luis Borges, Domingo Liotta ve Rene Favaloro gibi dünyaca ünlü edebiyatçılar ile bilim adamlarını yetiştirdiği biliniyor.
Arjantin, Adolfo Bioy Casares (1914-1999), Alberto Manguel (d. 1948), Eugenio Cambaceres (1843-1888), Julio Cortázar (1914-1984), Jorge Luis Borges (1899-1986), Manuel Puig (1932-1990), Ernesto Sabato (1911-2011), Ezequiel Martinez Estrada (1895-1964) gibi çok yetkin yazarların yanı sıra resim alanında Antonio Berni (1905-1981), Carlos Alonso (d. 1929), Xul Solar (1887-1963) ve Anselmo Piccoli (1915-1992) şiir alanında Juan Gelman (d. 1930), heykel sanatında Oscar Agustín Alejandro, Schulz Solari (1887-1963) gibi isimleri de yetiştirmiştir.
(İspanyolca) « Fracturada la primitiva realidad hispanoamericana en esta cuenca del Plata por la inmigración, sus habitantes venimos a ser algo dual, con todos los peligros pero asimismo con todas las ventajas de esa condición: por nuestras raíces europeas vinculamos de modo entrañable el interior de la nación con los perdurables valores del Viejo Mundo; por nuestra condición de americanos, a través del folclore interior y el viejo castellano que nos unifica, nos vinculamos al resto del continente, sintiendo de algún modo la vocación de aquella Patria grande que imaginaron San Martín y Bolívar.! » |
(Türkçe) « Göç nedeniyle kırılan ilkel Hispanik gerçekliğiyle, La Plata havzasının sakinleri olarak Avrupa kökenimiz nedeniyle ülkemizi Eski Dünya'nın kalıcı değerlerine bağlayarak; Amerikalı olmamız nedeniyle bizi birleştiren eski Kastilya dili aracılığıyla kendimizi kıtanın geri kalanına bağlayarak, bir zamanlar San Martin ve Bolívar'ın hayal ettiği bu yüce ülkenin çağrısını hissediyoruz. » |
1957’de ürettiği teknolojiyle Latin Amerika’da ilk nükleer araştırma reaktörünü tasarlayan ve inşa eden ülke konumundaki Arjantin, 1983’te nükleer silah üretebilecek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum kapasitesine sahip olduğunu açıkladı. Ülke, nükleer gücünü sadece barışcıl amaçlar için kullanma sözü verdi.
Dünya'nın en geniş bulvarı Arjantin'in başkenti Buenos Aires'te yer alıyor. Bulvarın ismi "9 Temmuz Bulvarı"dır. 9 Temmuz denmesinin nedeni ise Arjantin'in bağımsızlık gününü simgeliyor olmasıdır.
Çizgi Roman
Arjantin 1940'lar ile 1960'lar arasında "altın çağını" yaşamış ve dünya çapındaki en önemli çizgi roman geleneklerinden birine sahiptir.
Arjantin çizerler arasında dört büyükler (İspanyolca: cuatro grandes dibujantes) olarak tanınan Hugo Pratt, José Luis Salinas, Arturo Pérez del Castillo ve Walter Ciocca öne çıkmaktadır.
Çizgi roman türlerinde ise aksiyon türünde Oscar Masotta Héctor Oesterheld ve Hugo Pratt; komedi türünde Guillermo Divito, Joaquín Salvador Lavado Tejón; folklor türünde Walter Ciocca öne çıkar.
En azından 20. yüzyıl boyunca, İtalyanca'ya Umberto Eco tarafından çevrilen Mafalda serisi ile tanınan mizahi çizer Quino, Guillermo Mordillo ve Roberto Fontanarrosa uluslararası şöhrete sahip olmuşlardır.
Mafalda çizgi romanının ana karakteri Arjantinli orta sınıfı ve ilerici gençliği yansıtan, insanlık ve dünya barışından endişe duyan ve sorunlara karşı masum ama ciddi bir tavrı olan Mafalda adlı 6 yaşındaki bir kızdır. Çizgi roman 1964'ten 1973'e kadar yayınlanan çizgi roman Latin Amerika, Avrupa, Quebec ve Asya'da çok popülerdi. 1976 yılında UNICEF Çocuk Hakları Sözleşmesi'ni desteklemek için Mafalda karakterini kullandı.
Edebiyat
Arjantin edebiyatı, İspanyolca olarak üretilmiş sözlü ve yazılı metinlerdir. İspanyolca dilinin, Arjantin topraklarında gelişen ilk ürünleri 16. yüzyılın sonuna aittir. 19. yüzyıla kadar İspanyol medeniyeti çerçevesinde gelişti. Arjantinli yazarların ürettiği edebi eserler, İspanyol ve evrensel edebiyatta önemli bir yer tutar.
19. yüzyılda görülen refahı izleyen İtalyan, İspanyol, Fransız, Polonyalı, Rus, Yahudi ve Alman göç dalgalarıyla beraber Arjantin edebiyatına öncülük eden '80 Kuşağı (İspanyolca: Generación del '80) ve özellikle Lucio Vicente López, Miguel Cané, Lucio V. Mansilla, Eduardo Wilde ile Aguas Down, Arjantin geleneklerinin göç dalgalarıyla kaybolmasından önemli ölçüde etkilendiler.
'80 Kuşağı sosyal gerçekliğe önem vererek yurt sorunlarıyla yakından ilgilenerek, yurt, ulus sevgisi gibi konuları işleseler de eslerinde Buenos Aires'in Avrupai özelliklerini ve kültürel üstünlüğünü vurguladılar.[22]
Arjantin edebiyatına 20. yüzyılın başına damgasına vuran Grupo de Florida ve Grupo de Boedo arasındaki kutuplaşmaydı.[22]
Grupo de Florida, Buenos Aires'teki Florida Caddesi'ndeki Confitería Richmond'da buluşan ve Avangart akımından etkilenmiş olan Jorge Luis Borges, Leopoldo Marechal, Ricardo Guiraldes, Victoria Ocampo ve Oliverio Girondo gibi yazarlardan oluşur.[22]
Emek hareketinden etkilenen Grupo de Boeda Boedo semtindeki Café El Japonés'de buluşup Claridad Yayınevi'nde yazan Roberto Arlt, Leónidas Barletta, Álvaro Yunque gibi yazarlardan oluşur.[22]
Arjantin edebiyatının bu dönemden diğer önemli yazarları arasında El Gaucho Martín Fierro'nun yazarı olan José Hernández, Adolfo Bioy Casares, Ernesto Sabato, Alejandra Pizarnik, Juan Gelman, Julio Cortázar, Eduarda Mansilla, Alfonsina Storni, Roberto Arlt, Silvina Ocampo, Sara Gallardo, Manuel Puig, Hebe Uhart, Antonio Di Benedetto, Rodolfo Walsh, Ezequiel Martínez Estrada, Leopoldo Lugones ve Olga Orozco bulunur.
Gastronomi
Gastronomi
Arjantin'de insanlar "Alfajores" adını verdikleri karemelli çikolataların tutkunlarıdır.
Dünyanın en çok sığır eti tüketilen ülkesi olan Arjantin’in en ünlü yemeği sığır etinden yapılan Criolla’dır. “Éparillas” ya da “Asados” olarak adlandırılan büyük barbekülerde pişirilen bir tür ızgara çeşididir. Bir diğer ünlü yemekleri olan Humitas mısırdan yapılmış bir çeşit köftedir. Mısır mamullerini sıklıkla kullanan Arjantinlilerin Tamales adı verilen ve mısır unundan yapılmış bir ekmek türünün içine et doldurulmasıyla hazırlanan yemeği meşhur Arjantin mutfağın bir parçasıdır. Unlu mamulleri sıklıkla kullanan Arjantin Mutfağında sevilen yiyeceklerden biri olan Empanadas, türlü iç harçlarla hazırlanabilen bir börektir. Dulce de leche diğer Latin Amerika mutfaklarında da tanıdığımız süt ve şekerle yapılan bir tatlıdır. Mate çayı ve özellikle And dağları bölgesinde çok meşhur olan Mendoza şarapları da en çok tüketilen içeceklerdir.
Arjantin'in gastronomisi, mısır, patates, tatlı patates, domates ve mate tüketimiyle yerel ve on dokuzuncu yüzyıl sonları ve yirminci yüzyılın başlarında gelen kitlesel göçün bir sonucu olarak İspanyol ve İtalyan etkilerini yansıtır.
Gastronomisi için belirleyici bir faktör, Arjantin'in, nispeten düşük fiyatlarla her türden çok çeşitli gıdalar ile gezegendeki en büyük tarım üreticilerinden biri haline gelmesidir. Tipik bir Arjantin yemeği, empanadalara ek olarak asado veya barbeküdür (ızgarada pişirilmiş inek eti ve bağırsakları) et ve diğer tatlarla doldurulmuş kek çeşitleri), tamales, humita, locro, pataca ve calapurca. Sütün üretimi ve tüketimi çok önemlidir ve kişi başına yılda yaklaşık 240 litre tüketilir.578 Sütün bol miktarda bulunması, peynirler gibi türetilmiş gıdaların yüksek oranda tüketilmesine neden olmuştur (ülkenin kendi peynirleri vardır) ve diğerleri arasında dulce de leche.
Tatlılar arasında alfajor, çok sayıda bölgesel değişkenle üretilen ve yaygın olarak tüketilen bir üründür.
Arjantin'in diğer komşu ülkelerle paylaştığı karakteristik içecek, mate denilen yerba mate yapraklarından (Güney Amerika'ya özgü bir bitki) hazırlanan, Kolomb öncesi Guarani kökenli bir infüzyondur. Mate ayrıca çay olarak da hazırlanabilir, bu durumda cocido mate olarak adlandırılır. İspanyol sömürgeciliği, sömürge dönemlerinde "kafeler" buluşma yerleri olarak genelleştiğinden beri kitlesel hale gelen kahve tüketimini başlattı. Ayrıca, İngiliz göçünün etkisiyle ortaya çıkan klasik çeşitlerinden veya boldo ve peperina gibi eski Kolomb öncesi geleneklerden gelen sindirim otlarından oluşan geniş bir çay tüketimi de var.
Klasik kahvaltı, kahve, süt ve sonunda mate eşliğinde tereyağlı ve tatlı ekmektir; ikincisi genellikle kahvaltının yerini alır. Akşam yemeği genellikle saat 9: 00'dan sonra yapılır. Aile toplantılarında veya arkadaşlarla Pazar öğle yemeğini barbekü veya makarnaya ayırma geleneği vardır.
Arjantin’de Avrupalı nüfus yoğunluğu nedeniyle başta İtalya ve Fransa olmak üzere Avrupa mutfağı, bunun yanında Meksika ve Brezilya mutfağı etkileri var.
Arjantin Lokumu: Asado
Arjantin bifteği olarak da bilinen Asado, kaburga etinin chimichurri adı verilen, safranlı bir sosla özel bir marinasyon işlemi gördükten sonra barbekü üzerinde pişirilmesiyle hazırlanıyor. Uzun süre pişen ve ardından kemikten kolayca sıyrılıp lokum kıvamına gelen et, sadece tuz ile buluşup başka hiçbir baharat olmadan servis ediliyor.
Birçok yemek et içerir, ancak farklı şekillerde hazırlanır. En sevilen ana yemek, karışık ızgara biftek ve diğer dana eti parçalarını içeren parrillada dır. Izgara bifteğe churrasco, açık ateşte pişirilmiş dana rostoya Asado, yumurta ve ekmek kırıntılara batırılıp yağda kızartılan dana etine milanesa denir.
Birçok Arjantinli 1800’lerin sonunda Arjantin’e gelen İtalyan göçmenlerin soyundan geldiğinden, ülke genelinde İtalyan yemekleri bulunur. En sevilen İtalyan yemeklerinden bazıları pizza ve her çeşit makarna (spagetti ve mantı gibi) ve et ve domates sosuyla servis edilen ñoquis (bilinen adıyla gnocchi-patates köfteleri).
Arjantin mutfak kültürü tüm Latin Amerika’da hatırı sayılır bir yere sahip. Kırmızı etin başkenti Arjantin dünyada en çok sığır eti üreten ülke (kişi başı yaklaşık 100 kilo)
Güney Amerika'ya özgü, pipetle içilen mate çayı ile sabah kahvaltılarında ve öğleden sonra çaylarında tüketilen facturas, medialuna benzeyen, tatlı ve yumuşak bir çörek çeşidi. Arjantin'de acıktığınızda ya da sabahları lezzetli bir atıştırmalık istediğinizde bu çöreğin tadına bakabilirsiniz.
Güney Amerika’nın en meşhur içeceği mate Çayı.
mate konuyor ve üzerine sıcak su ekleniyor. Bombilla adı verilen pipetle de içiliyor.
- Alfajorlar dulce de leche ile birleştirilmiş iki tatlı bisküviden oluşan Arjantin’in geleneksel bir şekerlemesidir.
- Sándwich de miga özellikle Tucumán eyaletinde yaygın olarak yenen bir sandviç türüdür.
- Arjantin’de pastanelerde satılan kurabiyeler
- Süt ve şekerin pişirilmesi sonucu elde edilen dulce de leche Arjantin’de yaygın olarak tüketilen bir tatlıdır.
- Amaro likörü ile kolanın karışımıyla hazırlanan Fernet con coca Arjantin’in ulusal içkisidir.
- Yerba matenin demlenmesiyle hazırlanan mate Arjantin’in ulusal çayıdır.
- Arjantin’de geleneksel olarak ızgarada pişirilen ve genellikle kırmızı şarapla yenilen et
- Buenos Aires tipi pizza
- Tamales mısır yaprağına sarılarak pişirilmesiyle hazırlanan yiyecektir.
- İtalyan mutfağının vazgeçilmez yemeklerinden biri olan Risotto alla milanese Arjantin’de de oldukça yaygındır.
- Café Tortoni Buenos Aires’de bulunan meşhur kafelerden biridir. Arjantinliler kişi başına yılda 141 fincan kahve içerler.[44]
- Arjantin’de kahvaltı genellikle double espresso ile Arjantinlilerin medialuna adını verdikleri kruvasandan oluşur.
Müzik
Arjantin müziği ülkedeki kültürel çeşitliliğe bağlı olarak tangodan rock müziğine kadar geniş bir repertuvara sahiptir.
Tango, Buenos Aires'in fakir banliyölerinde başlayan ve dünyaya yayılan bir dans ve müzik türüdür. Tango müzik türünde öne çıkan sanatçılar arasında Tango Kralı (İspanyolca: el Rey del Tango) olarak kabul edilen Carlos Gardel, Tango Kraliçesi (İspanyolca: la Dama del Tango) olarak tanınan Mercedes Simone, dünyaca ünlü Mar del Platalı Ástor Piazzolla ve La Gata Varela bulunur.
Arjantin ulusal rock, 1960'ların sonlarından bu yana Latin Amerika’da İspanyolca olarak söylenen İbero-Amerikan rock üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir. Rock türünde öne çıkan gruplar arasında Los Gatos, Almendra, Manal, Sui Generis, Patricio Rey y sus Redonditos de Ricota ve Soda Stereo; şarkıcılar arasında Litto Nebbia, Luis Alberto Spinetta, Charly García, Andrés Calamaro, Patricia Sosa, Fabiana Cantilo, Gabriela Martínez ve Indio Solari bulunur.
Arjantin Devlet Konservatuarı (İspanyolca: Conservatorio Nacional de Música) ve Teatro Colón’un yardımıyla ülkede güçlü bir klasik müzik ve dans eğitimi geliştirilmiştir. Klasik müzikte Alberto Ginastera ve Pía Sebastiani gibi besteciler, Martha Argerich gibi yorumcular ve Daniel Barenboim gibi şefler öne çıkmaktadır. Klasik dansta ise Jorge Donn, Maximiliano Guerra, Paloma Herrera, Marianela Núñez, Iñaki Urlezaga ve Julio Bocca öne çıkıyor.
Sinema
Latin Amerika'nın en gelişmiş film endüstrisine sahip olan Arjantin, Latin Amerika genelinde en çok sinema salonu ve perdesi barındıran ülke konumundadır.
İlk sessiz ve sesli animasyon filmleri Quirino Cristiani tarafından yapıldı. Luis Puenzo'nun yönettiği La historia oficial (1985) ve Juan José Campanella'nın El secreto de sus ojos (2009) yabancı dilde en iyi film Oscar'ı kazanmıştır.
INCAA istatistiklerine göre Arjantin sinema tarihinde en çok izlenen Arjantin yapımı sinema filmleri Damián Szifron'un Relatos salvajes (3,9 milyon), Pablo Trapero'nun El Clan (2,6 milyon), Juan José Campanella'nın El secreto de sus ojos (2,4 milyon) ve Metegol (2,1 milyon), Ariel Winograd'ın El robo del siglo (2 milyon)'dur.
- 2010 yılında Oskar kazanan El secreto de sus ojos yönetmen ve kadrosu o zamanın Cumhurbaşkanı Cristina Fernández de Kirchner ile beraberken
- 1961 Berlin Film Festivali'nde ünlü Arjaninli aktrisler: Isabel Sarli, Olga Zubarry, Tita Merello ve Mirtha Legrand
Notlar
Onsekizinci yüzyılın sonunda İspanyol İmparatorluğu’nun Amerika'daki topraklarında dört önemli bölüm vardı: (Meksiko’da 1535'te kurulan) Yeni İspanya, (Lima’da 1542’de kurulan) Peru, (Bogotá’da 1739’da kurulan) Yeni Granada ve (Buenos Aires’te 1776’da kurulan) Rio de la Plata idi.[16]
Kaynakça
- Özel
- La educación intercultural bilingüe en Santiago del Estero, ¿mito o realidad? [La cámara de diputados de la provincia sanciona con fuerza de ley.] (İspanyolca). Cámara de Diputados de la Nación. s. 1.
Declárase de interés oficial la preservación, difusión, estímulo, estudio y práctica de la lengua Quíchua en todo el territorio de la provincia [..]
- Enseñanza y desarrollo continuo del idioma galés en la provincia del Chubut. Expresión de beneplácito. Menna, Quetglas y Austin [Chubut eyaletinde Galce'nin eğitimi] (PDF) (İspanyolca). Cámara de Diputados de la Nación. s. 1.
Declarar de interés de la Honorable Cámara de Diputados de la Nación la enseñanza y desarrollo continuo del idioma galés en la provincia del Chubut [..]
- Argentina: People: Ethnic Groups. World Factbook of CIA
- "Argentina inicia una nueva etapa en su relación con Japón". www.telam.com.ar. 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2018.
- Clarín.com. "La comunidad china en el país se duplicó en los últimos 5 años". 3 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2018.
- Abad de Santillán, Diego (1971). Historia Argentina (İspanyolca). Buenos Aires: Tipográfica Editora Argentina.
- Balmaceda, Daniel (2012). Historias insólitas de la historia argentina (İspanyolca). Buenos Aires, Arjantin: Editorial Sudamericana. ISBN 978-9500738699.
- Lynch, John (2001). Argentine caudillo: Juan Manuel de Rosas (İngilizce). Wilmington, Del.: SR Books. ISBN 978-0842028981.
- Young, Ronald (2005). Encyclopedia of World Geography (İngilizce). I. New York: Golson Books. ss. 51-53. ISBN 978-0-8160-7229-3.
- "United Nations population prospects" 20 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(PDF) 2015 güncellemesi
- "Población por sexo e índice de masculinidad. Superficie censada y densidad, según provincia. Total del país. Año 2010". Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas 2010 (İspanyolca). Buenos Aires: INDEC – Instituto Nacional de Estadística y Censos. 2010. 8 Haziran 2014 tarihinde kaynağından (XLS) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2016.
- "Argentina". World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. Erişim tarihi: 8 Aralık 2020.
- "Human Development Report 2020" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
- Lewis, Daniel K. (2003). The History of Argentina. Palgrave Essential Histories Series (İngilizce). New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-4039-6254-6.
- Galasso, Norberto (2019). Historia de la Argentina, vol. I&II (İspanyolca). Buenos Aires: Colihue. ISBN 978-950-563-478-1.
- "Argentina History, Facts, Map, & Culture". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020.
- Abad de Santillán, Diego (1971). Historia Argentina (İspanyolca). Buenos Aires: Tipográfica Editora Argentina.
- Crooker, Richard A. (2009). Argentina (İngilizce). New York: Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-0481-2.
- Fresán, Rodrigo (20 Temmuz 2009). Historia argentina (İspanyolca) (Edición corregida y aumentada bas.). Barcelona: Editorial Anagrama. ISBN 978-8433975850.
- Saborido, Jorge (2006). Breve historia de la Argentina (İspanyolca). Madrid: Alianza. ISBN 978-8420660547.
- Gardner, James (1 Aralık 2015). Buenos Aires : the biography of a city. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-1137279880.
- Lewis, Paul. The Crisis of Argentine Capitalism. Univ. of North Carolina Press, 1990.
- Foster; ve diğerleri. (1998). Culture and Customs of Argentina. Greenwood. s. 62. ISBN 9780313303197.
- Feitlowitz, Marguerite. A Lexicon of Terror: Argentina and the Legacies of Torture. Oxford University Press, 2002.
- Crawley, Eduardo. A House Divided: Argentina, 1880-1980. St. Martin's Press, 1985
- Lewis, Paul. The Crisis of Argentine Capitalism. University of North Carolina Press, 1990.
- "Operación Rosario". Arjantin Hükümeti Resmi Web Adresi. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2020.
- National Geographic Magazine. August, 1986.
- Sánchez, Carlos (1998). Historia Institucional Argentina (İspanyolca). Meksiko: Fondo de Cultura Económica.
- Vanossi, Jorge (1994). Situación actual del federalismo: aspectos institucionales y económicos, en particular sobre la realidad argentina (İspanyolca). Buenos Aires, Arjantin: Asociación Argentina de Ciencia Política.
- Rock, David (1987). Argentina, 1516–1987: From Spanish Colonization to the Falklands War (İngilizce). Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-06178-1.
- Morris, Michael (1988). The Strait of Magellan. International Straits of the World. 11. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishes. ISBN 978-0-7923-0181-3.
- "Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas 2010". Instituto Nacional de Estadística y Censos (İspanyolca). Buenos Aires, Arjantin: indec.gob.ar. 28 Eylül 2020. 22 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.
- "The World Factbook - The World Factbook". www.cia.gov. Central Intelligence Agency. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.
- "Estimaciones y proyeccionees de población 2010-2040" (PDF). indec.mecon.ar. Instituto Nacional de Estadística y Censos. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.
- Nouzeilles, Gabriela (2002). The Argentina Reader: History, culture, and society. Durham, NC: Duke University Press. ISBN 9780822329145.
- "Gasto público en educación, total (% del PIB) - Argentina | Data". Dünya Bankası. datos.bancomundial.org. 9 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.
- "2018 PISA Sonuçları". OECD (İngilizce). www.oecd.org. 3 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.
- "QS World University Rankings 2021". Top Universities (İngilizce). 28 Mayıs 2020. 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.
- "Encuesta Permanente de Hogares" (PDF). Indec. 23 Ağustos 2015. s. 3. 15 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- Galasso, Norberto (2011). Historia de la Argentina, vol. I&II (İspanyolca). Buenos Aires: Colihue. ISBN 978-950-563-478-1.
- "El negocio del café en la Argentina". Blog.federicosanchez.info. 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 August 2017.
- Mumford, Gwilym (29 Eylül 2017). "Stephen King's It scares off The Exorcist to become highest-grossing horror ever". The Hollywood Reporter. 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017.
- Tartaglione, Nancy (8 Ekim 2017). "'Blade Runner 2049' Launches With $50M Overseas; 'It' Tops $600M WW; 'Despicable 3' Hops Past 'Zootopia' – Intl Box Office". Deadline. 8 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2017.
- Genel
- Büyük Sözlük ve Ansiklopedi, Librairie Larousse&Interpress Basın ve Yayıncılık A. Ş. 2. Cilt Amer – Avust
Kitaplar
- Abad de Santillán, Diego (1971). Historia Argentina (İspanyolca). Buenos Aires: Tipográfica Editora Argentina.
- Adler, Emanuel; Greve, Patricia (2009). Globalising the Regional, Regionalising the Global. Review of International Studies. 35. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 59-84. ISBN 978-0-521-75988-5.
- Aeberhard, Danny; Benson, Andrew (2000). The rough guide to Argentina. Londra. ISBN 978-1-85828-569-6.
- Akstinat, Björn (2013). Handbuch der deutschsprachigen Presse im Ausland (Almanca). Berlin: IMH–Verlag. ISBN 978-3-9815158-1-7.
- Barnes, John (1978). Evita, First Lady: A Biography of Eva Perón. New York: Grove Press. ISBN 978-0-8021-3479-0.
- Bidart Campos, Germán J. (2005). Manual de la Constitución Reformada (İspanyolca). I. Buenos Aires: Ediar. ISBN 978-950-574-121-2.
- Bloom, Harold (1994). The Western Canon: The Books and School of the Ages. New York: Harcourt Brace & Company. ISBN 978-1-57322-514-4.
- Boughton, James M. (2012). Tearing Down Walls. The International Monetary Fund 1990–1999. Washington, DC: International Monetary Fund. ISBN 978-1-61635-084-0.
- Calvo, Carlos (1864). Anales históricos de la revolucion de la América latina, acompañados de los documentos en su apoyo. Desde el año 1808 hasta el reconocimiento de la independencia de ese extenso continente (İspanyolca). 2. Paris: A. Durand.
- Crooker, Richard A. (2009). Argentina. New York: Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-0481-2.
- Crow, John A. (1992). The Epic of Latin America (4th bas.). Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-07723-2.
- Díaz Alejandro, Carlos F. (1970). Essays on the Economic History of the Argentine Republic. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-01193-7.
- Dougall, Angus (2013). The Greatest Racing Driver. Bloomington, IN: Balboa Press. ISBN 978-1-4525-1096-5.
- Edwards, Todd L. (2008). Argentina: A Global Studies Handbook. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-986-3.
- Epstein, Edward; Pion-Berlin, David (2006). "The Crisis of 2001 and Argentine Democracy". Broken Promises?: The Argentine Crisis and Argentine Democracy. Lanham, MD: Lexington Books. ss. 3-26. ISBN 978-0-7391-0928-1.
- Fayt, Carlos S. (1985). Derecho Político (İspanyolca). I (6. bas.). Buenos Aires: Depalma. ISBN 978-950-14-0276-6.
- Fearns, Les; Fearns, Daisy (2005). Argentina. Londra: Evans Brothers. ISBN 978-0-237-52759-4.
- Ferro, Carlos A. (1991). Historia de la Bandera Argentina (İspanyolca). Buenos Aires: Ediciones Depalma. ISBN 978-950-14-0610-8.
- Foster, David W.; Lockhart, Melissa F.; Lockhart, Darrell B. (1998). Culture and Customs of Argentina. Westport, CT: Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-30319-7.
- Friedman, Ian C. (2007). Latino Athletes. New York: Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-0784-4.
- Galasso, Norberto (2011). Historia de la Argentina, vol. I&II (İspanyolca). Buenos Aires: Colihue. ISBN 978-950-563-478-1.
- Huntington, Samuel P. (2000). "Culture, Power, and Democracy". Globalization, Power, and Democracy. Baltimore, MD: The Johns Hopkins University Press. ss. 3-13. ISBN 978-0-8018-6568-8.
- King, John (2000). Magical Reels: A History of Cinema in Latin America. Critical Studies in Latin American & Iberian Cultures. Londra: Verso. ISBN 978-1-85984-233-1.
- Kopka, Deborah (2011). Central & South America. Dayton, OH: Lorenz Educational Press. ISBN 978-1-4291-2251-1.
- Lake, David (2009). Globalising the Regional, Regionalising the Global. Review of International Studies. 35. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ss. 35-58. ISBN 978-0-521-75988-5.
- Levene, Ricardo (1948). Desde la Revolución de Mayo a la Asamblea de 1813–15. Historia del Derecho Argentino (İspanyolca). IV. Buenos Aires: Editorial G. Kraf.
- Lewis, Daniel K. (2003). The History of Argentina. Palgrave Essential Histories Series. New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-4039-6254-6.
- Lewis, M. Paul (2014). Ethnologue: Languages of the World (17. bas.). Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics International.
- Lewis, Paul (1990). The Crisis of Argentine Capitalism. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press. ISBN 978-0-8078-4356-7.
- Maddison, Angus (1995). Monitoring the World Economy 1820–1992. Paris: OECD Publishing. ISBN 978-92-64-14549-8.
- Maddison, Angus (2001). The World Economy: A Millennial Perspective. OECD Publishing. ISBN 978-92-64-18654-5.
- Maldifassi, José O.; Abetti, Pier A. (1994). Defense industries in Latin American countries: Argentina, Brazil, and Chile. Praeger. ISBN 978-0-275-94729-3.
- Margheritis, Ana (2010). Argentina's foreign policy: domestic politics and democracy promotion in the Americas. Boulder, CO: First Forum Press. ISBN 978-1-935049-19-7.
- McCloskey, Erin; Burford, Tim (2006). Argentina. Guilford, CT: Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-138-8.
- McKinney, Kevin (1993). Everyday geography. New York: Guild America Books. ISBN 978-1-56865-032-6.
- Menutti, Adela; Menutti, María Mercedes (1980). Geografía Argentina y Universal (İspanyolca). Buenos Aires: Edil.
- Morris, Michael (1988). The Strait of Magellan. International Straits of the World. 11. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishes. ISBN 978-0-7923-0181-3.
- Mosk, Sanford A. (1990). People and Issues in Latin American History. II: From Independence to the Present. New York: Markus Wiener Publishing. ss. 86-96. ISBN 978-1-55876-018-9.
- Nauright, John; Parrish, Charles, (Edl.) (2012). Sports around the World: History, Culture, and Practice. 3. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-301-9.
- Nierop, Tom (2001). The Territorial Factor. Amsterdam: Vossiuspers UvA – Amsterdam University Press. ss. 51-76. ISBN 978-90-5629-188-4.
- Papadopoulos, Anestis (2010). The International Dimension of EU Competition Law and Policy. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19646-8.
- Rey Balmaceda, Raúl (1995). Mi país, la Argentina (İspanyolca). Buenos Aires: Arte Gráfico Editorial Argentino. ISBN 978-84-599-3442-8.
- Rivas, José Andrés (1989). Santiago en sus letras: antología criticotemática de las letras santiagueñas (İspanyolca). Santiago del Estero, SE, Argentina: Universidad Nacional de Santiago del Estero.
- Robben, Antonius C.G.M. (2011). Political Violence and Trauma in Argentina. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0331-8.
- Rock, David (1987). Argentina, 1516–1987: From Spanish Colonization to the Falklands War. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-06178-1.
- Rodríguez, Robert G. (2009). The Regulation of Boxing: A History and Comparative Analysis of Policies Among American States. Jefferson, NC: McFarland. ISBN 978-0-7864-5284-2.
- Rosenblat, Ángel (1964). El nombre de la Argentina (İspanyolca). Buenos Aires: Editorial Universitaria de Buenos Aires.
- Ruiz-Dana, Alejandra; Goldschag, Peter; Claro (2009). Regional Trade Integration and Conflict Resolution. New York: Routledge. ss. 15-44. ISBN 978-0-415-47673-7.
- Sánchez Viamonte, Carlos (1948). Historia Institucional Argentina (İspanyolca) (2. bas.). Mexico D. F.: Fondo de Cultura Económica.
- Traba, Juan (1985). Origen de la palabra "¿¡Argentina!?" (İspanyolca). Rosario, SF, Argentina: Escuela de Artes Gráficas del Colegio San José.
- Vanossi, Jorge R. (1964). Situación actual del federalismo: aspectos institucionales y económicos, en particular sobre la realidad argentina (İspanyolca). 2. Buenos Aires: Ediciones Depalma.
- Wood, Bernard (1988). The middle powers and the general interest. Ottawa: North–South Institute. ISBN 978-0-920494-81-3.
- Young, Richard; Cisneros, Odile (2010). Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater. Lanham, MD: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7498-5.
- Young, Ronald (2005). "Argentina". McColl, Robert W. (Ed.). Encyclopedia of World Geography. I. New York: Golson Books. ss. 51-53. ISBN 978-0-8160-7229-3.
Buenos Aires hakkında
- Liska, María Mercedes. Argentine queer tango: dance and sexuality politics in Buenos Aires. Lanham. ISBN 978-1498538510.
- Meidan, Anat (28 Mart 2017). Art nouveau in Buenos Aires: a love story. Barcelona, İspanya: Ediciones Polígrafa. ISBN 978-8434313613.
- Miller, Peggy J. (2011). Buenos aires: 400 years. Austin, TX: University of Texas Press. ISBN 978-0292729520.
- Gardner, James (1 Aralık 2015). Buenos Aires: the biography of a city. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-1137279880.
- Lederman, Jacob (2019). Chasing world-class urbanism: global policy versus everyday survival in Buenos Aires. Minneapolis. ISBN 978-1517908812.
- D'Avella, Nicholas (2020). Concrete dreams: practice, value, and built environments in post-crisis Buenos Aires. Durham. ISBN 978-1478006305.
- Grementieri, Fabio (2006). Grandes residencias de Buenos Aires: la influencia francesa. Buenos Aires: Ediciones Larivìere. ISBN 978-9879395295.
- Hernan, Otero (1 Ocak 2014). Historia de la provincia de Buenos Aires (Primeraición bas.). Buenos Aires: Edhasa. ISBN 978-9876281638.
- Hernan, Otero (2014). Historia de la provincia de Buenos Aires 2 (Primeraición bas.). Buenos Aires: Edhasa. ISBN 978-9876281621.
- Baily, Samuel L. Immigrants in the lands of promise: Italians in Buenos Aires and New York City, 1870-1914. Ithaca. ISBN 978-0801488825.
- Guy, Donna J. (1995). Sex & danger in Buenos Aires: prostitution, family, and nation in Argentina. Lincoln: University of Nebraska Press. ISBN 978-0803270480.
- Schávelzon, Daniel (2000). The historical archaeology of Buenos Aires: a city at the end of the world. New York: Kluwer Academic. ISBN 978-0306460647.
Hukuk
- Abiad, Pablo. (2005). Justicia Era Kirchner. Buenos Aires: Editorial Marea.
- Adamovsky, Ezequiel. (2009). Historia de la Clase Media Argentina. Buenos Aires: Planeta.
- Aleman, Eduardo (2013). Analyzing Legislative Success in Latin America: The Case of Democratic Argentina. University of Maryland.
- Alston, Lee. (2010). Electoral fraud, the rise of Perón and demise of checks and balances in Argentina. 47 Explor. Econ. Hist. 179.
- Badeni, Gregorio. (2004). I tratado de derecho constitucional. Buenos Aires: La Ley.
- Banks, William. (1993). Presidential Systems in Stress: Emergency Powers in Argentina and the United States. 15 Mich. J. Int’l L. 1.
- Bercholc, Jorge. (2004). La Independencia de la Corte Suprema a Través del Control d e Constitucionalidad. Buenos Aires: Ediar.
- Bianchi, Alberto B. (1991). La Corte Suprema ha establecido su tesis oficial sobre la emergencia económica. Buenos Aires: La Ley 141.
- Bianchi, Alberto B. (2007). Una Corte Liberal: La Corte de Alfonsín. Buenos Aires: Editorial Ábaco.
- Bouzat, Gabriel (2013). Presidential Power and Political Crisis in Argentina. Buenos Aires, Arjantin: Universidad de Buenos Aires.
- Díaz, Rodolfo. (2002). Reformas de los 90 en Argentina: Prosperidad o Ilusion. Buenos Aires: Abaco.
- Díaz, Rodolfo. (2009). The Reforms in Argentina During The 1990s. New York, Cambridge University Press.
- Escudé, Carlos. (2002). Argentina, a Parasite State on the Verge of Disintegration. 15 Camb. Rev. Int. Aff. 453.
- Ferreres, Orlando J. (2010). Dos Siglos de Economía Argentina. Buenos Aires: El Ateneo.
- Gabriele, Florencia Ines (2014). Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study. Northeastern University Press.
- Gallo, Andres (1998). Argentina’s Abandonment of the Rule of Law and Its Aftermath. Journal of Law & Policy. ss. 153-182.
- García-Mansilla, Manuel José. (2008). La Constitución Nacional y la Obsesión Antinormeamericana. Salta: Virtudes.
- Gerchunoff, Pablo. (1998). El Ciclo de la Ilusión y el Desencanto: Un Siglo de Políticas Económicas Argentinas. Buenos Aires: Ariel.
- Gerchunoff, Pablo. (2008). Desorden y Progreso: Las Crisis Económicas Argentinas 1870-1905. Buenos Aires: Edhasa.
- González, Horacio Ricardo. (2007). Estado de No Derecho: Emergencia y Derechos Constitucionales. Buenos Aires: Del Puerto.
- Gordillo, Agustín. (2002). "Corralito", Justicia Federal de Primera Instancia y contención social en estado de emergencia. Buenos Aires: La Ley 1217.
- Grosman, Lucas S. (2008). Escasez e Igualdad: Los Derechos Sociales en la Constitución. Buenos Aires: Libraria.
- Horowitz, Joel. (1990). Industrialists and the Rise of Perón, 1943-1946: Some Implications for the Conceptualization of Populism. 47 The Americas 199.
- Ibarlucía, Emilio A. (2004). La Emergencia Financiera y Control Judicial de Constitucionalidad. Buenos Aires: Ábaco.
- Jacobs, Becky L. (2003). Pesification and Economic Crisis in Argentina: The Moral Hazard Posed by a Politicized Supreme Court. 34 U. Miami Inter-Am. L. Rev. 391.
- Jouet, Mugambi (2015). The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution: Presidential Omnipotence, Repression, Instability, and Lawlessness in Argentine History. Miami, FL.: University of Miami Press. ss. 1-54.
- Kaufman, Gustavo Ariel. (1992). Constitutionalidad del avasallamiento consumado: el caso Peralta. 146 El Derecho 666
- Larkins, Christopher. (1998). The Judiciary and Delegative Democracy in Argentina. 30 Comp. Polit. 423.
- Levit, Janet. (1999). The Constitutionalization of Human Rights in Argentina: Problem or Promise? 37 Colum. J. Trans’l L. 281, ss. 292-301.
- Levitsky, Steven (2014). Case for Constrained Unilateralism: Decree of Necessity and Urgency in Argentina, 1916-2004. New York, NY.: Columbia University Press.
- Levitsky, Steven (1998). Institutionalization and Peronism: The Case, the Concept, and the Case for Unpacking the Concept. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 72-92.
- Levitsky, Steven (1998). Between a Shock and Hard Place: The Dynamics of Labor-Backed Adjustment in Argentina and Poland. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 172-192.
- Levitsky, Steven (1998). Crisis, Party Adaptation, and Regime Stability in Argentina: The Case of Peronism, 1989-1995. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 445-470.
- Levitsky, Steven (2000). The Normalization of Argentine Politics. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 56-69.
- Levitsky, Steven (2001). An Organized Disorganization: Informal Organization and the Persistence of Local Party Structures in Argentine Peronism. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 29-66.
- Levitsky, Steven (2001). Organization and Labor-Based Party Adaptation: The Transformation of Argentine Peronism in Comparative Pespective. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 27-56.
- Levitsky, Steven (2003). Explaining Populist Party Adaptation in Latin America: Environmental and Organizational Determinants of Party Change in Argentina, Mexico, Peru, and Venezuela. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 859-88.
- Levitsky, Steven (2003). From Labor Politics to Machine Politics: The Transformation of Party-Union Linkages in Argentine Peronism, 1983-99. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 3-36.
- Levitsky, Steven (1998). Argentina Weathers the Storm. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 152-166.
- Levitsky, Steven (1998). Argentina: From Kirchner to Kirchner. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ss. 16-30.
- Levitsky, Steven (2005). Argentine Democracy: The Politics of Institutional Weakness. University Park, PA.: Penn State University Press. ss. 72-92.
- Lorenzetti, Ricardo L. (2002). Contratos en la emergencia económica: Pesificación Obligaciones en mora: Un modelo de interpretación. F L.L. 1086.
- Losada, Leandro. (2009). Historia de las Elites en la Argentina. Buenos Aires: Sudamericana.
- Malamud, Andrés. (2011). La Política en Tiempos de los Kirchner. Buenos Aires: Eudeba.
- Mayer, Jorge M. (1963). Alberdi y su Tiempo. Buenos Aires: Editorial Universitaria de Buenos Aires.
- Miller, Jonathan. (1997). Judicial Review and Constitutional Stability: A Sociology of the U.S. Model and Its Collapse in Argentina. 21 Hastings Int’l & Comp. L. Rev. 77. ss. 99-100.
- Miller, Jonathan. (2004). Evaluating the Argentine Supreme Court under Presidents Alfonsin and Menem (1983-1999). 7 Sw. J.L. & Trade Am. 369.
- Page, Joseph (1984). Perón: una biografía. Buenos Aires: Javier Vergara.
- Pellet Lastra, Arturo (2001). Historia Política de la Corte (1930-1990). Buenos Aires: Ad-Hoc.
- Prados de la Escosura, Leandro (2009). Contract enforcement, capital accumulation, and Argentina‘s long-run decline. Buenos Aires: Cliometrica.
- Saba, Roberto (2003). Derechos economicos, derechos personales, y otras restricciones sobre los resultados de las mayorias. Buenos Aires: Editores del Puerto.
- Saldivia, Laura. (2002). The Constitutional Protection of Sexual Minorities in Argentina. 9 Sw. J. L. & Trade Am. 331.
- Ramella, Susana (2007). Propiedad en función social en la Constitución de 1949: Una mentalidad del Antiguo Régimen representada en el constitucionalismo social de la época. Buenos Aires: Revista de Historia del Derecho.
- Rapoport, Mario (2006). Historia Económica Política Y Social De La Argentina (1880-2003). Buenos Aires: Ariel.
- Ravignani, Emilio (1937). Asambleas Constituyentes Argentinas. Buenos Aires: Casa Jacobo Peuser.
- Rosenkrantz, Carlos (2002). La pobreza, la ley y la Constitución. New Haven, CT: Yale University Press.
- Rosenkrantz, Carlos (2001). Constitutional Emergencies in Argentina: The Romans (not the Judges) Have the Solution. Austin, TX: 89 Tex. L. Rev. 1557.
- Stordeur, Eduardo (2006). Eficiencia, Poder de Policía y Decisiones de la Corte Suprema de Justicia de la Nación. Buenos Aires: Aplicación a Fallos Judiciales.
- Verbitsky, Horacio (1993). Hacer la Corte: La Construcción de un Poder Absoluto Sin Justicia Ni Contro. Buenos Aires: Plantea.
- Villalba, José. (1943). Fuentes de la constitución argentina. Buenos Aires: Depalma.
Dış bağlantılar
- www.argentina.gov.ar17 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Wikimedia Atlas'da Argentina
Vikigezgin'de en:Argentina ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
Wikimedia Commons'ta Argentina ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |