Avrupa

Avrupa, Afrika'nın kuzeyinde, Asya'nın batısında ve Atlas Okyanusu'nun doğusunda bulunan, yarımada şeklindeki kıta.[1][2] Dünyanın en küçük ikinci kıtasıdır.[1] Sınırları içinde 64 ülke barındırır.

Avrupa
Alan 10,180,000. km² (3,930,000 sq mi)
Nüfus 743,000,000
Yoğunluk 70/km²(181/sq mi)
Ülkeler 50
Halklar İngiliz
Kafkasya halkları
Alman
Fransız
İskandinav
İtalyan
İspanyol
Yunan
Türk
Serbomakedon
Dil aileleri Hami-Sami dilleri ailesi
Kafkas dilleri
Moğol dilleri
Hint-Avrupa dilleri ailesi
Ural dilleri ailesi
Türk dilleri
Baskça
Yunanca
İtalyanca
İspanyolca
Büyük şehirler  Türkiye İstanbul
 Rusya Moskova
 Birleşik Krallık Londra
 Fransa Paris
 İspanya Madrid
 Rusya Sankt-Peterburg
 Almanya Berlin
 Yunanistan Atina
 İtalya Roma
 İspanya Barselona
Zaman dilimi EEZ (İzlanda)
En batısı :UTC
En doğusu: UTC+5 (Rusya)
Avrupa'nın uydudan çekilen görüntüsü
Dünya üzerinde Avrupa'nın yeri

Etimoloji

Avrupa, Sami dillerde Erep (yahut Irib), güneşin battığı taraf anlamına gelir. Fenikelilerden Yunanlara geçen bu ad, Yunancada Europa olmuş ve Ege Denizi'ne göre batıda bulunan ülkelere bu ad verilmiştir.

Ayrıca mitolojide Finike kralı Agenar ile Telepassa'nın kızının adıdır. Boğa şekline giren Zeus tarafından İda'ya kaçırılmış, Zeus'tan Minos, Sarppedon ve Rhadamnthys isminde üç oğlu olmuştur, adı bu yarımadaya verilmiştir.[3]

Tarih

Öteden beri büyük krallık ve imparatorluklara beşiklik yapmış bu yarımada, endüstri devriminden sonra da gelişmişliğini korumuş ve diğer tüm kıtalara göre endüstrileşmesini kısa sürede tamamlamıştır.

Avrupa'nın önemi, konumu, yüz ölçümü, doğal kaynakları, nüfusu ve fiziki özelliklerinden değil sahip olduğu insan kaynağı ve onun niteliklerinden ileri gelmektedir. İyi eğitilmiş insanlardan oluşan nüfus, bilim ve teknolojide göstermiş olduğu ilerlemeler sayesinde ekonomik yönden de gelişmiş ve yüksek bir hayat standardına ulaşmıştır. Doğal kaynakları görece az olan Avrupa, bu gelişmesini tamamen eğitimli insan kaynağına ve sömürgecilik sisteminin kazanımlarına borçludur. Günümüzde dünyanın en büyük güç odağı olan ABD'nin halkı da büyük oranda Avrupa kökenlidir. Ayrıca bilimsel ve teknolojik gelişmelerin kilometre taşları olan önemli buluşların çoğu da Avrupalılar tarafından gerçekleştirilmiştir. Avrupa ülkelerinin her yönden birleşmesini amaçlayan ve bu yolda önemli aşamalar gerçekleştiren Avrupa Birliği, Avrupa'nın yeryüzündeki gücünü ve önemini daha da artırmaktadır.

Avrupa'nın 20. yüzyıl başlarında varsayılan 'kültürel' bölgeleri.
Avrupa Bayrağı, Avrupa Birliği Tarafından da kullanılıyor

1990 yılına kadar (Soğuk Savaş'ın bitimi) Avrupa'da birbirinden farklı siyasal ve ekonomik sistemler ve bunların temsilcilerinden oluşan bloklar mevcuttu. Bunlardan biri, şimdi de mevcut olan çok partili demokratik sistemi ve serbest piyasa ekonomisini uygulayan Batı Bloku, diğeri ise tek partili sosyalist siyasal sistemle ekonomiyi uygulayan Doğu Bloku'ydu. Ancak Doğu Bloku'nun lideri olan SSCB'nin ekonomik ve siyasal sisteminin iflas etmesiyle doğu bloğu da çökmüştür. Eski Doğu Bloku ülkeleri, ekonomik ve siyasal sistem olarak Batı Bloku'na yakınlaşma yolunda önemli adımlar atmışlardır. Çok partili demokratik sisteme ve serbest pazar ekonomisine geçiş yapmanın sancıları büyük oranda atlatılmıştır. Avrupa Birliği'ne yapılan başvurular olumlu karşılanmış ve başvuran ülkeler ile AB arasında uyum çalışmaları sürdürülmektedir. Doğu Bloku'nun askeri örgütü olan Varşova Paktı da dağıtılmış ve eski Doğu Bloku ülkeleri, Batı Avrupa'nın askeri örgütü olan NATO'ya girmek için başvuruda bulunmuşlar, bu konuda önemli gelişmeler sağlamışlardır. Böylece Avrupa'da 1990 öncesinin askeri, ekonomik ve siyasi kutuplaşması önemli ölçüde ortadan kalkmıştır.

Coğrafya

Avrupa geleneksel olarak Dünya'daki 7 kıtadan biri olarak düşünülmekle birlikte aslında Asya ile coğrafi açıdan bağlantılı bir kıtadır ve bazen Avrasya adı altında anılır. Avrupa'nın geleneksel tanımına göre Ural Dağları Avrupa'nın doğudaki sınırını oluştururlar. Güneydoğu'daki sınırını Ural Nehri oluşturur. Sınır Hazar denizi, Kafkas Dağlarının zirveleri boyunca devam eder, Karadeniz, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı'yla belirlenir. Akdeniz Avrupa'nın güney sınırını, Kuzey Buz denizi kuzey sınırını, Atlas Okyanusu ise kuzey ve batı sınırını belirler. İzlanda Avrupa'dan çok Kuzey Amerika'ya yakın olmakla birlikte Avrupa'nın bir parçası olarak sayılmaktadır. Avrupa yarımadası güneyde Afrika kıtasına oldukça yaklaşır (Cebelitarık Boğazı 14 km). Güneydoğuda ise Asya ile hemen hemen bitişir (İstanbul Boğazı 0,7 km., Çanakkale Boğazı 1,3 km.).

Avrupa'nın yüzölçümü 10.523.000 km² dir. Bu ise yeryüzünün %2'i, karaların %7'si Avrasya'nın 1/5'i demektir. Avrupa, yaklaşık olarak harita üzerinde 35 ile 70 kuzey paralel daireleri ile 10 ile 60 doğu meridyenlerinin çerçevelediği bir üçgene benzer. Yarımadada 0-4 saat dilimleri yer alır.

Avrupa'nın uç noktaları ise; kuzeyde Kuzey burnu (71° 10' kuzey enlemi), güneyde Mora'daki Mani Yarımadası'nda bulunan Matapan burnu (36° 23' kuzey enlemi), Batıda Rocca (Portekiz) burnu (9° 29' batı boylamı), doğuda Ural dağları (60° doğu boylama)'dır. Rocca burnu ile Ural Dağları arasındaki uzunluk 5500 km, Kuzey burnu ile Matapan burnu arasındaki genişlik 3800 km'dir.

Avrupa ülkeleri kültürleri, coğrafi konumları, yani bulundukları yer, ekonomik, sosyal gelişmişlik gibi kriterler göz önünde bulundurularak; Batı Avrupa ülkeleri, Kuzey Avrupa Ülkeleri (İskandinavya ve Baltık ülkeleri), Akdeniz ülkeleri, Orta Avrupa ülkeleri, Doğu Avrupa ülkeleri ve Balkan Ülkeleri gibi gruplara ayrılmaktadır.

Avrupa'nın genel coğrafi özellikleri şöyledir:

  • Avrupa bir devrimler yarımadasıdır. Özellikle demokrasi, endüstriyel ve bilimsel açıdan dünyayı etkileyen devrimleri gerçekleştirmiştir.
  • Nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bir yarımadadır. Hayat seviyesi yüksektir. Nüfus artışı çok azdır. Hatta bazı ülkelerde nüfus azalması vardır.
  • Avrupa, dünyada ihracat ve ithalatta önde gelen yarımadadır. Dünyada üretilen endüstri ürünlerinin üçte biri bu kıtaya aittir.
  • Endüstrileşmiş ülkelerin toplandığı bir kıtadır. Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, İtalya ve Almanya endüstrileşme açısından çok ileri durumdadır.
  • Çeşitli uluslara mensup insanların yaşadığı Avrupa'da 50 civarında devlet vardır. Komşu ülkeler arasında dil, ekonomik ve kültürel açıdan önemli farklar bulunur.

Avrupa'ya ait ölçümler

Ekonomi

Avrupa ekonomisi, 50 farklı devlet içinde 743 milyondan fazla kişiyi kapsar. Benzer diğer kıtalar, Avrupa devletlerinin farklı zenginlikleri, en fakirlerinin diğer kıtalardaki en fakir devletlerin yaşam standartlarından ve GSYİH koşullarından çok üstünde olmasına rağmen. Zenginlikler farkı en kabaca Avrupa boyunca batı-doğu bölümünde görülebilir. Batı Avrupa ülkelerinin hepsi yüksek GSYİH ve yaşam standartlarına sahipken Avrupa ekonomilerinin pek çoğu hala eski Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ve çöken Sovyetler Birliği'nden hasıl olmaktadır. Buradaki Avrupa sözcüğü Avrupa ekonomisi sınırlarını Asya'da Kıbrıs sınırı olarak içerir.

Kıta olarak Avrupa dünyada en büyük ekonomiye sahiptir. Avrupa'nın en geniş ulusal ekonomisi Almanya olup, nominal GSYİH sıralamasında dünyada 3.ncü sırada, satın alma gücü paritesi'ne (SAGP) göre beşinci sıradadır. Avrupa'nın ikincisi Birleşik Krallık olup, nominal GSYİH'de dünya üçüncüsü ve SAGP'de altıncıdır. Avrupa Birliği dünyanın en geniş (IMF ve Dünya Bankası'na göre 2005) veya ikinci en geniş ekonomisidir. (CIA World Factbook-2006)

Demografi

2010 yılında Avrupa ve çevresinde nüfus artışı[5]

2017 yılı Birleşmiş Milletler tahminlerine göre Avrupa'da yaklaşık 742 milyon kişi yaşamakta olup; bu değer dünya nüfusunun dokuzda birinden biraz fazlasına tekabül etmektedir. Bu tahmin 38 milyon kişinin yaşadığı Sibirya'yı saymış, ancak Türkiye'nin Avrupa'da yer alan bölgelerindeki 12 milyon kişiyi dahil etmemiştir. Kıta, Asya'dan sonra en yüksek nüfus yoğunluğuna sahiptir. Avrupa'nın ve dünyanın en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip devleti Monako olmaktadır.

Çoğu ülkenin düşük doğum oranına sahip olduğu Avrupa'da nüfus artışının %85'inden göçmenler sorumludur.[6] Kıta, yaklaşık 71 milyon göçmen ile dünyadaki bölgeler içerisinde en yüksek göçmen nüfusunu barındırmaktadır.[7] 2017'de AB üyesi ülkelere toplamda 2,4 milyon kişi AB dışı ülkelerden göç etmiştir.[8]

Tarihi açıdan 16. yüzyıldan beri Avrupa'dan Yeni Dünya'ya yapılan göçler ile de bu bölgelerde Avrupa kökenli topluluklar oluşmuştur. Kuzey Amerika'nın yanı sıra Güney Amerika'da bulunan Uruguay, Arjantin, Şili ve Brezilya gibi ülkelerin nüfuslarınının önemli bir bölümünü Avrupa kökenliler oluşturmaktadır. Bu nüfus, büyük oranda 19. yüzyılda fakir ailelerin bu bölgelere yerleşmesi ile meydana gelmiştir.[9] Kuzey Asya ve Kazakistan'a da Avrupalı (çoğunlukla Rus) yerleşimi yaşanmıştır.[10]

Dil

Avrupa ve etrafındaki bölgelerde konuşulan diller

Avrupa'da y. 225 adet yerel dil bulunmakta olup,[11] bu dillerin çok büyük bir kısmı Hint-Avrupa dil ailesine mensup olmaktadır. Bu aile içerisinde ise Güney ve Batı Avrupa ile Romanya ve Moldova'da konuşulan Halk Latincesi kökenli Romen dilleri, Kuzey ve Orta Avrupa ile Britanya Adaları'nda konuşulan Cermen dilleri ve Doğu Avrupa ve Balkanlar'da konuşulan Slav dilleri baskındır. Bunların yanı sıra bu aileye mahsus Baltık dilleri, Kelt dilleri, İranî diller (Osetçe), Yunanca, Arnavutça ve (eğer Güney Kafkasya Avrupa içerisinde sayılacak ise) Ermenice de kıtada konuşulmaktadır.

Bu aileden farklı bir dil ailesi olan Ural dilleri, Estonya (Estonca), Finlandiya (Fince), Macaristan (Macarca) ve Rusya'nın bazı kesimlerinde konuşulur. Türkçe, Azerice, Kazakça gibi dillerin yanı sıra Rusya'da bulunan Başkırca, Çuvaşça, Kırım Tatarca ve Nogayca gibi diller Türk dillerine ait Avrupa'da konuşulan dillerdir. Başlıca Gürcistan'da konuşulan Güney Kafkas dilleri (Gürcüce, Megrelce, Svanca) ile Kuzey Kafkasya bölgesinde konuşulan ve birbirlerinden ayrı olarak ele alınan Kuzeydoğu Kafkas dilleri (Çeçence, Avarca, Lezgice) ile Kuzeybatı Kafkas dilleri (Çerkes dilleri) de Avrupa'da konuşulmaktadır. Maltaca, hem Avrupa Birliği'nin hem de Avrupa kıtasının tek Sami dilidir. Baskça ise Kuzey İspanya ve Güneybatı Fransa'da Basklarca konuşulan bir izole dildir.

Din

Avrupa'da baskın din Hristiyanlık olup, Avrupa halkının %76.2'si kendilerini Katolik, Doğu Ortodoks veya çeşitli Protestan mezheplerine bağlı bir Hristiyan olarak tanımlamaktadır.[12] İkinci yaygın din İslam olup, Avrupalıların %6'sının dinini oluşturmaktadır. İslam, Balkanlar ve Doğu Avrupa'da gözlemlenmektedir.[13] Yahudilik, Hinduizm ve Budizm (Kalmukya'da baskın din) diğer azınlık dinleridir. Seküler bir kıta olan Avrupa'da dinsizlik, ateizm ve agnostisizm yaygın akımlar olup toplumun %18.2'sinin dini görüşlerini oluştururlar.[14] Dinsizlik özellikle Çekya, Estonya, Doğu Almanya ve Fransa'da yaygındır.[15]

Ülkeler

Farklı Avrupa organizasyonlarınn birbiriyle ilişkilerini gösteren şema.gtd
Avrupa
Avrupa'nın Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulmuş bölgeleri:


Ülke ve Bayrağı Yüzölçümü
(km²)
Nüfus
(2002)
Nüfus Yoğunluğu
(km²)
Başkent
Doğu Avrupa:
Azerbaycan[16] 86.600 8.870.000 105,7 Bakü
Belarus 207.600 10.335.382 49,8 Minsk
Bulgaristan 110.910 7.621.337 68,7 Sofya
Ermenistan[17] 29.800 3.002.594 112 Erivan
Gürcistan[18] 69.700 4.498.000 49,7 Tiflis
Kazakistan[19] 2.717.300 15.815.144 5 Nur-Sultan
Moldova[20] 33.843 4.434.547 131 Kişinev
Romanya 238.391 21.698.181 91 Bükreş
Rusya[21] 3.960.000 106.037.143 26,8 Moskova
Ukrayna 603.700 48.396.470 80,2 Kiev
Orta Avrupa:
Çek Cumhuriyeti 78.866 10.256.760 130,1 Prag
Macaristan 93.030 10.075.034 108,3 Budapeşte
Polonya 312.685 38.625.478 123,5 Varşova
Slovakya 48.845 5.422.366 111 Bratislava
Slovenya 20.273 1.932.917 95,3 Ljubljana
Kuzey Avrupa:
Birleşik Krallık 244.820 60.201.000 244,2 Londra
Danimarka 43,094 5.368.854 124,6 Kopenhag
Estonya 45.226 1.415.681 31,3 Tallinn
Finlandiya 336.593 5.157.537 15,3 Helsinki
İzlanda 103.000 307.261 2,7 Reykjavík
İrlanda 70.280 4.234.925 60,3 Dublin
Letonya 64.589 2.366.515 36,6 Riga
Litvanya 65.200 3.601.138 55,2 Vilnius
Norveç 270.000 4.527.984 11,8 Oslo
İsveç 449.964 9.090.113 19,7 Stokholm
Güney Avrupa:
Arnavutluk 28.748 3.544.841 123,3 Tiran
Andorra 468 68.403 146,2 Andorra la Vella
Bosna-Hersek 51.129 3.964.388 77,5 Sarayova
Hırvatistan 56.542 4.390.751 77,7 Zagreb
Türkiye[22] 814.578 83.154.997[23] 94,6 Ankara
Yunanistan 131.940 10.645.343 80,7 Atina
İtalya 301.230 58.751.711 191,6 Roma
Kuzey Makedonya 25.333 2.054.800 81,1 Üsküp
Malta 316 397.499 1.257,9 Valletta
Karadağ[24] 13.812 616.258 44,6 Podgorica
Kıbrıs Cumhuriyeti[25] 9.251 788.457 85 Lefkoşa
Kosova[26] 10.887 2.200.000 220 Priştine
Portekiz[27] 91.568 10.084.245 110,1 Lizbon
San Marino 61 27.730 454,6 San Marino
Sırbistan[28] 77.474 9.663.742 109,4 Belgrad
İspanya[29] 498.506 40.077.100 80,4 Madrid
Batı Avrupa:
Avusturya 83.858 8.169.929 97,4 Viyana
Belçika 30.510 10.274.595 336,8 Brüksel
Fransa[30] 547,.030 59.765.983 109,3 Paris
Almanya 357.021 83.251.851 233,2 Berlin
Lihtenştayn 160 32.842 205,3 Vaduz
Lüksemburg 2.586 448.569 173,5 Lüksemburg
Monako 1,95 31.987 16.403,6 Monako
Hollanda[31] 41.526 16.318.199 393 Amsterdam
İsviçre 41.290 7.301.994 176,8 Bern
Toplam 10.396.619 [32] 694.270.001[33] 66,9

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. https://global.britannica.com/place/Europe
  2. https://en.oxforddictionaries.com/definition/europe
  3. https://www.theguardian.com/notesandqueries/query/0,,-10344,00.html
  4. Map Universal, European Continent/Map of Europe 12 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. CIA.gov CIA population growth rankings, CIA World Factbook
  6. "Europe: Population and Migration in 2005". Migration Information Source. Haziran 2006. 9 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2008.
  7. "Rich world needs more foreign workers: report 20 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", FOXNews.com. 2 December 2008.
  8. "Migration and migrant population statistics". Eurostat. Mart 2019.
  9. Evans, N.J. (2001). "Work in progress: Indirect passage from Europe Transmigration via the UK, 1836–1914". Journal for Maritime Research. 3: 70-84. doi:10.1080/21533369.2001.9668313. Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  10. Robert Greenall, Russians left behind in Central Asia, BBC News, 23 November 2005
  11. Language facts – European day of languages, Council of Europe. Retrieved 30 July 2015
  12. "Regional Distribution of Christians: Christianity in Europe". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Aralık 2011. Erişim tarihi: 22 Şubat 2015.
  13. "The Global Religious Landscape: Muslims". pewforum. 18 Aralık 2012. Erişim tarihi: 18 Aralık 2012.
  14. "Religiously Unaffiliated". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Aralık 2012. Erişim tarihi: 22 Şubat 2015.
  15. Dogan, Mattei (1998). "The Decline of Traditional Values in Western Europe". International Journal of Comparative Sociology. 39: 77-90. doi:10.1177/002071529803900106.
  16. Azerbaycan bir Doğu Avrupa ve Batı Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir.
  17. Ermenistan aslında tamamen Asya kıtasındadır. Fakat tarihi ve politik nedenlerden dolayı Avrupa'da kabul edilir.
  18. Gürcistan bir Doğu Avrupa ve Batı Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir. Ayrıca ayrılıkçı bölgeler Abhazya ve Güney Osetya dahil.
  19. Kazakistan bir Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir.
  20. Ayrılıkçı bölge Transdinyester dahil.
  21. Rusya bir Doğu Avrupa ve Kuzey Asya ülkesi olduğu için, nüfus ve yüzölçümü bilgileri sadece Avrupa'daki kısmına göre verilmiştir.
  22. Türkiye bir Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya ülkesi olmasına rağmen nüfus ve yüzölçümü bilgileri bütün Türkiye'yi kapsar.
  23. "2020 itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti verileri". 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  24. Sırbistan-Karadağ'dan 3 Haziran 2006'da bağımsızlığını elde etti.
  25. Kıbrıs aslında tamamen Asya kıtasındadır. Fakat tarihi ve politik nedenlerden dolayı Avrupa'da kabul edilir. Ve bilgiler KKTC'yi de kapsar.
  26. Sırbistan'dan 17 Şubat 2008'da bağımsızlığını elde etti.
  27. Sadece Avrupa kıtasındaki kısmının bilgilerini içerir.
  28. Bilgilere Kosova dahil.
  29. Afrika kıtasındaki toprakları hariç.
  30. Sadece Avrupa'daki kısmının bilgileri.
  31. Sadece Avrupa kıtasındaki kısmının bilgileri verilmiştir.
  32. Toplam yüzölçümü ülkelerin sadece Avrupa kıtasındaki topraklarını içerir.
  33. Toplam nüfus ülkelerin sadece Avrupa kıtasındaki nüfusunu içerir.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.