Ermenice

Ermenice (Ermenice: հայերեն Hayeren), Ermeni halkı tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın ve uluslararası arenada tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporasında çoğunlukla Batı Ermenicesi kullanılır. Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.

Ermenice
Ana dili olanlar Ermenistan
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır)
Konuşan sayısı 5,924,320  (2001)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemi Ermeni alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil Ermenistan
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır)
Onaylanmış azınlık dili [2]
Kıbrıs Cumhuriyeti
Polonya
Romanya
Ukrayna[3]
Dil kodları
ISO 639-1 hy
ISO 639-2 arm (B)
hye (T)
ISO 639-3 Çeşitli:
hye  Modern Ermenice
xcl  Klasik Ermenice
axm  Orta Ermenice
Kafkasyada Ermenice konuşulan bölgeler

Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.[4] Batı Ermeni lehçesi, UNESCO'nun Dünya yıllık "Atlas of the World's Languages in Danger" (Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası)nda "definitely endangered language" (kesinlikle tehlikede bir dil) olarak yer alır.[5][6]

Tarihçe

Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.[7] Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir altın çağın başlamasının zemini oluşturur. Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.[8]

19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani Kırapar[9] günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.

Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.[10]

Sayılar

SayıDoğu/Batı ErmeniceErmeni alfabesi ile
1Mek/MegՄեկ
2Yerku/YerguԵրկու
3YerekԵրեք
4ÇorsՉորս
5Hing/HinkՀինգ
6VetsՎեց
7Yott/YottıԵօթ/Յոթ
8UttıՈւթը
9İnnıԻննը
10Tası/DasıՏասը
20KısanՔսան
30YeresunԵրեսուն
40KarrasunՔառասուն
50HisunՀիսուն
60VattsunՎաթսուն
70YottanasunԵօթանասուն/Յոթանասուն
80UttsunՈւթսուն
90İnnsunԻննսուն
100Haryur/HarürՀարիւր/Հարյուր
1000HazarՀազար

Alfabe

Alfabe:
İsim (Doğu/Batı)küçük harfbüyük harfLatin karşılığısayısal değeri
1Ayb/AypաԱa1
2Ben/PenբԲb2
3Gim/KimգԳg3
4Da/TaդԴd4
5YeçեԵe5
6ZaզԶz6
7EէԷē7
8ItըԸə8
9ToթԹt῾9
10JeժԺž10
11İniիԻi20
12Liun/LünլԼl30
13XeխԽx40
14Tsa/DzaծԾc50
15Ken/GenկԿk60
16HoհՀh70
17Dza/TsaձՁj80
18Ğat/ĞadղՂł90
19Çe/CeճՃč100
20MenմՄm200
21HiյՅy300
22NuնՆn400
23ŞaշՇš500
24VoոՈo600
25ÇaչՉč῾700
26Pe/BeպՊp800
27Ce/ÇeջՋǰ900
28RraռՌ1000
29SeսՍs2000
30VevվՎv3000
31Tiun/DünտՏt4000
32ReրՐr5000
33TsoցՑč6000
34Hiun/HünւՒw7000
35Piur/PürփՓp῾8000
36QeքՔk῾9000
37OօՕō10000
38FeֆՖf20000

Ermeniceden Türkçeye geçen kelimeler

Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?> orinak] dahil değildir. Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr. Hasan Eren[11][12] ile Prof. Dr. Robert Dankoff[13] sayılabilir. Aşağıda verilen kelimelere ve kökenlerine Türk Dil Kurumunun sözlüğünden veya etimoloji sözlüklerinden ulaşılabilir. [14][15][16]

  • ahpun dial. 'gübre' < Erm. ałbun
  • arıstak dial. 'tavan' < Erm. aṙastał
  • avanak < Erm. havanag
  • bar I dial. 'kir' < Erm. pʿar
  • bar II 'halk oyunu' < Erm. dial. bar < par
  • carıt dial. 'köz tavası' < Erm. čaṙut
  • cemek dial. 'üvendire kazıyacağı' < Erm. camak
  • cil, çil dial. 'hasır otu' < Erm. čil
  • cumur, çumur dial. 'yağda kızartılmış ekmek' < Erm. čmur
  • çemiç dial. 'dut kurusu' < Erm. čʿamičʿ
  • çepik dial. 'alkış' < Erm. cʿapʿik
  • çermik dial. 'kaplıca' < Erm. ǰermuk
  • çor dial. 'dert, hastalık' < Erm. čʿoṙ
  • çörten 'yağmur oluğu' < Erm. ǰordan
  • gecere dial. 'iplik çıkrığı' < Erm. kačrar
  • gem dial. 'düven' < Erm. kamn
  • haç < Fars. xāc < Erm. xačʿ
  • hanek dial. 'şaka; eğlence' < Erm. hanak
  • haşıl^ dial. 'bir yemek' < Erm. xašil
  • hedik 'buğday haşlaması' < Erm. hatik
  • herk dial. 'nadas' < Erm herk
  • hezan dial. 'kiriş' < Erm. hecan
  • hızar 'büyük bıçkı' < Erm. xizar
  • him dial. 'temel' < Erm. dial. him < himn
  • hodak dial. 'çiftçi yamağı' < Erm. hōtał
  • hopal dial. 'yaban güvercini' < Erm. hōpʿal
  • kama 'çivi' < Erm. gam
  • kerendi dial. 'tırpan' < Erm. gerandi
  • kete^ 'bir hamurişi' < Erm. gatʿay
  • kom dial. 'ağıl' < Erm. gom
  • köftün 'keten küspesi' < Erm. kopton
  • küşne dial. 'burçak' < Erm. kʿušnay < Arap. kuşnā
  • madımak < Erm. madideğ
  • mayıs 'taze sığır gübresi' < Erm.
  • mazman dial. 'kıldan dokuma yapan' < Erm mazman
  • merek dial. 'samanlık' < Erm. marag
  • met 'çelik çomak' < Erm. mēt
  • murç 'çekiçle çakılan demir kazık' < Erm. murč 'çekiç'
  • nahır^ dial. 'sığır sürüsü' < Erm. naxir
  • nüğü 'bir ölçü birimi" < Erm. dial. nuki, nugi < unki
  • orcik dial. 'şeker sucuk' < Erm. ṙočik
  • pancar < Erm. banǰar
  • petek^ < Erm. pʿetʿek
  • pinti^ 'cimri' < Erm. pʿintʿi
  • poşa dial. 'Çingene' < Erm. pʿoša
  • pot 'hata, gaf' < Erm. pʿotʿ
  • potur 'bir tür pantolon' < Erm. pʿotʿor
  • pöçük dial. 'kuyruk sokumu' < Erm. počʿik [<: počʿ 'tail']
  • şelek^ dial. 'sırtta taşınan yük' < Erm. šalak
  • şen 'neşeli' < Erm. šen
  • tekfur < Erm. tʿagwor
  • tel < Er. tʿel
  • teşi dial. 'yün eğirme aracı' < Erm. tʿeši
  • tığ^ dial. 'henüz savrulmamış ekin yığını' < Erm. tʿeł
  • tırtıl^ < Erm. tʿrtʿur
  • zangoç < Erm. žamgoc
  • zerun ' bir buğday türü' < Erm. dial. cʿirin < cʿorean
  • zoğal^ dial. 'kızılcık' < Erm. zołal

Kaynakça

Dipnotlar

  1. "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013.
  2. Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması
  3. "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version – Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2 (Ukraynaca). rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014. Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України [...] 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька.
  4. "Review of Istanbul's Armenian community history" 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  5. UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  6. UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 31 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  7. "Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013.
  8. "akunq.net". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
  9. Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50
  10. Bryson, Bill (1990). Mother Tongue (İngilizce). Penguin Books. ss. s. 75. ISBN 0-140-14305-X.
  11. Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
  12. Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904
  13. Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
  14. "Etimoloji Türkçe". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  15. "Nisanyan sözlük". 18 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  16. "Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.