Kazakça

Kazakça (қазақ тілі / Qazaq tili, қазақша / Qazaqşa), Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.

Kazakça
қазақ тілі Qazaq tili, қазақша Qazaqşa
Bölge Orta Asya
Etnisite Kazaklar
Dönem 2011[1]
Dil ailesi
Yazı sistemi Kazak alfabesi (Kiril alfabesi, Latin, Fars alfabesi)
Resmî durumu
Resmî dil

 Kazakistan
 Rusya:

 Çin:

Dil kodları
ISO 639-1 kk
ISO 639-2 kaz
ISO 639-3 kaz
Kazakça'nın coğrafi konuşan dağılımı:
  Çoğunluk Kazakça konuşur
  Önemli oranda bir azınlık Kazakça konuşur

Dünyada yaklaşık 23 milyon kişi, Kazakistan'da da 13 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazaklar, Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazakça yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'in nüfusunun %94'ini Kazaklar oluşturur.

Özellikleri

Eski Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok → joq, yıl → jıl, yay → jay), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.

J harfiyle yazılan kelimeler bazı ağızlarda c olarak söylenmektedir: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız

Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz.

Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"

Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osı şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).

Alfabe

Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır. Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (söz başında ye okunur, söz içinde e okunur), ё (yo), ж (j), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь ( inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).

Metin örneği

KirilLatinLatin (2017 yıl)[3]Latin (2018 yılı)

Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын
Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен
Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен
Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып
Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен
Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына
Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын
Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
(Торайғыров)

Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken
Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken
Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp
Künbatıs, Künşığısqa Ämiri Jetken
Keşegi Xan Şınğıstıñ Urpağına
Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
(Torayğırov)

Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn
Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
Er Tu'rik Urpag'ymyn Dan'qy Ketken
Bir Kezde Evropan'dy Ti Tiretken
Kirgeni Esik, S'yqqany Tesik Bolyp
Ku'nbatys, Ku'ns'yg'ysqa A'miri Jetken
Kes'egi Han S'yng'ystyn' Urpag'yna
Talai' Car', Talai' Kni'az' Ta'jim Etken
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn
Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
(Torai'g'yrov)

Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn
Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
Er Túrik Urpaǵymyn Dańqy Ketken
Bir Kezde Evropańdy Ti Tiretken
Kirgeni Esik, Shyqqany Tesik Bolyp
Kúnbatys, Kúnshyǵysqa Ámiri Jetken
Keshegi Han Shynǵystyń Urpaǵyna
Talaı Car', Talaı Knıaz' Tájim Etken
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn
Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
(Toraıǵyrov)

Sözcüğü Sözcüğüne AktarımTürkçe

Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa alaş degen atti alamın
Süygenim Qazaq ömiri özim Qazaq
Men nege Qazaqtıqtan saqtanamın
Er Türik urpağımın danqı ketken
Bir kezde Evropandı ti tiretken
Kirgeni esik şıqqanı tesik bolıp
Künbatıs künşığıska æmiri jetken
Keşegi xan şıngıstıng urpağına
Talay tsar' talay knyaz' tæjim etken
Men Qazaq Qazaqpın dep maktanamın
Uranğa alaş degen attı alamın
Süygenim Qazaq ömiri, özim Qazaq
Men nege Qazaqtıqtan saktanamın
(Toraygirov)

Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm
Sloganıma "alaş" denen adı alırım
Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak
Ben niye Kazaklıktan sakınayım
Er Türk sülalesiyim ünü geçen
Aynı zamanda Avrupa'ya dayanan
Girdiği kapı, çıktığı deşik olmuş
Batıdan doğuya emiri ulaşan
Dünkü han Cengizin toğrununa
Kaderi yar, kaderi prens tacım eden
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm
Sloganıma "alaş" denen adı alırım
Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak
Ben niye Kazaklıktan sakınayım
(Toraygirov)

Dilbilgisi

Zamirler

Şahıs Zamirleri
Tekil Çoğul
KazakçaTürkçeKazakçaTürkçe
Мен (Men)BenБіз (Biz)Biz
Сен (Sen)Sen (tekil samîmî)Сендер (Sender)Siz (çoğul samîmî)
Сіз (Siz)Siz (tekil resmî)Сіздер (Sizder)Siz (çoğul resmî)
Ол (Ol)OОлар (Olar)Onlar

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. http://www.ethnologue.com/language/kaz
  2. Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.
  3. "О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику" [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script] (Rusça). President of the Republic of Kazakhstan. 26 Ekim 2017. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2017.

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.