Tiele

Tingling (Çince: 丁零; pinyin: Dīnglíng, Wade-Giles: Ting-ling, Kaoçe (高車 basit: 高车; Gāochē), Chile (敕勒; Chìlè), Tiele (鐵勒 basit: 铁勒; Tiělè/T'ieh-le), tarihi Türk topluluklarındandır. Tinlingler aslen, güney Sibirya'da Lena Nehri boyunca, Baykal Gölü'nün batısında yaşarlardı.[1] Millat'tan önce 3. yüzyılda, batıya doğru yayılmaya başladılar ve Hiung-nu imparatorluğunun bir parçası oldular.[2][3]

Tingling'lerin yaşam alanları

Kökenleri

Tinglinglerin kökeni ve nereden geldikleri hakkında fazla bir bilgi yoktur. MÖ 3. yüzyılda, Mete (冒頓; Mao-Tun) tarafından Yüeçiler (Çince: (月氏 veya seyrek 月支; Pinyin: Yuèzhī) ve Vusun (Çince: 烏孫 / 乌孙, Wūsūn)larla birlikte Hiung-nu'ların egemenliği altına sokulmuşlardır.[1]

Tingling'ler ile ilgili en eski kayıtlara MÖ 1 yüzyılda rastlanmaktadır.[4]

Türk boyları, Çince kao-ch'e denilen, dört tekerlekli kağnıları ile, sürülerini otlattıkları yaylalar ve surlar içindeki kışlıklar arasında göç etmişlerdir. Kubbeli veya kümbetli otağlar kışın surlar içine kurulmuştur. Surlar içine, ayrıca otağa benzer, ağaçtan köşklerde yapılmıştır. Yaz geldiğinde kerekü denilen ve katlanabilen otağ, kağnıya yüklenmiş halde veya kurulmuş durumda yaylalara göç edilmiştir. Bu göçlerde kağnı ile taşınabilen otağlar yanında; çok renkli keçeden, kilimden veya işlemeli kumaşlardan yapılmış örtüler; göçebe hayata uygun kaftanlar, çakşırlar, çizmeler, börkler, kemerler, süs eşyaları, at koşumları kağnılı boyların beraberinde bulunan önemli eşyaları arasında yer almıştır.

Çin kaynaklarında, Tinglin'ler ile ilgili sıklıkla bahsedilen temel karakteristik özellikleri, arabaları üzerindeki çadırlarda yaşadıkları göçebe hayat tarzları ile ilgilidir. Bu arabalarından dolayı Kaoçe (Çincede Yüksek araba anlamına gelir) olarak da anılmıştır.

Tarih

Hiung-nu dönemi

Tingling'ler, Türk kavimlerinin kurdukları devletlere katılmakta ve devlet ortadan kalktığında bağımsız hareket edebilmekteydiler. Hiung-nu ve Göktürk politik hayatında oldukça etkili bir topluluktu.

Hiungnunun ilk parçalanma dönemine girdiği MÖ 65 yıllarında Çin kaynaklarında Tinglinglerden bahsedilmeye başlandı. Hiungnuların MS 50 yıllarında yaşadığı ikinci kırılma sürecinde Tinglingler de bağımsız dönem yaşamaya başladı.

Vey

Ting-ling

Çin kaynaklarında Uygurların MÖ Ding-ling, MS 4. Yüzyıldan sonra ise T'ie-le adı verdikleri boylardan geldikleri belirtilmektedir.

Dingling yöneticileri

Aile adları ve verilmiş adSaltanatların süreçleri
Aile adı ve verilmiş ad
阿伏至羅 Āfúzhìluó487-503
跋利延 Bálìyán503-505
彌俄突 Mí'étú505-516
伊匐 Yīfú516-524
越居 Yuèjū524-536
比造 Bǐzào536-540
去賓 Qùbīn540-541

Kaynakça

  1. Putzger Historischer Weltatlas - sayfa 46, Cornelsen Verlag, Berlin 2005.
  2. Li, "A Research on Migration of Northwestern Minorities Between pre-Qin to Sui and Tang", sayfa 110-112
  3. Lu, "A History of Ethnic Groups in China", sayfa 111, 135-137.
  4. Tinglingler - tarih.gen.tr
  • Xue, Zongzheng: A History of Turks. Peking: Chinese Social Sciences Press, 1992.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.