Birleşmiş Milletler

Birleşmiş Milletler (BM), 24 Ekim 1945'te kurulmuş; dünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak için kurulan uluslararası bir örgüttür. Birleşmiş Milletler kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası ilişkilerde kuvvet kullanılmasını evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma 26 Haziran 1945'te 50 ülke tarafından imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması'dır.

Arma
Başkent New York, Amerika Birleşik Devletleri
Resmî diller Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Rusça[1]
Hükûmet
António Guterres
Amina J. Mohammed
Volkan Bozkır
Mona Juul
Dang Dinh Quy
Tarihçe  
 Birleşmiş Milletler Şartı'nın imzalanması
26 Haziran 1945
 Antlaşmanın yürürlüğe girmesi
24 Ekim 1945

Örgütün, kurulduğu yıllarda 51 olan üye sayısı şu an itibarıyla üyeliği kaldırılan Vatikan ve değiştirilen Çin son katılan üye Güney Sudan dahil 193'e ulaşmıştır. Örgütün yönetimi New York'ta bulunan genel merkezinden yürütülür ve üye ülkelerle her yıl düzenli olarak yapılan toplantılar yine bu genel merkezde gerçekleştirilir.

Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yönetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün en göz önündeki mercii Genel Sekreterdir.

Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde savaşın galibi ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır. Örgüt yapısının hâlen bu amacı koruduğunu BM Güvenlik Konseyi'nin varlığı ve çalışmalarıyla ortaya koymuştur. Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta olup, bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine sahiptir. Bu ülkeler ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık ve Fransa'dır. Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Kuruluşu

BM kuruluş anlaşmasının imzalanması

Birleşmiş Milletler (United Nations) tabiri ilk olarak Franklin D. Roosevelt tarafından II. Dünya Savaşı sırasında müttefik ülkeler için kullanılmıştır.

İlk resmî kullanımı ise 1 Ocak 1942 yılında Birleşmiş Milletler'in beyannamesinde ve Atlantik Bildirisi'ndedir. Bu tarihten sonra müttefik devletleri kendilerini "United Nations Fighting Forces" olarak adlandırmışlardır. Birleşmiş Milletler fikri 1943 yılında Moskova, Tahran ve Kahire'de müttefiklerin toplantıları sırasında çıkmış olup Fransa, Çin, Birleşik Krallık, ABD, SSCB'nin temsilciliğiyle oluşmuştur.

25 Nisan 1945'te 50 ülkenin temsilcileri, San Francisco Konferansı'nda bir araya gelerek 111 maddeden oluşan Antlaşma'ya son şeklini verdiler. Antlaşma, 25 Haziran 1945'te oybirliği ile kabul edildi ve ertesi gün imzalandı. 24 Ekim 1945'te Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin yanı sıra imza sahibi öteki devletlerin çoğunluğunun da onaylamasıyla Antlaşma yürürlüğe girdi ve Birleşmiş Milletler kuruldu.

Örgüt yapısı

Genel Kurul

Birleşmiş Milletler'in New York'taki karargâh binası

Genel Kurul, üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kuruldaki temsilcileri 5 kişiden çok olamaz. Genel Kurul'un görevleri şunlardır:

  • Silahsızlanma ve silah denetimi konusunda önerilerde bulunmak.
  • Barış ve güvenliği etkileyecek görüşmeler yapmak, her konuda önerilerde bulunmak.
  • Ülkeler arasındaki iyi ilişkileri bozucu sorunların, barışçıl yollarla çözümü için önerilerde bulunmak

Güvenlik Konseyi

Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Konseyin 5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın veto hakkı bulunmaktadır. 10 geçici üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler. Geçici üyelik 1 Ocak'ta başlar ve takip eden yılın 31 Aralığında sona erer. Seçimlerinde coğrafi denge esas alınır. 15 üyesi olan Konsey'in görevleri şunlardır:

  • Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.
  • Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
  • Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek.
  • Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.
  • Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek.
  • Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.

Güvenlik Konseyi'nin karar alma süreci

Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup daimi üyelerden birisi aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Konsey'e bağlı başlıca kuruluşlar

Birleşmiş Milletler'e bağlı kuruluşlar

NoKısaltılmışıBayrakKuruluşMerkezBaşkanKurulduğu Yıl
1FAO
Gıda ve Tarım Örgütü
Gıda ve Tarım Örgütü Roma, İtalya Qu Dongyu1945
2IAEA
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu Viyana, Avusturya Rafael Grossi1957
3ICAO
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü Montreal, Kanada Fang Liu1947
4IFAD
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu Roma, İtalya Gilbert Houngbo1977
5ILO
Uluslararası Çalışma Örgütü
Uluslararası Çalışma Örgütü Cenevre, İsviçre Guy Ryder1919
6IMO
Uluslararası Denizcilik Örgütü
Uluslararası Denizcilik Örgütü Londra, Birleşik Krallık Kitack Lim1948
7IMFUluslararası Para Fonu Washington, ABD Kristalina Georgieva1945
8ITU
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği Cenevre, İsviçre Houlin Zhao1947
9UNESCO
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Paris, Fransa Audrey Azoulay1946
10UNIDO
Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü
Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü Viyana, Avusturya Li Yong1967
11UNWTO
Dünya Turizm Örgütü
Dünya Turizm Örgütü Madrid, İspanya Zurab Pololikaşvili1974
12UPU
Dünya Posta Birliği
Dünya Posta Birliği Bern, İsviçre Bişar Abdirahman Hüseyin1947
13WB
Dünya Bankası
Dünya Bankası Washington, ABD David Malpass1945
14WFP
Dünya Gıda Programı
Dünya Gıda Programı Roma, İtalya David Beasley1963
15WHO
Dünya Sağlık Örgütü
Dünya Sağlık Örgütü Cenevre, İsviçre Tedros Adhanom Ghebreyesus1948
16WIPO
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü Cenevre, İsviçre Francis Gurry1974
17WMO
Dünya Meteoroloji Örgütü
Dünya Meteoroloji Örgütü Cenevre, İsviçre Gerhard Adrian1950

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Başlıca görevleri şunlardır:

  • Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
  • Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.

54 üyeden oluşan bu konsey, BM’in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;

  • İnsan Hakları Komisyonu; 1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967’ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikâyetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967’de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyon ve onun alt organı olan azınlıkların korunması ve ayrımcılığın önlenmesi alt komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970'te 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir. 2006 yılı itibarı ile İnsan Hakları Konseyi bünyesi altında toplanmıştır.
  • İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR); BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’in insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendimek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. New York’ta bir bürosu vardır.

UNİCEF Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu

Uluslararası Adalet Divanı

Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın bir kenti olan Lahey'dedir.

Resmî diller

Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça örgütün resmî dilleridir.

Genel Sekreterlik

Birleşmiş Milletler Genel Sekreterlerleri [2]
SıraİsimÜlkeGöreve BaşlamaGörevden AyrılmaNot
1Trygve Lie Norveç2 Şubat 194610 Kasım 1952İstifa etti.
2Dag Hammarskjöld İsveç10 Nisan 195318 Eylül 1961Görevdeyken öldü.
3Sithu U Thant Myanmar30 Kasım 196131 Aralık 1971
4Kurt Waldheim Avusturya1 Ocak 197231 Aralık 1981
5Javier Pérez de Cuéllar Peru1 Ocak 198231 Aralık 1991
6Boutros Boutros-Ghali Mısır1 Ocak 199231 Aralık 1996
7Kofi Annan Gana1 Ocak 199731 Aralık 2006
8Ban Ki-mun Güney Kore1 Ocak 200731 Aralık 2016
9 António Guterres Portekiz 1 Ocak 2017 Görevde

Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterliği 1 Ocak 2017 tarihinden beri Portekizli António Guterres yapmaktadır. Milletler arası adalet divanı hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar.

Kaynakça

  1. Official Languages 12 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., www.un.org. Retrieved 4 Haziran 2016.
  2. "Former Secretaries-General (İngilizce) - Eski Genel Sekreterler". www.un.org. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.