Çad

Çad (Fransızca: Tchad; Arapça: تشاد‎), Orta Afrika'da, denize kıyısı olmayan bir kara ülkesidir.

Çad
Fransızca: République du Tchad (Fransızca)
جمهورية تشاد ‎
Jumhūriyyat Tshād (Arapça)
Çad Cumhuriyeti
Slogan
"Fransızca: Unité, Travail, Progrès"  (Fransızca)
"Birlik, İş, İlerleme"
Başkent
ve en büyük şehir
 N'Djamena
12°6′K 15°2′D
Resmî diller Fransızca, Arapça
Hükûmet Cumhuriyet
• Devlet Başkanı
Idriss Déby
Tarihçe  
• Fransa'da
11 Ağustos 1960
Yüzölçümü
• Toplam
 1.284.000 km2 (496.000 sq mi)[1] (21.)
• Su (%)
 1,9
Nüfus
• 2020 tahminî
 16.244.513 [2] (70.)
• 2009 sayımı
 11.039.873[3]
• Yoğunluk
 8,6/km2 (22,3/sq mi)
GSYİH (SAGP) 2020 tahminî
• Toplam
 26,574 milyar $ (134.)
• Kişi başına
 1.618 $[4] (178.)
GSYİH (nominal) 2020 tahminî
• Toplam
 10,510 milyar $ (140.)
• Kişi başına
 640 $[4] (176.)
İGE (2018) 0.398[5]
düşük · 187.
Para birimi CFA franc (XAF)
Zaman dilimi UTC+1 (WAT)
• Yaz (YSU)
 kullanılmamaktadır
Telefon kodu 235
İnternet alan adı .td

Kuzeyinde Libya, batısında Nijer, Nijerya ve Kamerun, güneyinde Orta Afrika Cumhuriyeti, doğusunda ise, Sudan yer alır. Ülkenin büyük kısmı Sahra Çölü ile kaplıdır. Ülke adını bir zamanlar Afrika'nın ikinci büyük gölü iken şimdi normal büyüklüğünün %10'una kadar küçülmüş olan Çad Gölü'nden almaktadır.

En yüksek tepesi Emi Koussi dağı olup, en büyük kenti ise aynı zamanda başkent olan N'Djamena'dır. Çad, Dini açıdan homojen bir ülkedir. 2010'da Pew Research Center tarafından yapılan araştırmaya göre ülke nüfusunun %57,7'si Müslüman, %21,5'i Katolik, %16,6'sı da Protestandır.[6][7]

Tarih
15,000 Çadlı asker II. Dünya Savaşı'nda Fransa için savaştı.[8]

Borkou-Ennedi-Tibesti bölgelerinde bulunan arkeolojik kalıntılardan MÖ 2000 yıllarında bölgede insan yerleşimine ait kanıtlar bulunmuşsa da bilim adamları Çad'ın kuzeyinde mükemmel iklim ve çevre koşulları göz önüne alarak yerleşimi MÖ 7.000 yılına dek indirmektedir.[9] Medeniyetlerin kesişme noktası olan Çad'da arkeolojik kalıntı ve sözlü tarih derlemelerinden anlaşıldığı kadarıyla bilinen en eski uygarlık Sao Dönemi olup ardından Kanem İmparatorluğu kurulmuştur.[10] MS 1.000'li yıllara dek Sahra ticaret yollarını elinde tutan imparatorluk, Müslüman Araplar tarafından yıkılmıştır. 20. yüzyılda Fransız sömürgesi olan ülkede keten üretimi teşvik edilmiştir. 11 Ağustos 1960 tarihinde bağımsızlığını kazanan ülkenin ilk devlet başkanı Çad İlerici Partisi'nin başkanı PPT'nin lideri François Tombalbaye olmuştur.[11][12] Tek parti rejiminden rahatsız olan Müslümanlar iki yıl sonra ayaklanmışlar ve ülkede iç savaş çıkmıştır. Diktatör Tombalbaye 1975 yılında tahttan indirilip öldürülmüştür.[13] 1979'da isyancılar başkenti ele geçirince ülkede istikrar yeniden bozulmuştur. Bu dönemde Fransızların ülkedeki varlığı da tehlikeye düşmüş, ek olarak bir de Libya ordusu Çad'ı işgal girişiminde bulunmuş, Libya - Çad savaşı başlamıştır [14] Fransız destekli Hissène Habré'nin seçilmesi, Libya ordusunun ülkeden çıkarılması sağlanmışsa da Habre'nin diktatörlüğünde en az 40.000 kişi katledilmiştir.[15][16] Habre'nin generali Idriss Déby'nin 1990 yılında diktatörü devirmesiyle bugüne gelinmiştir.[17]

2001, 2005 ve 2006 yıllarında düzenlenen başkanlık seçimlerini kazanan Debi, ülkenin tekrar iç savaşa sürüklenmesine engel olamamıştır.Birleşmiş Milletler etnik şiddetin gittikçe arttığı ülkede Darfur'da gerçekleşen soykırıma benzer olayların yaşanabileceğine dikkat çekmiştir.[18] Sudan destekli Birleşik Değişim Cephesi gerilları 1 Şubat 2008 günü Massaguet bölgesinde İdris Debi'ye bağlı kuvvetlere üstünlük sağlayarak 2 Şubat 2008 günü başkent N'Djamena'ya girmiş, ABD ve Fransa gibi Batı ülkeleri büyükelçiliklerinin tahliye hazırlıklarına başlamışlardır.[19]

Osmanlı ile İlişkiler

18. yüzyılda Osmanlıların buradaki Müslüman nüfusa askeri eğitim vermek amaçlı birlik gönderdiği bilinmektedir. Askerlerden bazılarının dönmeyip buraya yerleştiği ve günümüzde Osmanlı torunu olduklarını söyleyen insanlar bulunduğu söylenmektedir.[20] Fizan Sancağı ve Trablusgarp Eyaleti'ne bağlı olarak sahraaltı Afrika ile ilişkiler sürmüştür.[21] 19. yüzyıl ortalarında Sudan ve Uganda toprakları Mısır valileri tarafından ele geçirilmişti. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştı.[22]

Coğrafya

Orta Afrikada, Libya'nın güneyinde konumlanmıştır.Sınır komşuları: Kamerun 1,094 km, Orta Afrika Cumhuriyeti 1,197 km, Libya 1,055 km, Nijer 1,175 km, Nijerya 87 km, Sudan 1,360 km'dir. Güneyde tropikal, kuzeyde çöl iklimi hakimdir. Merkezde geniş, kuru ovalar, kuzeyde çöller, kuzeybatıda dağlar, güneyde düzlükler yer almaktadır.Petrol, uranyum, natron, kaolin, balık (Çad Gölü) başlıca doğal kaynaklarındandır.Kuzeyde sıcak, kuru, tozlu rüzgarlar ortaya çıkmaktadır; periyodik kuraklıklar; çekirge istilaları diğer felaketlerdendir. Günümüzde Afrika kıt'asında özellikle Libya, Cezayir, Mısır, Sudan ve Çad'da yoğunlaşan, yer altı su kaynaklarının keşfi yapılmıştır.[23]

Çad'ın uydudan çekilmiş görüntüsü
1982-1990 arası Başkanı Hissène Habré
1990'dan beri Başkanı Idriss Déby

Nüfusu

Nüfusun etnik dağılımı: Müslümanlar (Arap, Hadjerai, Fulbe, Kotoko, Kanembou,Gouran, Baguirmi, Boulala, Zaghawa ve Maba); Müslüman olmayanlar (Sara, Ngambaye, Mbaye, Goulaye, Moundang, Moussei, Massa); yerli olmayanlar 150,000 (1,000 Fransız) Din: Müslüman %55, Hristiyan %35, animizm %7 diğer inançlar %3 Diller: Fransızca (resmi), Arapça (resmi), Sara ve Sango (kuzeyde), 100 den fazla dil ve lehçe kullanılmaktadır.

Ekonomi

Coğrafi uzaklığı, kuraklıklar, altyapı sisteminin yokluğu ve politik kargaşalar kara ile çevrili olan Çad'ın ekonomik kalkınmasında olumsuz etkenlerdendir. Ahalinin yaklaşık %85'i tarım ve hayvancılıkla uğraşır.

Galeri
  • Kadın Liderlik Forumu.
  • Çad Gölü.
  • Çiftçi kadın.
  • Deve çobanları.
  • Çad sahrası.

Kaynakça
  1. "Le TCHAD en bref" (Fransızca). INSEED. 22 Temmuz 2013. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
  2. "Projections demographiques 2009-2050 Tome 1: Niveau national" (PDF) (Fransızca). INSEED. Temmuz 2014. s. 7. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
  3. "DEUXIEME RECENSEMENT GENERAL DE LA POPULATION ET DE L'HABITAT (RGPH2, 2009): RESULTATS GLOBAUX DEFINITIFS" (PDF) (Fransızca). INSEED. Mart 2012. s. 7. 14 Eylül 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
  4. "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org.
  5. "2015 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015.
  6. "Tablo: Toplam Nüfusa Göre Yüzde Bazında Müslüman Nüfusu" 29 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pew Research Center. 16 Nisan 2018'de erişildi.
  7. "Tablo: Toplam Nüfusa Göre Yüzde Bazında Hıristiyan Nüfusu" 11 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pew Research Center. 16 Nisan 2018'de erişildi.
  8. S. Decalo, 53
  9. S. Decalo, Historical Dictionary of Chad, 44–45
  10. D. Lange, "The Chad region as a crossroad"
  11. S. Decalo, 248–249
  12. S. Nolutshungu, Limits of Anarchy, 17
  13. "Death of a Dictator" 22 Mart 2012 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi, Time, (28 Nisan, 1975)
  14. S. Nolutshungu, 150
  15. S. Macedo, Universal Jurisdiction, 133–134
  16. "Chad: the Habré Legacy"
  17. S. Nolutshungu, 234–237
  18. BBC News, "Chad may face genocide, UN warns"
  19. Çad'da isyancı gerillalar başkent N'Camena'ya girdi
  20. "Arşivlenmiş kopya". 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2015.
  21. http://www.isam.org.tr/documents%5C_dosyalar%5C_pdfler%5Cislam_arastirmalari_dergisi%5Csayi04%5C069_104.pdf
  22. "Arşivlenmiş kopya". 12 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2015.
  23. "Afrika'nın altı su kaynıyormuş". milliyet.com.tr. Erişim tarihi: 25 Nisan 2012..(Türkçe)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.