Aksaray (il)

14. yüzyıl İbn-i Battuta'nın kaleminden kayda geçen bilgiler:

Sultan Bedreddin'in yanında çok kısa süre kalarak Aksaray'a hareket ettik. Burası Bilâd-ı Rûm'un en güzel ve sağlam şehirlerindendir. Her yandan akarsular ve bağlarla çevrilidir. Şehirden üç kanal geçer ve bunlar evlerin içinden akar. Şehrin içinde üzüm bahçeleri, bağlar ve bostanlar vardır. Aksaray'ın koyun yününden üretilen zarif halı ve kilimlerinin dünyada bir benzeri daha yoktur. Bunlar, Şam, Mısır, Irak, Hindistan, Çin ve diğer Türk ülkelerine ihraç edilir.

Aksaray, Irak Sultanı'nın idaresi altındadır. Burada Eretna Beyliğinin naibi Şerif Hüseyin'nin zaviyesine indik. Eretna Beğ, Irak hükümdarının Bilâd-ı Rûm'daki genel valisiydi. Şerif Hüseyin ise Ahiler'den olup, beldede yoldaşları pek çoktur. Bize son derece ikram ve izzette bulunarak aynen diğerleri gibi dostça davrandı.

İlk durağımız Ortaköy oldu. Aksaray Sancağı'nda yüzelli akçe payesiyle ayrı bir kazadır. Geniş ve ürünü bol bir kaza olup bağ, bahçe, cami ve mescidi olan gelişmiş bir köydür. Bu köye bağlı otuzaltı adet nahiye köyleri vardır. Buradan kuzey tarafa doğru gidip köylerden geçilir. Bir menzilde Harvadalı Köyü'ne inilir. Burası da meyvesi bol, verimli, güzel, hanı, hamamı ve cami olan bir Müslüman köyüdür. Aksaray nahiyeleri köylerindendir. Buradan da kuzeye doğru giderek Aksaray şehri vardır.

Bu şehrin Şem'un Safâ'nın isteği ile yapıldığını söylerler. Hükümdardan hükümdara geçtikten sonra Herakl adlı kralın oğlu Helena'nın elinde iken, adı geçen kral, Arap kavminin üzerine sefer açmıştır. Binlerce pis askeri ile Şam üzerine giderken, Safraz denilen yerde yenilgiye uğramış ve kendisi de ölmüştür. Yerine, oğlu Mikale kral olmuştur. Sonra bununda elinden Melik Mesud'un oğlu İzzeddin Kılıç Arslan 569 tarihinde burayı almıştır. Fetihten sonra bu şehirde nice büyük evliya oturduklarından, bu şehre birçok tarihçiler "Sâlihler yeri" demişlerdir.

Kılıç Arslan'ın taht merkezi olması dolayısı ile ona büyük bir saray yaparlar. Saray giriş kapısının sağında ve solunda tunçtan iki adet heybetli arslan heykeli varmış. Bu saraya bir kötülük yapılmak istense, yapmak isteyen kişi, bu arslanların ağızlarından saçtığı kıvılcımlardan helâk olurmuş. Bu saray uzaktan bembeyaz göründüğünden, bulunduğu şehre de Aksaray demişler. Rumlar bu şehre hâlen Pegahelna derler.

Şehir, sonra Karamanoğlu Yakub Bey'in eline geçmiş ve ondan da Yıldırım Beyazıt Hân'ın eline geçmiştir. Hâlen Osmanlı Devleti'nin elinde olup, Gâzi Süleyman Hân kaydı üzere Karaman Eyâleti'nde sancakbeyi merkezidir. Kanun üzere, yılda beyine yirmi kese gelir olur. Beş yüz askere sahip bir tuğlu mirlivadır. Alaybeyisi, çeribaşısı ve yüzbaşısı vardır. Kanun üzere cebeliler ile bin askeri olur. Yüzelli akçelik şerif kazadır. Kadısına senede beş kese gelir olur. Müftüsü, nakîbi, kethüdâ yeri, yeniçeri serdârı, kale dizdârı, muhtesibi, şehir subaşısı, âyân ve eşrâfı, saygın zâtları vardır.

Geniş bir alanda, büyük bir ırmak kenarında dört köşeli, taş yapılı, sağlam yapılı bir kaledir. Şehrin ortasında yapılmıştır. Burç ve kuleleri çok yüksek değildir. Bütün burçları, dişleri ve bedenleri ile mazgal delikleri, hesaplı olarak düzenlenmiş kuleleri hep birbirine bakar. Kuşatma sırasında, her kulenin güçlü savaşçıları tüfek ile kuleleri korurlar. Hisarları tarafında beş kapısı vardır. Küçükkapı batıya bakar. Demirkapı kıbleye açılır. Keçikapısı da kıbleye doğru açılır. Ereğlikapısı güneye doğru, Konyakapısı da batı tarafına açılır. Bu kapıların nöbetçileri, vergi alan muhtesib kimselerdir. Kale içinde isyancılar zamanında buğday saklamak için ambar yapılmıştır. Cephaneliği yoktur. Ramazan ayında ve başka şenliklerde atılan büyük topları vardır.

• Karamanoğlu İbrahimbey Camii(Ulu Camii)

Eski bir ibâdet yeridir. Dört kemer üzerine kâgir kubbeli bir camidir. Cami içinde oniki adet sütun ile iki adet sanat eseri kapı vardır. Minberi, müezzinler yeri sade ve güzeldir. Yuvarlak minaresi camiden uzak olup, cami kubbeleri kireçle örtülüdür.

• Şeyh Hamid Veli Camii

Şeyhler Mahallesi'nde, kubbeli, bir minareli camidir.

• Debbağlar Camii:

Kireçle yapılmış, cemaati bol bir camidir.

• El-Hac Seyyid Hasanefendi Camii

Başköprü yanında güzel bir camidir. bunlardan başka doksansekiz adet mescidi vardır.

• Yılancık Medresesi

eski bir yapıdır.

• Sulu Medrese

çeşitli bilimler yeridir.

• Karamanoğlu Camii Medresesi

bu medresenin öğrencilerine ve hocalarına vakıf tarafından aydan aya aylık ve erzakları verilir. Ayrıca parasız görev yapan dersiâmları da vardır. Halkı fıkıhçı olup ferâiz ilmini atalarından beri okuya gelmişlerdir.

Bu şehirde özel Kur'ân okulları yoktur. Fakat Kur'ân hâfızları pek çoktur. Şehir onyedinci örfi iklimdedir. Ortasından akan Uluırmak, imâreleri sulayıp Alâaddin köprüsünden geçer. Bursa gibi her evden su akar.

Bu şehirde yedi binden fazla büyük evliyânın yattığı söylenmektedir. "Dâr'ül-ervâh" denilen bu yere nice defalar nur inmiştir. Üzüntülü olan bir kimse burayı ziyaret etse üzüntüsü gider.

• Şeyh Hamid Veli; Rum diyarı irfân ehlinin başıdır. Üstü açık bir kubbede medfûndur. Çoğunlukla saralı kimseler ziyaret ederler. Buna yakın
• Şeyh Kemal Sultan olgunluk yolunda tamama ermiş büyük bir zattır. Bunun yanında
• Şeyh Pertevi Sultan, Yesevî tarihinde yahşi bir erdir.
• Kırkkızlar; çoğunlukla kadınlar ziyaret ederler.
• Şeyh Necmeddin Kibri,
• Bedreddin Sultan Veli,
• Hımarlı Dede Sultan şehir içindedir.
• Şeyh Gaznevî Sultan ve
• Şeyh Hakîkî bin Şeyh Hamid Veli: El-hac Bayram Veli öğrencilerinden olup, Ankara'da ledün ilmini tamamlayıp Aksaray'da Bayramî tarikatinde öncü olmuştur.
• Şeyh Butak, Taşpazarı Mahallesi'nde medfûn olup gönül erbâbının ziyaret yeridir. Cennetderesi semtinde Çelebilik ziyareti ve bunun üst yanında Hızırlık ziyareti vardır.
• Kılıç Arslan Sultan'ın kabirleri de Hızırlık ziyaretgâhındadır. Bu Hızırlık'a yakın
• Şeyh Hamza, Bayrami tarikatinin büyük zâtlarındandır. Bir de
• Şeyh Hızır Efendi ziyareti vardır.
• Somuncu Baba türbesi
• Zinciriye Medresesi

Aksaray'dan bir menzilde Saratlı Köyü'ne, oradan Ürgüp kazası içindeki Dübani'ye geldik. Halkı Müslümandır. Oradan Muşkara'ya ve sonra da Kayseri Kalesi'ne geldik. (Evliya Çelebi-Seyahatname)

Aksaray ili nüfusu: 416.367'dir. Bu nüfusun %80,6'sı şehirlerde yaşamaktadır (2019 sonu).

İlin yüz ölçümü 7.659 km²'dir. İlde  km²'ye 54 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 85’dir.)

İlde yıllık nüfus % 1,02 oranında artmıştır.  Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Merkez ilçe (% 2,14), Sarıyahşi (-% 16,81)

04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 İlçe, 22 belediye, bu belediyelerde 157 mahalle ve ayrıca 175 köy vardır.

*Sultanhanı, 2017 yılında ilçe olmuştur.

• Aksaray Müzesi
• Aşıklı Höyük
• Acemhöyük
• Antik Nora Şehri
• Manastır Vadisi
• Ihlara Vadisi
• Musular
• Ziga Kaplıcaları (Güzelyurt)

• Ulu Cami (Karamanoğlu Cami-Merkez)
• Eğri Minare (Kızıl Minare-Merkez)
• Şeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba)
• Kaya Cami (Güzelyurt)
• Selime Sultan Türbesi (Selime Köyü)
• Kilise Camii (Aziz Gregorius Kilisesi) (Güzelyurt)
• Aziz Anargiros Kilisesi (Güzelyurt)
• Sivişli Kilise (Güzelyurt)
• Selime Katedrali (Selime)
• Kale Manastırı Kilisesi (Selime)
• Yüksek Kilise (Merkez)
• Kızıl Kilise (Sivrihisar)
• Pürenli Seki Kilisesi (Ihlara)
• Kokar Kilise (Ihlara)
• Eğritas Kilisesi (Ihlara)
• Sümbüllü Kilise (Ihlara)
• Yılanlı Kilise (Ihlara)
• Saint Georges Kilisesi (Kırkdamaltı Kilisesi-Belisırma)
• Bahattin Samanlığı Kilisesi (Belisırma)
• Direkli Kilise (Belisırma)
• Ala Kilise (Belisırma)
• Karagedik Kilisesi (Belisırma)
• Ziga Kaplıcaları (Güzelyurt)

• Ağzıkarahan (Aksaray-Nevşehir yolu 15.km)
• Alayhan (Aksaray-Nevşehir yolu 35.km)
• Öresinhan
• Sultanhanı(Türkiye'nin en büyük kervansarayıaksaray-konya yolu 42.km)
• Yerköyhanı
• Akhan [Aksaray-konya 18.km]

• Eşmekaya Sazlığı Kuş Alanı
• Sultanhanı Sazlığı Kuş Alanı

• Yunus Emre Ağaçlandırma Haftası
• Sultanhanı Halı, Turizm ve Kültür Festivali
• Aksaray Ihlara Turizm ve Kültür Festivali
• Uluslararası Türk-Yunan Dostluk, Kardeşlik Kültür Festivali
• Alaaddin Keykubat’ı Anma Günü
• Yunus Emre’yi Anma Etkinlikleri