Trabzon Vilayeti

Trabzon Eyaleti 1867 yılında kabul edilen Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi ile kaldırılmıştır. Yerine Trabzon Vilayeti kurulmuştur. Vilayete bağlı sancaklar Trabzon Sancağı, 1869'dan itibaren Canik Sancağı, Lazistan Sancağı ve Gümüşhane Sancağı'dır.

Trabzon vilayeti, 1869 tarihli salnameye göre Trabzon, Canik, Gümüşhane ve Lazistan sancaklarından oluşuyordu. Trabzon sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkezin dışında, Bucak, Gireson, Rize, Of ve Tirebolu kazalarını kapsıyordu. Akçaabat, Vakfısagir ile birlikte Yomra, Vakfıkebir ile birlikte Tonya ve Maçka nahiyeleri mutasarrıflığa bağlıydı. Aybastı, Perşembe, Ulubey-Hapsemana Bucak kazasına bağlı birer nahiyeydi. Gireson kazasına Keşap ve Aksu nahiyeleri bağlıydı. Rize kazası Kura-i Seba nahiyesini, Of kazası Sürmene nahiyesini, Tirebolu kazası Görele nahiyesini kapsıyordu. Trabzon sancağının merkezi olan Trabzon kentinde Rum metropolitinin başında bulunduğu Trabzon metropolitliği vardı. Ayrıca Trabzon ve çevresinden sorumlu Ermeni piskoposu, Trabzon ve çevresinden sorumlu Katolik piskoposu görev yapıyordu. Trabzon kentinde Rusya, Belçika, İran, İngiltere, Fransa, Avusturya-Macaristan, Müttefik Kuzey Almanya ve İtalya’nın konsoloslukları vardı.

Canik sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkez Samsun kazası dışında, Ünye, Bafra ve Çarşamba kazalarından oluşuyordu. Kavak nahiyesine merkez kazaya bağlıydı. Fatsa, Niksar, Çemeş-Bolaman ve Karakuş, Ünye kazasına bağlı nahiyelerdi. Terme nahiyesi Çarşamba kazasına, Alaçam nahiyesi de Bafra kazasına bağlıydı. Canik sancağının merkezi olan Samsun’da Canik ve çevresinden sorumlu Rum metropoliti görev yapıyordu.

Lazistan sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkez Batum kazası dışında, Arhavi ve Livana sancaklarından oluşuyordu. Acara-yı Ulya, Acara-yı Sufla ve Çürüksu birer nahiye olarak Batum kazasına bağlıydı. Arhavi kazası, Hemşin, Atina, Gönye ve Hopa nahiyelerini kapsıyordu. Livana kazasında ise sadece Maçahel nahiyesi bulunuyordu.

Gümüşhane sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkez Gümüşhane kazası dışında,Torul ve Kelkit kazalarından oluşuyordu. Kovans ve Yağmurdere Gümüşhane kazasında yer alıyordu. Kürtün nahiyesi Torul kazasına, Şiran nahiyesi de Kelkit kazasına bağlıydı. Sancağın merkezi Gümüşhane kentinde, Gümüşhane ve çevresinden sorumlu Rum metropoliti görev yapıyordu.[3]

1909 yılında Trabzonun sancakları, kazaları ve nahiyeleri:

1920'de Trabzon sancağına bağlı kaza olan Giresun, Ordu, Tirebolu ve Görele kazalarıyla birleştirilip Giresun sancağına dönüşmüş, 1921'de Giresun sancağına bağlı Ordu kazası Trabzon Vilayeti'nin Canik Sancağı'na bağlı Fatsa ve Ünye kazalarıyla birleşip Ordu Sancağı'nı oluşturmuştur.