Alaçam

İlçeye verilen isimlere baktığımızda Hamilton, Alaçam isminin I. Leo döneminde (457-74) hükümdarın onuruna Leontopolis olarak adlandırılmış olan Zaleko’un yeri olduğu tespitinde bulunmuştur. (Freely, 2008) İlçenin bugünkü adının kaynağı olarak ise “yöredeki çam ağaçları” gösterilir. (Tokmakçıoğlu, 2011) Samsun tarihini inceleyen Rifat Gökçen de İlçenin adının Uluçay kıyısındaki yüksek çam ağaçlarından dolayı Alaçam olduğunu ve bu adın İlhanlılar tarafından verildiğini yazar.

İlçe çok eski bir tarihe sahiptir. Milattan önceki devirlerde Frigyalılar, Kimmerler, Lidyalılar ve Persler, Alaçam'da hüküm sürmüşlerdir. MÖ 5. asırda yöreye gelen Miletliler ilçeye Zalikus adını vermişlerdir. Sonraları Pontus Krallığı tarafından ilhak edilen bölgede MÖ 1. yüzyılda Roma hakimiyeti başlamıştır. Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesinin ardından Bizans'ın elinde kalmıştır I. Leo döneminde (457-74) hükümdarın onuruna Leontopolis olarak adlandırılmıştır. Daha sonra Danişmentlilerce zaptedilerek Tralköy adını almıştır. Selçuklu döneminde Tralköy adı Uluköy olarak değiştirilmiş, 1385'te İlhanlılar döneminde ise ilçe Alaçam adını almıştır.

Alaçam adının; ilçenin ortasından geçen Uluçay'ın kenarındaki "Uluçam" denilen büyük çam ağaçlarından geldiği söylenmektedir. Alaçam, Anadolu Beylikleri döneminde Eretna Beyliği'nin devamı olan Kadı Burhanettin tarafından ele geçirilmiş, ardından Candaroğulları ve İsfendiyaroğulları'nın hakimiyetine girmiştir (1390). 1398'de ise Osmanlı egemenliğine giren Alaçam, Anadolu Türk Birliğinin bozulmasıyla 1402'de tekrar Candaroğulları'nın eline geçmiştir. Çelebi Mehmet'in Canik Bölgesi'ni ele geçirmesiyle Alaçam Osmanlı'nın olmuş ve bu hakimiyet II. Murat döneminde sağlamlaşmıştır. Osmanlı'dan beri bir Türk kasabası olan Alaçam 1 Eylül 1944 tarihinde Samsun'un sekizinci ilçesi olmuştur.

Hükümet Konağı 1963, Şadi Bey Camii 1515, Çarşı Camii 1887 yılında yapılmıştır. 1950'lerde Alaçam Ortaokulu açılmış, 1901-1902 yılları arasında Alaçam-Bafra yolu yapılmıştır.

İlçenin ekonomisi genel olarak tarıma ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bunun yanında balıkçılık da yapılmaktadır. Tarım ürünlerinin başında tütün gelmektedir. Bunu buğday, çeltik mısır ve fındık üretimi takip eder. Ayrıca sebze ve meyve yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Hayvancılıkta ise büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. İlçe ekonomisi genel olarak tarım ve hayvancılığa dayalı olmakla birlikte, çiftçiler, buğdayı kendilerine yetecek kadar üretmektedirler. Yaklaşık 6200 çiftçi tütün tarımı ile uğraşmaktadır.[1]

Alaçam ilçesinin kıyı kesiminde kum üzerinde yetişen bitkiler görülürken düzlük bazı kesimlerde kamış bitkisinin var olduğu görülür. Kıyı kesiminde kavak, söğüt gibi yetişmesi kolay ağaçlar ve çınar görülür. Bu türlerin yanı sıra kıyıdan yüksek bölgelere çıkıldıkça gürgen, meşe, köknar, taflan, kızılcık sıklıkla görülür. Sarıçam ve karaçam ise hemen her kesimde görülebilen ağaç türleridir. Alaçam ilçesinin orman varlığı ise Amasya Orman Bölge Müdürlüğü (AOBM, 2019) verilerine göre toplamda 29.720,30 hektardır.[2]

Sivritepe kalesi kuzey ve doğu duvarları

Sivritepe höyüğünden Alaçam

Yapılan araştırmalarda Alaçam İlçesi Karşıyaka Mahallesi Sivri Tepe Mevkii'nde şehre hakim doğal bir tepe üzerinde kurulmuş bir höyük yerleşmesidir. Höyük üzerinde ve çevresinde yoğun miktarda keramik parçalarına rastlanmıştır. Ayrıca yol açma sırasında tahrip edilen kısımlarında da keramik, kiremit ve kemik parçalarına rastlanmıştır. Höyük tepesinin etrafının sur duvarları ile çevrili olduğu ve bu sur duvarlarının bazı kısımlarının korunduğu özellikle kuzey ve doğu taraflarında görülmektedir. Kale duvarlarının kapladığı alan yaklaşık 30×60 metre genişliğindedir. İlk ve Orta Tunç Çağı, Demir Çağı, Helenistik Çağ, Ortaçağ yerleşimleri tespit edilmiştir.

Çeşme Mahallesinde bulunan bir konut örneği

İlçenin merkezinde bulunan Çeşme, Karşıyaka, Yenicami mahallelerini kapsayan sit alanı içerisinde bulunan 61 adet tescilli yapı bulunmaktadır. Tescilli yapıların büyük çoğunluğunu konutlar oluşturmaktadır. 1 cami, 1 çeşme, 1 hamam ve 3 tane işyeri de tescili yapılar arasında yer almaktadır. İlçede bulunan yapıların yapılış tarihleri ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla birlikte plan özellikleri ve mimari elemanları açısında değerlendirildiğinde pencere sövelerindeki eğrisel söve başlıkları, merdiven tipi ve Osmanlı Barok üslubunun izlerini taşıması, ıslak hacimlerin yapı içinde yer alması ve sofada yer alan lavabonun gösteriş öğesi olarak yapıya 19. yy. sonlarında girmesiyle birlikte yapıların bir çoğunun 1890 yıllarında inşa edilmiş olabileceği düşünülmektedir.[20]

İlçenin 2 km kuzeyinde deniz kıyısında temiz kumsalı, çınar, kavak ve taflan ağaçlarından oluşan güzel koruluğu ile Geyikkoşan mesire yeri yer almaktadır. Burası adını koruluğun içindeki Geyikkoşan Baba Türbesi'nden alır. Bir rivayete göre Geyikkoşan Baba Türbesi'nin bulunduğu yerdeki tarlayı, evcilleştirmiş olduğu geyikleri çifte koşarak sürermiş. Bu nedenle bu koruluğa Geyikkoşan denilmiş. Bu yöre hem piknik yeri olarak hem de denize girmek için ideal bir yerdir.

İlçenin güneyinde Vezirköprü sınırındaki denizden yüksekliği 1.665 m. olan Dürtmen Yaylası da doğal güzellikleriyle görülmeye değer bir mesire alanıdır. Dürtmen Yaylası'na ulaşım asfalt yoldan sağlandığı için kolay olmaktadır. Kızılırmak deltasının bir kısmı da ilçe sınırları içindedir.

Geyikkoşan güreşlerinden bir kare

Geyikkoşan mevkisinde 6 Mayıs tarihinde Hıdırellez Şenlikleri yapılmaktadır. Bu şenliklerde Türkiye genelinden amatör ve millî güresçiler davet edilerek yağlı pehlivan güreş müsabakaları düzenlenir. Bu şenliklerin kökeninin 600 yıllık bir efsaneye dayandığı söylenmektedir. Efsaneye göre; Geyik Baba isminde bir Arap ordusu komutanı 6 Mayıs'ta tüm işlerini bırakarak o mevkide koyun, kuzu, inek cinsinden hayvanları kestirerek fakir halka ziyafet verirmiş.

Dürtmen Yaylası eteklerinde bulunan Hüseyin Dede Türbesi çevresinde de 7 Mayıs'ta benzer şenlikler düzenlenir.

Geyikkoşan sahilinde Alaçam Öğretmen Evi vardır. Burası Alaçam içinde yaşayan insanların boş zamanlarda geldiği bir yerdir. Turistler de burada kalabilir.

Sivritepe:

İlçe sınırları içinde bulunan tepeciğin, Alaçam'ın eski yerleşim yeri olduğu tahmin edilmektedir. Tepede eski yıkık surlar bulunmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılarda tarihi çömlek kalıntılarına rastlanmıştır. Ayrıca Cumhuriyetin ilanından sonra tepeye bir adet sacdan Atatürk heykeli dikilmiştir. Her yıl geleneksel olarak Sivritepe'de keşkek günü yapılmaktadır. Davullar zurnalar eşliğinde bir yandan keşkekler pişer diğer yandan da pişen keşkekler misafirlere ikram edilir.

Dürtmen Dağı:

Dürtmen Dağı.1650 metre tepe noktası ile bölgeye hakim bir konumdadır. Yaz döneminde şenliklerin ve panayırların yapıldığı Dürtmen ve Kızlan Yaylaları bu dağın yamacında bulunmaktadır.

Seçildikleri yıllara göre Belediye Başkanları:1950- FİKRİ ŞEN

2019 - İlyas Acar

2014 - Hadi Uyar

2009 - İlyas ACAR

2004 - Fırat Anarat

1999 - Fırat Anarat

1994 - Özcan Yılmaz

1989 - Fırat Anarat

1313 ( 1895 ) Kiryako Efendi

• Alaçam Kaymakamlığı
• Alaçam Belediyesi 30 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.