Türkiye Kürtleri

Türkiye Kürtleri'nin çok köklü halk kültürleri vardır. Özellikle sözlü edebiyatın ve sözlü kültürün daha çok gelişmesi, geniş bir halk literatürü ortaya koymuştur. Kürt halkının kültürü, üzerinde yaşadıkları coğrafyanın bir yansımasıdır. Kürt masalları (çîrok) ve halk hikâyeleri sözel olarak gelişen edebiyatta oldukça önemlidir: Mem û Zîn, Seyre, Metran Îsa, Nuho ile Kalo gibi aşk, kahramanlık, dayanışma, ihanet gibi temaları işleyen masallar oldukça bilinir. Sözlü anlatıma dayanan bu masallarda Kürt halkının özlemleri, acıları, umutları ortaya konur. Kürtlerin yazılı kültür araçlarından büyük ölçüde yoksun kaldığı düşünüldüğünde en yaygın sözlü anlatım aracı olarak masalların bu toplumda başka toplumlara kıyasla çok daha büyük bir rol üstlendiği anlaşılabilir. Güneydoğu'da en çok bilinen ve halk arasında anlatılan Şahmeran efsanesi ise oldukça etkileyici bir efsanedir.

El sanatları içerisinde kilimcilik, kuyumculuk, takı zanaatçılığı, ipekçilik, bakırcılık önde gelmektedir.

Davul, zurna eşliğinde oynanan Kürt oyunları yörenin aşk, ıstırap, doğa olayları ve bazen de aşiretlerinin sosyal durumlarını konu alır. Kürt oyunları halk oyunları içerisinde halay sınıfına girmektedir. Fırat Nehrinin doğusundan Van gölü'ne kadar olan bölgede ismen ve oynayış bakımından farklılıklar olsa da genel itibarıyla benzer tipte oyunlar görülür. Örneğin; Delilo, Halay, Esmer, Çaçan, Tek ayak, Çift ayak ve Çepik temel oyunlardır.

Yöresel giyim hala bölgede canlılığını korumakta ve özellikle taşralı kadınlar yöresel kıyafet giyimlerini sürdürmektedirler.

Kürtlerde türkü söyleme geleneği çok eskilere gider. Konusuna göre ölüm, ayrılık, savaş, çocuk, doğa konularında olabilir. Türküleri genellikle hece vezninin 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla kıtalar hâlinde söylenir. 6/8, 2/4, 10/8 usullerde söylenir. Türküleri çoğunlukla uzun hava özelliği taşımaktadır. Özellikle gazeller, hoyratlar, bozlaklar yaygındır. Kaval (bilur), mey (düdük), zurna (zirne), tembur (bisk), dembilk, davul (dahol), kemençe (rebab), klarnet (girnata) ve cümbüş genel enstrümanlardır. Bir Türk çalgısı olan bağlama; geleneksel Kürt müziğinde –semahlar dışında- pek yeri olmayan bir enstrümandır ve daha yakın dönem icracıların geleneksel şarkıları yorumlamasında kullanılmaya başlanmıştır.

Kürt mutfağı binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar (sumak, kişniş, karabiber vs.), pirinç, sakatat çeşitleri, tereyağı, bulgurdur. Bu nedenle Kürt mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup Türkiye'nin ve dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir. Fast-Food kültürünün arttığı bu devirlerde, fast-food la yarışabilir hızlı hazırlanabilen bir mutfaktır.

Türkiye Kürtlerinin yerel kıyafetleri ve oyunlarından bir örnek

Türkiye Kürtleri'nin önemli bir özelliği de aşiret yapılanmalarıdır. Ortaçağdan günümüze gelen bu özelliğe hâlen sahip olan Kürtler, aşiret yaşamından bireysel yaşama geçememişlerdir. Bir Kürt aşireti nüfus olarak çoğunluğa bakılmaksızın dört ana unsura sahiptir:

1. Aşirette aristokrat bir ailenin ve reisin bulunması
2. Abitler adı verilen hizmetli sınıfın ve ailelerinin bulunması
3. Aşiret bireylerine ya da aşiretin üst sınıfına ait toprakların bulunması
4. Molla ve şeyh ailelerinin mevcudiyetinden oluşan bir ruhban sınıfının bulunması

Bu şartların yanında bir aşiret en az iki kabilenin bir araya gelmesiyle oluşturulabilirdi. Bir Kabile 2 Bav‘dan, bir Bav 2 Malbat‘dan, bir Malbat ise 2 Mal‘dan oluşmaktaydı.

Türkiye Kürtleri, Kürtçenin Kurmanci lehçesini ve Türkçeyi konuşurlar.

Türkiye Kürtlerinin büyük çoğunluğu, din bakımından İslam'ın Sünni mezhebinden olup, Sünnilerin büyük bir kısmı Şafii mezhebine diğer bölümü ise Hanefi mezhebine bağlıdır. Bunun yanı sıra bir bölümü Alevi, Maliki ve Hanbeli mezheplerine bağlıdır. Başlı başına bir inanç olarak kabul edilen Yezidilik ve Bahailik çok az sayıda Kürt'ün dinidir. Ayrıca çok az sayıda Hıristiyan Kürt aileleri de mevcuttur.

Aşiret konfederasyonları;

Reşwan, Reşî, Rışvan, Reşo olarak da anılan Rişvan Aşireti, aslen Maraş-Antep dolaylarında meskûn olan ve tarihi süreç içerisinde iskân ve sürgün politikalarından dolayı geniş bir coğrafyaya dağılmış olan aşiret konfederasyonudur ve Urfa, Rakka, Halep, Kilis, Diyarbakir, Antep, Erzurum, Mardin, Malatya, Ankara, Maras, Adiyaman, Nizip, Birecik, Siverek, Sivas, Elazig, Kırşehir ve Konya'da yaşarlar. Ertuşiler Van Gölü’nün güneyi ile Zaho ve Duhok arasında; Barzaniler Zap nehrinin yukarı yakaları ile Hakkarî arasında yaşar. Zırkiler (Zırıkan) Aşireti mensupları ise Erzurum'un kuzeyinde, Diyarbakır-Mardin ve çevresinde yaşarlar.Van gölünün güneyindeki diğer gruplar Botaniler ve Herkilerdir. Kars ve çevresinde Celaliler, Bingöl-Erzurum arasında Cibraniler, Van'ın doğusunda Milaniler ve Şakakiler, yine Hakkâri'nin kuzeyinde Piniyaniler, Van gölünün kuzeyinde Sipkaniler, Antep-Maraş çevresinde Beraziler, Uludere çevresinde Berwariler, Semsur ve çevresinde Çavreşiler (Alevidir), Erzincan-Tunceli arasında Dersimiler (Alevidir), Mardin ve çevresinde Haverkailer, Fırat'ın batısında Koçgiriler (Alevidir), Bingöl ve Muş ta Xormekliler (Alevidir), Erzincan'ın doğusunda Kureşiler (Alevidir), Fırat ile Mardin arasında yayılan Milaniler, Bingöl-Diyarbakır arasında Motkiler yaşar. Bunun yanında Cizre ve çevresinde Silvaniler; Musul-Antakya hattında Yezidiler ayrı birer konfederasyondur. Bunun yanında Güneydoğu Anadolu'da konfedere olmayan aşiretler de oldukça fazladır. Konfederasyonların çoğu çözülmüştür.