Çveneburi

Çveneburiler, üç farklı dönemde Türkiye’ye göç ettiler. İlk göç dalgası, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlı egemenliği altındaki Gürcistan topraklarının Çarlık Rusya’sının eline geçmesinden sonra gerçekleşti. Asıl büyük göç dalgası ise, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın (93 Harbi) ardından başladı. Rusya ve Osmanlı Devleti arasındaki göç anlaşmasıyla başlayan ve bu anlaşmanın yenilenmesiyle süren göç döneminde, Müslüman Gürcüler Artvin, Acara, Ardahan, Samsthe, Aşağı Guria bölgelerinden Osmanlı topraklarına göç ettiler. Göç ettikleri bölgelerin büyük bölümü neredeyse nüfussuz kaldı. Mahaceret veya Muhaciroba (მუჰაჯირობა) olarak da bilinen bu göç sırasında, bugünkü Kobuleti’den göç edenler kendilerini Çürüksulu (Çuruksulebi), Batum’dan göç edenler Batumlu (Batumeli), Yukarı Acara ve Aşağı Acara sancaklarından göç edenler Acaralı (Acareli), Macaheli’den göç edenler Macahelli (Macahleli) olarak adlandırdılar. Ancak ortak adlandırma terimi Çveneburi olmuştur. 93 Harbi göçleri giderek azalıp yıllara yayıldı. 1921’de, Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti’nin yıkılıp yerine Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kurulmasından ve Türkiye ile Gürcistan arasında yeni bir sınırın çizilmesinden sonra ise üçüncü göç dalgası gerçekleşti. Bu son göçte, Yukarı Acara’da Türk dilli Müslüman nüfus da göç etti.

Türkiye’nin özellikle kuzey kuşağına yerleştiler. Karadeniz kıyısı boyunda, bugünkü Rize,Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Amasya ve Tokat illeri bu yerlerin başında gelir. En çok nüfusu ise Fatsa, Ünye, Ordu, Terme ve Çarşamba yöresi almıştır. Daha batıda Bolu, Marmara Bölgesi’nde ,Düzce, Sakarya, Kocaeli, Bursa ve Balıkesir illeri Çveneburi nüfusunu alan yerlerdir.Ayrıca Türkiye'de tüm illerde en az bir köy olmak koşulu ile varlıklarını sürdürmektedirler.

• Artvin Gürcüleri (Artvin'in bazı ilçelerine bağlı köylerde yerleşiktir. Çoğu bölgenin yerli halkı olmakla birlikte, 8. Yüzyılda bölgeye göç edenler de bulunmaktadır).
• Muhacir Gürcüler (მუჰაჯირები) (Osmanlı-Rus Savaşları sonucu 19. yüzyılın sonlarında Anadolu'nun çeşitli yerlerine göç etmişlerdir. Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun, Amasya,Tokat, Bursa, Balıkesir, Çanakkale) göç edilen iller arasındadır.
• Katolik Gürcüler (Osmanlı'nın çeşitli dönemlerinde özellikle İstanbul'a yerleşmiş olup, zamanla sayıları azalmıştır).

Gürcülerin yerleşik olarak yaşadığı Artvin ili dışındaki bölgelerde Çveneburi nüfusunun 1 milyon kadar olduğu tahmin edilir.[1] Artvin yöresinde Gürcü dilli nüfusun 50.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye'deki Gürcü kökenlilerin nüfusu hakkında kesin bir veri olmayıp, eski nüfus sayımlarında Gürcüce bilme esasına dayalı olarak nüfusları yaklaşık 60.000'dir. Bugün Gürcü kökenlilerin nüfusunun 3 milyonu aşmadığı tahmin edilmektedir.

Aşağıdaki listede Türkiye'deki Gürcü köyleri ve mahalleleri alfabetik sıraya göre sıralanmıştır.

Türkiye'de Gürcülerin çoğunluğu, Gürcüce'nin başlıca diyalektlerinden Acara diyalektini konuşmaktadır. Ancak Muhacir Gürcülerin göç ettikleri bölgelere göre veya aynı bölge içerisinde farklı kelime veya telaffuzlara rastlamak mümkündür.

Türkiye'deki göçmen Gürcüler kendilerini geldikleri bölgelere göre Acareli (Acaralı), Çürüksulu (bugünkü Kobuleti'den gelenler), Batumeli (Batumlu), Maçaheli (Macahelli) gibi adlarla adlandırırlar.

Özellikle Muhacir Gürcüler, göç ettikleri bölgede kendi aralarındaki bir iç tanımlama olarak Çveneburi (Gürcüce: Bizden, bize özgü) deyimini kullanırlar.

Müslüman Gürcüler, 16. yüzyıldan başlayarak Osmanlı egemenliğindeki topraklarda din değiştirdiler ve Hristiyan Gürcülerden ayrıştılar. “Gürcü” anlamına gelen Kartveli (ქართველი), onlar için Hristiyan Gürcüleri ifade eden bir terim haline geldi. Müslüman Gürcüler kendilerini Gurci (გურჯი) olarak fade etmeyi yeğlediler. Bugün de Çveneburiler için temel motif İslam’dır ve dinsel niteleme önemlidir. Bu sürecin böyle gelişmesinde, Gürcistan’ın Sovyetler Birliği içinde kalmasının da etkili olduğu sanılır.

Göç ettikleri yerlerde de diğer Sünni Müslüman gruplarla zamanla kaynaştılar. Ünye gibi bazı bölgelerde Çveneburi kızları, Türkler tarafından güzel ve çalışkan olarak görüldüler. Bu kızların evlerine gelin olarak getirilmesi önemli sayıldı. Özellikle göç sonrası süreçte Çveneburiler büyük ölçüde asimile oldular. Türkiye’de Çveneburilerin Türk kökenliler gibi devlet kademelerinde görev almaları desteklenmiştir. Öte yandan tarih yazarları Mehmet Fahrettin Kırzıoğlu ve Yunus Zeyrek, Çveneburileri, Gürcü kökenli olmadığını ileri sürerek “Acar”, geldikleri toprakları da “Acaristan” olarak adlandırdılar. Son yıllarda Türkiye’deki Çveneburiler arasında Kartveli teriminin kullanılması başka bir tepkiyi de beraberinde getirdi. Çveneburilerin Hristiyan Gürcüler gibi Kartveli olarak adlandırılması, bazı çevrelerce yeni üretilen bir terimle, "Kartvelist” bir girişim olarak nitelendi.

İsveç'in başkenti Stockholm'de Şalva Tevzadze tarafından 1977 yılında kurulup yayımlanan ilk Gürcü kültür dergisi de Çveneburi adını taşır. Gürcüstan (1968) adlı kitabın yazarı Ahmet Özkan (Melaşvili) tarafından Türkiye'de dağıtımı yapılan derginin son sayısı 1979 yılında Ahmet Özkan Melaşvili tarafından Türkiye'de yayımlandı. Ahmet Özkan’ın 1980’de öldürülmesi üzerine derginin yayımı durdu. Çveneburi, 1993’ten başlayarak yeniden çıktı.

Çveneburilerin yayımladığı dergilerden biri de Pirosmani’dir. İki dilde, Türkçe ve Gürcüce yayımlanan dergi, 2007 yılının başlarından bu yana yayımlanmaktadır.

• Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Yayınları. İstanbul. 2005. ISBN 975-6121-00-9.
• Paul J. Magnarella, Bir Köyün Serüveni”, İstanbul, Sinatle Yayınları, 1997, ISBN 975-8260-00-6.
• Şuşana Putkaradze, Çveneburebis Kartuli / Çveneburi’nin Gürcücesi, Batumi, 1993
• Mikaberidze, Alexander (ed., 2007). Özkan, Ahmet. Dictionary of Georgian National Biography.
• Abdul Mikeladze, Acara Mektupları, İstanbul, Sinatle Yayınları, 2006.
• İvane Caiani, Borçka Mektupları, İstanbul, Sinatle Yayınları, 2006, 2. Baskı.
• Yunus Zeyrek, Acaristan ve Acarlar, Ankara, 2001.

• Türkiye'de Gürcü Köy ve Mahalleleri12 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.