Ateşkes Devletleri

Antlaşma kapsamında İngiliz himayesine giren şeyhlikler:

• Abu Dabi (1820–1971)
• Acman (1820–1971)
• Dubai (1820–1971)
• Şarika (1820–1971)
• Ümm el Kayveyn (1820–1971)
• Ras el Hayme (1822–1971)
• Dibba (1871–1951)
• Hamriyah (1875–1922)
• Füceyre (1902–1971)
• Kalba (1903–1952)
• Heera (1915–1942)

1853 tarihli Denizlerde Kalıcı Ateşkes Antlaşması ile Basra Körfezi kıyısında bulunan şeyhlikler, 1880'de Bahreyn'in de katıldığı bir süreçte 1892 tarihli Münhasırlık Antlaşması (Exclusivity Agreements)'na kadar Birleşik Krallık ile daimi müttefik oldular ve Büyük Britanya himayesine girdiler. 1892 tarihli antlaşma ile emirlikler dış ilişkiler bakımından Britanya kontrolüne girdi.[2][3] Paul Balfour'a göre bu antlaşma ile ortaya çıkan yeni durum; resmî himayeden daha eksik bir durum ancak emirliklerin Britanya çıkarları doğrultusunda dış saldırılardan korunmasına yönelik bir karşılıklı değişiklik hali doğuran bir antlaşmaydı.[4] Hindistan para birimi Rupi, davalüe edildiği 1969'a kadar Katar, Bahreyn ve Umman gibi Basra Körfezi ülkelerinde olduğu gibi Ateşkes Devletleri'nin de facto para birimi olarak kaldı, 1969'da bu emirlikler kendi para birimlerini açıkladılar. 1952'de kalan yedi emirlik arasında işbirliğini teşvik etmek üzere Ateşkes Devletleri Konseyi kuruldu.

16.yüzyılda paylaşılmış bir yeni dünya çıkmaya başladı. İspanya Amerika’ya Portekiz ise Hint Okyanusu’na, Hindistan’a, Arabistan Yarımadası’na, Basra Körfezi’ne ve Kızıldeniz’e yerleşme, buralara hakim olma çabası içine girdi. İspanya ve Portekiz, Osmanlı Devleti’nin doğuya yayılma politikasına hem batıya yayılarak hem de doğuya yayılarak cevap verdi. Bir anlamda 16. yüzyıla İspanya ve Portekiz’in terazileme (dengeleme) politikaları damgasını vurdu. Mekke Şerifi II. Berakat o sıralarda 13-14 yaşlarında olan oğlu Ebu Numey'i Kahire'ye göndererek I. Selim'e bağlılığını bildirdi.[5] Osmanlı'nın Basra bölgesiyle ilgisi 1546'da Ayas Paşa komutasında sevk edilen kuvvetlerin Basra şehrini hâkimiyet altına almasıyla başlamıştır.[6] Daha sonra burası bir beylerbeyilik haline getirildi.[7] Osmanlılar'ın Bağdat'ı alması üzerine bölgedeki Arap şeyhleri sırasıyla bağlılıklarını arzettiler. Katîf ve Bahreyn de elçiler göndererek padişaha boyun eğdiklerini bildirdiler; daha sonra da Lahsâ aynı şekilde savaş yapmaksızın bağlılığını bildirdi.[8]

Basra'nın 1538'de şeklen, 1546'da fiilen Osmanlı Devleti'nin egemenliğine girmesinin ardından, Türk ordusu 1551'de Katif ve çevresini de fethederek Katar yarımadasına kadar olan toprakları Osmanlı Devleti'ne kattı. 1552'de Hürmüz Kuşatması'nın, 1559'da Bahreyn Kuşatması'nın başarısızlığa uğramasıyla bölgedeki Osmanlı ilerleyişi de limitlerine ulaştı. 1869'da Süveyş Kanalı'nın açılmasıyla Osmanlı bölgeyle yeniden ilgilenmeye başladı. Mithat Paşa'nın Bağdat Valiliği sırasında bölgeye yapılan sefer sonucunda Lahsa tekrar Türk egemenliğine girdi. Balkan Savaşları sırasında Suud Devleti'nin Katif ve diğer yerleşim yerlerini ele geçirmesiyle bölgedeki Osmanlı egemenliği tamamen sona erdi.[9] Osmanlı İmparatorluğu döneminde Basra Körfezi'nde Basra, Amara, Müntefik Sancağı ve Necid Sancakları oluşturuldu.[10]

Bölge 16. yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliğinde bulundu.[11] Ardından (İngilizlerin bakış açısı ve kaynaklarına göre) bölgede yerleşen Avrupa ve Umman devriye gemilerinin diğer gemilere yönelik yaptığı tacizler nedeniyle İngiltere tarafından Korsan Kıyısı olarak adlandırıldı.[12] Hâlen Şarika emirliğini yürüten yerel Kavasim bakış açısına göre (İngilizlerin öne sürdüğü) korsanlık konusu bir bahane idi. Gerçekte ise Britanya İmparatorluğu, Basra Körfezinde daha ileri bir teşkilatlanma kurmak ve yakın bölgeden gelen istilalara karşı değil ancak diğer Avrupa ülkeleri özellikle de Fransa ve Rusya'nın bölgedeki etkisini kırmak istiyordu. Bu bakış açısı Şarika emiri Şeyh Sultan bin Muhammed el Kasimi'nin 1986 tarihli kitabı 'Körfezde Arap Korsanlığı Miti' adlı kitabında etraflıca ele alınmıştır.

Britanya İmparatorluğu, Hürmüz Boğazı yakınlarındaki Ras el Hayme civarında Britanya Hindistanı ticaret yolları ve çıkarlarını korumak üzere 1819'da Körfez kıyısı boyunca bulunan diğer ülke karargâh ve limanlarına yönelik bir dizi sefer yaptı. Ertesi yıl, kıyıda bulunan tüm şeyhlerle birlikte 1820 tarihli Denizlerde Genel Barış Antlaşması adı verilen bir antlaşma imzalandı. Britanya Hindistanı İngiltere Kraliyeti tarafından istila girişimi olarak tanımlanan nedenlerden ötürü 1835'e kadar aralıklı olarak devam eden bir dizi çatışma yaşandı. 1853'te İngiltere ile Ateşkes Şeyhlikleri adı verilen şeyhler arasında Denizlerde Kalıcı Barış Antlaşması adı verilen bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşma İngiltere tarafından dayatılmıştı ve şeyhler tarafından bölgede İngiliz yerleşimi için dayatıldığı söylendi.[13]

Ateşkes Kıyısı (Trucial Coast) bayrağı

Başta Fransa ve Rusya'nın geldiği diğer Avrupalı ülkelerin emellerine yönelik olarak İngiltere 1892'de Ateşkes Şeyhlikleri ile daha önce yapmış olduğu antlaşmaların benzeri olarak daha yakın bağlar geliştirdi. 1892'de şeyhler, İngiltere dışında başka herhangi bir ülke ile İngiltere'nin rızası olmaksızın herhangi bir dış ilişki kurmamayı kabul ettiler. Buna karşılık olarak İngiltere de bu kıyıyı denizden veya karadan gelebilecek herhangi bir saldırıya karşı korumayı taahhüt etti.[14]

1968'de İngiltere Ateşkes Kıyısı adını verdiği bölgeden çekileceğini açıkladı. Bunun üzerine şeyhlikler Katar ve Bahreyn ile bir federasyon oluşturmayı denediler ancak bu uygulamaya geçirilemedi. İngiltere hükûmeti 1 Aralık 1971'de bölgedeki himayesini belirten antlaşmayı kaldırdığını açıkladı ve böylece bölgedeki yedi şeyhliğin bağımsızlığının önünü açtı. Ertesi gün Abu Dabi, Acman, Füceyre, Şarika ve Ümm el Kayveyn emirlikleri Birleşik Arap Emirliklerini kurdular. Ras el Hayme emirliği ise 11 Şubat 1972'de Birleşik Arap Emirliklerine katıldı.