Mustafa Naili Paşa

Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın himayesinde Mısır'da yetişmiş olup, Arnavut asıllıdır. Muhtemelen Rumeli Vilayetine bağlı Görice / Korçë'nin Polyan / Polonë kasabasında 1798 yılında doğmuştur. Kesriye/Kastoria ilinde Behliste/Bilişht hânedânından İsmâil Bey'in oğludur. Amcası Hasan Paşa'nın vefâti üzerine onun yerine 1237'de (1821/1822) Girit Muhafızı; 1254'te (1838) Cebel-i Lübnan ıslahatına memur olmuştur. Hilmi Paşa ve Veli Paşa (Le Beau Veli diye de anılır) isimli çocukları meşhurdur. Hilmi Paşa'nın kızı Melek Hanımın kocası Halkalı Ziraat Yüksek Okulu kurucusu Bayındırlı Ailesinden Hasip Bey'dir. 15 Şevval 1288'de (28 Aralık 1871) ölmüştür.

Yunanistan'ın bağımsızlığı kazandığı 1820'lı yıllarda Sisam, Sakız ve Girit gibi Ege Adaları'nda da Rumların bağlantılı olarak ayaklanmalarına hazırlıksız yakalanan Sultan II. Mahmud'un fiilen bağımsız Mısır Hidivi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dan yardım istediği dönemde Girit ayaklanmasını bastırmış ve 1832'de Mısır idaresine sokulan Girit'e vali tayin edilmiştir. Valiliği 20 yıla yakın bir süre sürdüğü için "Giritli" lâkabıyla anılır.

Ayşe Kulin'in kaleme aldığı Adı Aylin adlı romanda ise paşanın bir diğer lakabı "Deli"dir. Yani paşa tam adıyla "Giritli Deli Mustafa Naili Paşa"dır. Bu lakabın ise asabı, birdenbire öfkelenen bir karaktere sahip olmasından dolayı verildiği romanda geçer.

Girit'i idaresi esnasında temkinli ve İngilizlere yakın bir politika izlemiştir. Bir açıdan adanın Müslüman toprak sahipleri ile yükselen Rum tacir sınıfı arasında sentez kurmaya çalıştığı yorumu getirilebilirse de, Rumlara karşı bazı politikaları ada Müslümanlarının tepkileri ile de karşılaşmıştır.

1840'ta Büyük Britanya Başbakanı Lord Palmerston'un Girit'in Osmanlı idaresine geri dönmesi yönünde yaptığı baskı esnasında, bir süre için, yarı-bağımsız bir Girit'in prensi olma denemesinde bulunmuştur. Ancak belirsiz siyasi ortamı fırsat bilen Rumlar ayaklanmışlar ve bu küçük çaplı isyan Büyük Britanya-Osmanlı donanmalarının müdahalesi ile sona erdirilmiştir. Girit böylece 1840'ta Osmanlı Devleti bünyesine geri dönmüş, Giritli Mustafa Naili Paşa da vali olarak muhafaza edilmiştir. Valiliği İstanbul'a çağrıldığı 1851 yılına kadar sürmüştür. İstanbul'da da, ilerlemiş yaşına rağmen, kariyerini sürdürmüş ve sadrazamlığa kadar yükselmiştir.

Sadrazamlık dönemleri Kırım Savaşı'nın hemen öncesine ve ikinci dönemi de bir süre sonrasına denk gelmiş, gündemini Rusya ile ilişkiler meşgul etmiştir. Fransa’da imparatorluğunu ilan eden ve uluslararası ilişkilerdeki konumunu güçlendirmek isteyen III. Napoleon'un Osmanlı Devleti’nde yaşayan Katoliklerin himayelerini Fransa’ya veren 1740 tarihli antlaşmanın yeniden yürürlüğe girmesini istemesi üzerine, Rusya'nın da Osmanlı Ortodoksları için aynı hakları istediği ve katı bir asker ve köyü bir Ortodoks olan Prens Mensikov'u İstanbul’a olağanüstü yetkilerle elçi olarak yolladığı, bu sorunu kendi çıkarları için tehlike olarak gören İngiltere, Fransa ve Avusturya’nın Osmanlı Devleti'ne giderek artan destek verdiği Kırım Savaşı'na gidecek süreç esnasında ilk sadrazamlığına getirilmiş ve savaşın ilk döneminde bu görevi sürdürmüştür. Atanmasının nedeni Prens Mensikov'un taleplerinin kabul edilmemesi halinde İstanbul’dan ayrılacağı ültimatomunu vermesi ile, prense sürekli direnen Sadrazam Damat Mehmet Ali Paşa ve Hariciye Nazırı Sadık Rifat Paşa'nın görevlerinden alınmalarıdır. Böylece Sadrazamlığa Giritli Mustafa Naili Paşa, Hariciye Nazırlığına da Koca Mustafa Reşid Paşa atanmıştır. Ancak bu isim değişikliklerine rağmen Prens Menşikov yine de 27 Mayıs 1853’te İstanbul’dan elleri boş olarak ayrılmış ve Kırım Savaşı başlamıştır.

• Buz, Ayhan (2009) " Osmanlı Sadrazamları", İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5
• Danișmend, İsmail Hâmi (1971),Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul: Türkiye Yayınevi

Siyasi görevi
Önce gelen: Damad Mehmed Ali Paşa	Osmanlı Sadrazamı 14 Mayıs 1853 - 29 Mayıs 1854	Sonra gelen: Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa
Önce gelen: Koca Mustafa Reşid Paşa	Osmanlı Sadrazamı 6 Ağustos 1857 - 22 Ekim 1857	Sonra gelen: Koca Mustafa Reşid Paşa