Hindistan ekonomisi

MÖ 2800 ile MÖ 1800 yılları arasında gelişen kalıcı bir yerleşim yeri olan İndus Vadisi Uygarlığının vatandaşları, tarım, evcil hayvanlar, kullanılan değişmeyen ağırlıklar ve önlemler, aletler ve silahlar üretti ve diğer şehirlerle ticaret yaptı. İyi planlanmış sokaklar, bir kanalizasyon sistemi ve su temininin kanıtı ile dünyanın ilk kentsel sağlık önlemleri sistemi ve bir çeşit belediye yönetiminin varlığını içeren kentsel planlama hakkındaki bilgileri ortaya çıkarmaktadır.[53]

Hindistan ve Avrupa arasındaki baharat ticareti Keşifler Çağı için ana katalizördü.[54]

Deniz ticareti, Güney Hindistan ile Güneydoğu ve Batı Asya arasında erken dönemlerden MS 14. yüzyıla dek kapsamlı bir şekilde gerçekleştirildi. Hem Malabar hem de Coromandel Kıyısı, MÖ 1. yüzyılın başlarından itibaren, Akdeniz bölgesi ve Güneydoğu Asya arasındaki ithalat ve ihracat ile geçiş noktaları için kullanılan önemli ticaret merkezleri idi. Zamanla, tüccarlar devlet himayesi sağlayan dernekler haline gelmişlerdi. Raychaudhuri ve Habib, yurt dışı ticarete verilecek bu himaye, başlangıçta Malabar'da ve daha sonra Coromandel kıyısında yerel Farsi, Yahudi, Süryani Hristiyan ve Müslüman cemaatleri tarafından ele geçirildiğinde on üçüncü yüzyılda sona erdiğini iddia etmektedir.

Ateşgah, Hint tüccarlar tarafından 1745'ten önce inşa edilmiş bir tapınaktır. Tapınak, Batı Asya ile Doğu Avrupa arasında Hazar Denizi'nin batısındadır. Gösterilen yazıt Sanskritçe (yukarıdaki) ve Farsça yazılmıştır.

Diğer akademisyenler, Hindistan'dan Batı Asya'ya ve Doğu Avrupa'ya ticaretin 14. ve 18. yüzyıllar arasında etkin olduğunu öne sürmektedirler.[55][56][57] Bu dönemde, Hint tüccarlar, büyük Bakü, Azerbaycan'ın banliyösü Surahani'ye yerleşmişlerdi. Bu tüccarlar şimdi Azerbaycan hükûmeti tarafından korunan bir Hindu tapınağı inşa ettiler. 1600'lü yılların sonlarında Azerbaycan'da yaşayan Fransız Cizvit Villotte, bu Hint tapınağının Hindular tarafından sayıldığını yazmış;[58] tapınağın MS 1500-1745 yılları arasında Sanskritçe sayısız oyması vardır. Bakü'de ikamet eden tüccarlar tarafından inşa edilen Ateşgah tapınağı, ticaretin 17. yüzyılda Hintler için aktif ve müreffeh olduğuna işaret etmektedir.[59][60][61][62]

Daha kuzeyde, Saurashtra ve Bengal kıyıları deniz ticaretinde önemli rol oynamıştır ve Gangetik ovalar ve İndus vadisinde birçok nehir yatılı ticaretin çeşitli merkezlerine ev sahipliği yapmıştır. Karayolu ticaretinin çoğu, Pencap bölgesini Afganistan'a bağlayan Hayber Geçidi bağlantılı olarak daha sonra Ortadoğu ve Orta Asya'ya gerçekleştirildi. Birçok krallık ve yönetici para öderken takas yaygındı. Köyler tarım ürünlerinin bir kısmını hükümdarlara gelir olarak verirken, zanaatkârlar hasat zamanında ürünlerinin bir kısmını hizmetlerinden almışlardır.

MÖ 3. yüzyılda Mauryan İmparatorluğunun gümüş sikkesi.

MS 5. yüzyıldaki Gupta hanedanının gümüş sikkesi.

Sean Harkin, Çin ve Hindistan'ın 17. yüzyılda dünya GSMH'sının yüzde 60 ila 70'ini oluşturduğunu tahmin etmektedir.[63]

Babür ekonomisi, para birimi, toprak geliri ve ticaretin ayrıntılı bir sistemi üzerinde işledi. Altın, gümüş ve bakır paralar, serbest sikke temelinde işlev görerek kraliyet darphanesi tarafından kullanıma sürüldü. Babür yönetimi altında merkezi bir yönetimden kaynaklanan siyasi istikrar ve tekdüze gelir politikası, iyi gelişmiş bir iç ticaret ağı ile birleşince, Hindistan, İngilizlerin gelişinden önce, ilkel teknolojiye bağımlı geçimlik tarıma hakim bir geleneksel tarım ekonomisine sahip olmakla birlikte, büyük ölçüde ekonomik olarak birleşmişti. Babür'ün düşüşünden sonra, güney ve kuzey Hindistan'ın batı ve merkezi bölümleri Maratha İmparatorluğu tarafından bütünleştirildi ve yönetildi. Panipat'ın Üçüncü Muharebesinde kaybedildikten sonra, Maratha İmparatorluğu birçok konfedere devlete ayrılmış ve ortaya çıkan siyasi istikrarsızlık ve silahlı çatışma, ülkenin çeşitli yerlerinde ekonomik yaşama ciddi bir şekilde zarar vemişti, ancak bu, bir dereceye kadar yeni il krallıklarındaki yerel refah tarafından telafi edilmiştir. 18. yüzyılın sonuna doğru, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Hint siyaset sahnesine girdi ve diğer Avrupa güçleri üzerindeki üstünlüğünü pekiştirdi. Bu, Hindistan'ın ticaretinde belirleyici bir değişime işaret etti ve ekonominin geri kalanı üzerinde daha az güçlü bir etki yaratmıştı.

19. yüzyılın başlarından itibaren İngiliz Doğu Hindistan Şirketinin kademeli genişlemesi ve güç birliği, vergilendirme ve tarım politikalarında büyük bir değişiklik getirmiş; ticarete odaklanarak tarımın ticarileştirilmesini teşvik etme eğilimi göstererek, gıda ürünlerinin üretiminde azalma, çiftçilerin yoksullaşması ile sonuçlanmış ve kısa vadede birçok kıtlığa yol açmıştır. İngiliz Raj'ının ekonomi politikaları, talebin ve istihdamın azalması nedeniyle el sanatları ve elleçleme işkollarında ciddi bir düşüşe neden olmuştur. Uluslararası kısıtlamaların 1813 tarihli tüzük ile kaldırılmasının ardından Hint ticareti önemli ölçüde genişlemiş ve uzun vadede yükseliş eğilimi göstermiştir. Sonuç, Hindistan'ın sömürge politikalarından ötürü Hindistan'dan İngiltere'ye yapılan sermaye aktarımının, yerli ekonominin yenileşmesi için herhangi bir yöntemli çabadan ziyade büyük bir gelir kaybına yol açmasıydı.

1700'den 1950'ye kadar Hindistan ve İngiltere'de kişi başına düşen tahmini GSYİH, enflasyon 1990'a göre dolar olarak düzeltildi.[65] Diğer tahminler, Hindistan'ın kişi başına GSYİH'sında ve sömürge döneminde gelirinde benzer bir durgunluk olduğunu öne sürmektedir.

19. yüzyılda Hindistan'da İngiliz topraklarının genişlemesi, kâğıt üzerinde sömürgeciler arasında mülkiyet haklarını garanti altına alan, serbest ticareti teşvik eden ve şirket içindeki düzenlenen sabit döviz kurları, normal ağırlıkları, tedbirleri ve sermaye piyasaları ile tek bir para birimi yaratan kurumsal bir ortam yaratmıştı. Aynı zamanda demiryolları ve telgraf sistemleri, siyasi girişimlerden kurtulmayı amaçlayan bir kamu hizmeti, ortak bir hukuk ve düşman bir hukuk sistemi kurmuştu. Bu, dünya ekonomisindeki büyük değişikliklerle – sanayileşme sürecinde ve üretim ve ticarette önemli bir artışla çelişmiştir. Bununla birlikte, sömürge egemenliğinin sonunda, gelişmekte olan dünyadaki en fakir ülkelerden biri olarak sanayi gelişimi durdurulmuş, tarımda hızla büyüyen nüfusu ve okur-yazar olmayan ve vasıfsız bir iş gücünü besleyemeyen ve son derece yetersiz altyapıya sahip bir ekonomiye kavuşmuştur.[66]

1872 nüfus sayımı, günümüz Hindistan'ını oluşturan bölgenin nüfusunun %91.3'ünün köylerde ikamet ettiğini ve sanayileşme eksikliği ve yeterli ulaşımın bulunmaması nedeniyle kentleşmenin 1920'li yıllara kadar genellikle yavaş kaldığını ortaya koymuştur. Daha sonra koruma ayrımcılığı politikası (bazı önemli sanayilere devletin maddi koruması verildiğinde) İkinci Dünya Savaşı'yla birleşince, sanayilerin gelişimi ve dağılmasının, kırsal-kentsel göçü teşvik ettiği görülmüş ve özellikle Bombay, Kalküta ve Madras'ın geniş liman şehirleri hızla büyümüştür. Buna rağmen, 1951 yılına kadar Hindistan nüfusunun yalnızca altıda biri şehirlerde yaşıyordu.

İngiliz işgalinin Hindistan ekonomisi üzerindeki etkisi tartışmalı bir konudur. Hindistan bağımsızlık hareketi ve ekonomik tarihçilerin önde gelenleri, Hindistan ekonomisinin o kasvetli halini sömürge yönetimine bağlamış ve İngiltere'de endüstriyel gelişme için gereken maddi gücün Hindistan'dan getirilen servetten kaynaklandığını savunmuştur. Aynı zamanda sağcı tarihçiler, Hindistan'ın düşük ekonomik veriminin sömürgeciliğin getirdiği değişiklikler ve sanayileşme ve ekonomik bütünleşmeye doğru ilerleyen bir dünya nedeniyle çeşitli işkollarının büyüme ve azalma eğiliminde olmasından kaynaklandığını belirtmiştir.

Bağımsızlıktan sonra Hindistan'ın ekonomik politikası sömürge deneyiminin etkisinde kalmış, Hint liderlerin sömürücü olarak gördüğü ve bu liderlerin İngiliz sosyal demokrasisine maruz kaldıkları sömürge devletleri deneyiminden ve Sovyetler Birliği'nin planlanlı ekonomisinden etkilenmiştir.[66] İç politika, korumacığa, ithal ikamesiyle sanayileşmeye, ekonomik müdahaleciliğe, devletin elinde bulunan büyük bir kamu işkolu, iş yönetmeliği ve merkezi planlamaya ağırlık vermiş, ticaret ve yabancı yatırım politikaları nispeten serbest olmuştur. Hindistan'ın Beş Yıllık Planları, Sovyetler Birliği'ndeki merkezi planlamaya benziyordu. Diğer sanayi kolları arasında çelik, madencilik, makine aletleri, telekomünikasyon, sigorta ve enerji santralleri, 1950'lerin ortalarında etkin biçimde kamulaştırıldı.[67]

Bu harita, Hindistan'ın kişi başına düşen GSYİH'sini, MS 1820'den MS 2015'e kadar olan değişimini göstermektedir. Tüm GSYİH birimleri, 1990 Uluslararası dolarına ve enflasyona göre ayarlanmıştır. Veri kaynağı: Prof. Angus Maddison'un tabloları (2010). Çeşitli yıllara göre kişi başına GSYİH ve nüfus verileri buradan16 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bir elektronik tablo olarak indirilebilir. 2015 yılı tahmini, Uluslararası Para Fonu'ndan alınmıştır.

Hindistan'ın ilk başbakanı olan Jawaharlal Nehru, istatistikçi Prasanta Chandra Mahalanobis ile birlikte, ülkenin bağımsızlığının ilk yıllarında ekonomi politikasını hazırlamış ve denetlemiştir. Ağır sanayinin hem kamu hem de özel sektör tarafından hızla gelişmesi ve doğrudan Sovyet tarzı merkezi komuta sistemi yerine doğrudan ve dolaylı devlet müdahalelerine dayanan stratejilerinden olumlu sonuçlar bekliyorlardı.[69][70] Eşzamanlı olarak sermaye ve teknoloji yoğun ağır sanayi üzerinde yoğunlaşmanın ve el ile, düşük yetenekli yerel sanayilere mali destek sağlama politikası, sermayeyi ve emeğin boşa çıkacağını düşünen ekonomist Milton Friedman tarafından küçültüldü ve küçük üreticilerin gelişimini geciktirdi.[71] Bağımsızlıktan sonraki ilk otuz yıl içinde Hindistan ekonomisinin büyüme oranı, diğer Asya ülkelerindeki büyüme oranları ile olumsuz karşılaştırma nedeniyle ekonomistler tarafından Hindu büyüme oranı olarak anılmaktadır.[72][73]

1965 yılından bu yana yüksek verimli tohum çeşitleri, artan gübreler ve gelişmiş sulama tesisleri Hindistan'daki Yeşil Devre'ye katkıda bulunmuş ve tarımsal verimliliği artırarak, ürün desenlerini geliştirmiş, tarım ve sanayi arasındaki ileri ve geriye bağlantıları güçlendirerek tarımın durumunu iyileştirmiştir.[74] Bununla birlikte, aynı zamanda sürdürülemez bir çaba olarak nitelendirilmiş ve bu da kurumsal yenilikleri görmezden gelinen gelir farklılıklarını göz ardı ederek kapitalist tarımın büyümesine neden olmuştur.[74]

Ardından, bir noktada gelir vergisi düzeylerinin en çok %97.5'e yükseldiği Acil Durum ve Garibi Hatao kavramı ile dünyadaki komünist olmayan ekonomilerdeki kaydî ve daha önceki çabaları seyreltmeye başladı.

1970'lerin sonunda Morarji Desai liderliğindeki hükûmet, mevcut şirketlerin kapasite artırımına ilişkin kısıtlamaları hafifletmiş, fiyat kontrollerini kaldırmış, kurumlar vergilerini düşürmüş ve çok sayıda küçük ölçekli sanayinin yaratılmasını teşvik etmiştir.

Hindistan GSYİH'sı 1991'den beri hızla yükselmiştir.

Hindistan'ın önemli ticaret ortağı olan Sovyetler Birliği'nin çöküşü ve petrol fiyatlarında bir artışa neden olan Körfez Savaşı, kendisi için kredilerini temerrüde düşme ihtimaliyle karşı karşıya olan Hindistan için büyük bir ödemeler dengesi krizi ile sonuçlandı.[75] Hindistan Uluslararası Para Fonu'ndan (IMF) 1,8 milyar dolarlık kurtarma kredisi talep etmiş; bunun karşılığında da kendisinden düzenlemeler talep edilmiştir.[76]

Buna karşılık, Maliye Bakanı Manmohan Singh de dahil olmak üzere Narasimha Rao hükûmeti 1991'de ekonomik reformları başlattı. Reformlar, Raj İzni'ni kaldırdı, tarifeleri ve faiz oranlarını düşürdü ve pek çok işkolundaki doğrudan yabancı yatırımın otomatik olarak onaylanmasına izin veren birçok kamu tekelini sona erdirdi.[77] O günden bu yana serbestleşmenin genel itkisi aynı kalmış, ancak hiçbir hükûmet işçi yasaları yenileşmesi ve tarımsal destekleri azaltma gibi tartışmalı konularda sendikalar ve çiftçiler gibi güçlü lobileri kullanmaya çalışmamıştır.[78] 21. yüzyılın başlangıcı ile Hindistan, ekonominin devlet kontrolünde önemli bir azalma ve finansal serbestleşmeyi artırmak suretiyle serbest piyasa ekonomisine doğru ilerlemişti.[79] Kentsel sakinlerin kırsal yerleşim yerlerinden daha fazla yararlanmalarına rağmen, buna ömür boyu artışlar, okuma yazma oranları ve gıda güvenliği artışları eşlik etmiştir.[80]

1998'deki nükleer silah testleri Hindistan'ın kredi notuna etki ederken, 2003 yılı itibarıyla Standard & Poor's ve Moody's tarafından yatırım seviyesine yükseltilmiştir.[81] Hindistan, bu dönemde ortalama %9'luk büyüme ile 2003'ten 2007'ye kadar bir süre yüksek büyüme oranlarına sahipti.[82] Böylelikle, 2008'de başlayacak olan küresel malil kriz nedeniyle büyüme ılımlı hale geldi. 2003'te, Goldman Sachs Hindistan'ın cari fiyatlarla ölçülen GSYİH'sının Fransa ve İtalya'nın 2020 yılına kadar, Almanya, İngiltere ve Rusya'ya 2025 yılına kadar ve Japonya'yı 2035 yılına kadar geride bırakacağını ve bu sayede ABD ve Çin'in ardından dünyanın üçüncü büyük ekonomisi olacağını öngördü. Hindistan birçok ekonomist tarafından yükselen bir ekonomik süper güç olarak görülmekte ve 21. yüzyılda küresel ekonomide önemli bir rol oynamaktadır.[83][84]

2012'den başlayarak Hindistan, kan kaybeden bir büyüme dönemine girdi ve büyüme yüzde 5.6'ya geriledi. Diğer ekonomik sorunlar da belirginleşti: Düşmekte olan dolaşımdaki Hint rupisi, sürekli yüksek cari işlemler açığı ve yavaş sanayi büyümesi. ABD Merkez Bankası'nın niceliksel kolaylaşmayı azaltma kararına istinaden yabancı yatırımcılar Hindistan'daki paraları hızla dışarı çıkartıyorlardı; ancak borsa bugüne kadar en yüksek seviyesine yaklaşırken cari işlemler açığı büyük ölçüde daraldı.

Hindistan, 2014-15 yıllarında toparlanma sürecine girdi ve büyüme hızı %7,2'ye yükseldi. 2015 yılında bir Hint başlangıç patlaması geçirdi ve imalat artışı, 2015-16'daki büyümenin %7.6'ya yükselmesiyle sonuçlandı. Bu, 1990 yılından bu yana ilk kez Hindistan'ın, 2015 yılında %6.9 büyüme kaydeden Çin'den daha hızlı büyüdüğü anlamına geliyordu. 2016-17 yılları arasında ekonomik büyümenin %8.0 ve üzeri olması beklenmektedir. 2015 yılının ortalarında küresel borsa rotasında Hindistan, borsalarında hızlı bir düşüş yaşadı ve rupi zayıfladı. Ocak 2016'da bu yine tekrarlandı.

Hindistan, Dünya Bankası'nın 2017 iş yapma kolaylığı endeksinde, 190 ülke arasında 130. sırada yer aldı. İnşaat izniyle uğraşma ve sözleşmeleri uygulama açısından, Dünyadaki en kötü 10 ülkesi arasında yer almakta ama azınlık yatırımcılarını korumak veya kredi almak konusunda nispeten uygun bir sıraya sahiptir.[17] Sanayi Politikası ve Geliştirme Dairesinin (DIPP - Department of Industrial Policy and Promotion) devlet düzeyinde iş sıralamalarını kolaylaştırmak için aldığı güçlü çabaların Hindistan genel sıralamalarını etkilediği dile getirilmektedir.[85]

Petrol ürünleri ve kimyasalları Hindistan'ın sanayi kolunda GSYİH'sına önemli katkıda bulunmakta ve birlikte ihracat gelirlerinin %34'üne katkı sağlamaktadır. Hindistan, Jamnagar'daki dünyanın en büyük rafineri tesisinin bulunduğu yerde günde 1.24 milyon varil ham petrol rafineri ve petrokimya operasyonuna ev sahipliği yapmaktadır.[108] Hacim itibarıyla, Hindistan'da kimya sanayisi, Asya'daki en büyük üçüncü üretici ve tek başına GSYİH'nın %5'ine katkıda bulunmuştur. Hindistan, zirai kimyasallar, polimerler ve plastikler, boyalar ve çeşitli organik ve inorganik kimyasalların dünyadaki en büyük 5 üreticisinden biridir.[109] Büyük bir üretici ve kimyasal ihracatçısı olmasına rağmen, Hindistan ürünlere olan iç talep göz önüne alındığında kimyasalların net bir ithalatçısıdır.[110]

Hint ilaç endüstrisi son yıllarda dünyadaki sağlık ürünlerinin önemli bir üreticisi haline gelmiştir. 2011 yılında Dünya çapında satılan 60.000'den fazla jenerik ilaç satışı da dahil olmak üzere küresel ilaç tedarikinin yaklaşık %8'i Hindistan tarafından gerçekleştirilmiştir.[111] İlaç sanayisi 2005'te 6 milyar dolardan 2016'da 36.7 milyar dolara, %17.46'lık bir CAGR'ye yükseldi. 2020'de 55 milyar dolara erişmek için %15.92'lik bir CAGR'de büyümesi beklenmektedir. Hindistan'ın 2020'ye kadar dünyadaki 6. en büyük ilaç pazarı olması bekleniyor.[112] Endüstrisinin en hızlı büyüyen alt işkollarından biridir ve Hindistan'ın ihracat kazançlarında önemli bir katkısı bulunmaktadır. Gucerat eyaleti, ilaç ve Eİİ'lerin (API - Active Pharmaceutical Ingredient) üretimi ve ihracatı için bir merkez haline gelmiştir.[113]

Mahindra XUV 500, yerli olarak tasarlanıp üretilen birkaç araçtan biridir.

Hindistan mühendislik endüstrisi, sanayi işkolu GSYİH'sının en büyük alt işkolu ve ülkenin en büyük üç döviz girdi işkolundan biridir.[114] Türbinler, otomobiller ve demiryolları için basitten hassas parçalara kadar döküm ve dövme yapan nakliye ekipmanları, takım tezgâhları, sermaye malları, transformatörler, şalt tesisleri, fırınlar gibi ürünler üretilir. Sanayi işkolunda yaklaşık dört milyon çalışan istihdam edilmektedir. Katma değeri temel alınarak, Hindistan'ın mühendislik sanayii işkolu, 2013-14 mali yılında 67 milyar dolar değerinde mühendislik ürünü ihraç etmiştir ve mühendislik ürünlerine olan iç talebin bir bölümünü de karşılamıştır.[115]

Hindistan mühendislik endüstrisi, pazarı her geçen gün büyüyen otomobilleri, motosikletleri ve scooter endüstrisini ve traktör gibi verimlilik makinelerini içermektedir. Hindistan 2011 yılında yaklaşık 2,3 milyonu ihraç edilen yaklaşık 18 milyon yolcu ve yardımcı araç imal etmiş ve birleştirmiştir.[116] Hindistan, 2013 yılında dünyanın traktör üretiminin %29'unu gerçekleştirerek, dünyanın en büyük traktör üreticisi ve en büyük pazarı konumuna gelmiştir.[116][117] Hindistan, dünyanın 12. en büyük üreticisi ve 7. en büyük makine tezgâhı satın alıcısıdır.[116]

Mücevherat ve kuyumculuk endüstrisi Hindistan ekonomisinin eski ve sürekli temel bileşenlerindendir. Şu anda Smithsonian'da olan Koh-i-Nur ve Umut Elması (yukarıdaki) gibi ünlü taşlar Hindistan kaynaklıdırlar.[118][119]

Hindistan dünyanın en büyük elmas ve mücevher parlatma ve kuyumculuk üretim merkezlerinden biridir; aynı zamanda altının en büyük tüketicilerinden biridir. Ham petrol ve petrol ürünlerinden sonra, altın, kıymetli madenler, değerli taşlar, mücevherat ve kuyumculuk ihracatı ve ithalatı, Hindistan'ın küresel ticaretinin en büyük kısmını oluşturur. Endüstri, Hindistan GSYİH'sının yaklaşık %7'sine katkıda bulunmakta, endüstride milyonlarca kişi çalışmakta ve döviz kazançlarının önemli bir kaynağı konumundadır.[120] Mücevherat ve kuyumculuk sanayisi, 2013 yılında, katma değer temelinde ekonomik çıktıda 251.000 krore (37 milyar ABD doları) değer üretmiştir. Hindistan ekonomisinin büyüyen işkolu ve A. T. Kearney projesiyle, 2018 yılına kadar 500.000 kroreye (74 milyar ABD doları) büyümeyi hedeflemektedir.[121]

Mücevher ve mücevherat endüstrisi, Hindistan'da birkaç bin yıldan uzun süredir devam eden, eski bir sanat ve sürekli ekonomik bir etkinliktir.[122] 18. yüzyıla kadar Hindistan, elmas madenciliği ve işlenmesinde dünyaca bilinen en büyük güvenilir kaynak olmuştur.[123] Şimdilerde, elmas ve kıymetli madenlerin başlıca kaynakları Güney Afrika ve Avustralya'dır, ancak Anvers, New York ve Ramat Gan ile birlikte Surat ve Mumbai gibi Hint şehirleri, dünyanın mücevherat parlatma, kesim, hassas kesim, tedarik ve ticaret merkezleri arasındadır. Diğer merkezlerin aksine, Hindistan'daki mücevherat ve kuyumculuk işkolu ekonomik etkinlikleri öncelikli olarak elle iş yapan esnaflardan oluşmakta; işkolu ise oldukça parçalanmış ve endüstrinin %96'sı ailelere ait işletmeler tarafından temsil edilmektedir. Hint mücevherat ve kuyumculuk işkolu ekonomisinin belirli gücü, hassas kesme, cilalama ve küçük elmasların işlenmesinden (bir karatın altında) oluşmaktadır.[123] Bununla birlikte, Hindistan ayrıca daha büyük elmas, inci ve diğer değerli taşların işlenmesi için bir merkezdir. Dünyadaki herhangi bir 12 elmastan oluşan mücevher setinin yaklaşık 11'i Hindistan'da kesilmiş ve cilalanmıştır.[124] Hindistan aynı zamanda altının ve diğer kıymetli maden esaslı hassas mücevherat işkolunun önemli bir merkezidir. İç piyasa altındaki altın ve mücevherat ürünleri talebi Hindistan'ın GSYİH'sının bir başka itici gücünü oluşturmaktadır.[121]

Tekstil sanayisi, ülkenin GSYİH'sına %4 oranında katkıda bulunmakta, sanayi üretiminin yüzde 14'ü, dış satım kazanımına da yüzde 17'lik bir oranda katkı sağlamaktadır.[125] Hindistan'ın tekstil sanayisi etkisi azalan bir işkolundan son yıllarda hızla gelişen bir işkolu haline gelmiştir. 2004-2005 yılları arasında işkolunu başta mali olmak üzere hükûmet bir dizi kısıtlamalardan serbest bıraktıktan sonra, büyük yatırım girişlerine –hem yerli hem de yabancı– yeşil ışık yakmıştır. 2004 ile 2008 arasındaki dönemde tekstil sektörüne yapılan toplam yatırım 27 milyar dolar artmıştır. Ludhiana, Hindistan'da %90 oranında yünlü üretmekte ve Hindistan'ın Manchester'ı olarak anılmaktadır. Tirupur, çorap, örme giysiler, gündelik ayakkabılar ve spor giyim sektörlerinin önder kaynağı olarak evrensel bir tanınma elde etmiştir. Ichalkaranji gibi genişleyen tekstil merkezleri, ülkedeki kişi başına düşen en yüksek gelirlerini de almaktadır.[126] Hindistan'ın pamuk çiftlikleri, lifleri ve tekstil endüstrisi, bazı çocuk işçiliği (% 1) dahil olmak üzere Hindistan'daki 45 milyon insana istihdam sağlamaktadır.[125] Tekstil işkolunun, 18 yaşın altında yaklaşık 400.000 çocuğu istihdam ettiği düşünülmektedir.[127]

Hindistan'ın madencilik endüstrisi, hacim olarak dünyadaki 4. en büyük mineral üreticisi konumunda ve 2009'da 8. en büyük üretici konumundaydı.[128] 2013 yılında, 4'ü yakıt, 3'ü atom enerjili mineraller ve 80'i de yakıt içermeyen 89 mineral çıkarılmış ve işlenmiştir.[129] 2011-12 döneminde, hükûmet kamuya ait hacmin ürettiği minerallerin %68'ini elinde bulunduruyordu.[130]

Hindistan madencilik işkolunun yaklaşık %50'si, çıktı değeri ile sekiz eyalette yoğunlaşmaktadır - Odisha, Rajasthan, Chhattisgarh, Andhra Pradesh, Telangana, Jharkhand, Madhya Pradesh ve Karnataka. Çıktıların diğer %25'lik kısmı petrol ve doğalgaz kaynaklarına dayanmaktadır.[130] Hindistan, 2010 yılında yaklaşık yarısı kömür olmak üzere, kalker ve demir cevheri gibi yaklaşık 3.000 madeni işletmiştir.[131] Üretim değeri temelinde Hindistan, mika, krom, kömür, linyit, demir cevheri, boksit, barit, çinko, manganezde beş büyük üreticiden biridir ve diğer pek çok mineralin en büyük 10 üreticisinden biridir.[128][130] Hindistan, 2013'te dünyanın en büyük dördüncü çelik üreticisi[132] ve yedinci en büyük alüminyum üreticisi olmuştur.[133]

Hindistan'ın mineral kaynakları çok geniştir.[134] Bununla birlikte, maden endüstrisi düşüş yaşamış —2000'de %3'e kıyasla 2010'da GSYİH'sının %2,3'üne katkıda bulunmuş ve 2,9 milyon kişiyi istihdam etmiş— toplam emeğinin azalan bir yüzdesini kaydetmiştir. Hindistan kömür dahil olmak üzere birçok mineralden oluşan net bir ithalatçıdır. Hindistan'ın madencilik işkolundaki düşüş, Avustralya ve Güney Afrika gibi diğer madencilik ülkelerinden 6 ila 20 kat daha fazla zamana yayılan; altyapı yetersizliği, sermaye kaynaklarının yetersizliği ve ekolojik ve çevresel açıdan sürdürülebilir teknolojilerin yavaş kabul görmesi gibi karmaşık durumlarda, düzenleyici ve idari yöntemlerden kaynaklanmaktadır.[130][135]

2014-2015 yılları arasında Hindistan, dünyanın en büyük üçüncü ham çelik üreticisi[136] ve dünyanın en büyük sünger demir üreticisi olmuştur. Sanayi 91.46 milyon ton toplam nihai çelik ve 9.7 milyon ton pik demiri üretti. Hindistan'daki çoğu demir-çelik, yerel demir cevherinden üretilmektedir.[137]

1.3 milyondan fazla etkin personelin gücü ile Hindistan dünyanın 3. büyük askeri gücüne ve dünyanın en büyük gönüllü ordusuna sahiptir. Hint ordusu için 2015 mali yılı için onaylanan toplam bütçe ₹2.47 trilyon crore (37 milyar ABD doları) idi.[138] Savunma harcamalarının 2022 yılına kadar 620 milyar dolara çıkması bekleniyor.[139]

Hindistan dünyanın en büyük dokuzuncu sivil havacılık pazarına sahiptir ve 2020'ye kadar üçüncü büyük havacılık piyasası olma potansiyeline sahiptir. 2013'te 163 milyon yolcudan oluşan hava trafiği kaydedildi ve 2017 yılına kadar 60 milyon uluslararası yolcu olarak tahmin edilmektedir. Piyasada 2020 yılına kadar 800 uçak bulunacağı tahmin ediliyor.[141] 2015'te Boeing, Hindistan'ın önümüzdeki 20 yıl boyunca 240 milyar dolar değerinde 1740 kadar uçağa olan talebini öngördü. Bu, küresel hacimlerin yüzde 4,3'ünü oluşturur. Airbus'a göre, Hindistan önümüzdeki 20 yıl içinde dünyanın en büyük üç havacılık pazarından biri olacaktır. Airbus, önümüzdeki on yıl boyunca Hindistan iç pazarı için yıllık yüzde 11'in üzerinde bir büyüme oranını beklerken, yurt içi ve yurt dışı güzergâhlardaki kombine büyüme oranının da yüzde 10'dan fazla olacağını tahmin etmektedir.[142]

Hindistan'daki sivil havacılık, 18 Şubat'ta Naini için ilk ticari sivil havacılık uçuşunun Allahabad'dan yapıldığı 1911 yılına kadar gidiyor. Fransız havacı Henri Pequet, Humber çiftkanatlı uçakla 6500 postayı taşımıştı.[143] 15 Ekim 1932'de J.R.D. Tata Karaçi'den Juhu Havaalanı'na bir posta göndermişti. Havayolu daha sonra Air India kuruluşu oldu.[144] Mart 1953'te, Hint Meclisi, Hava Taşımacılığı Kanunu'nu kabul etti. Hindistan havayolu endüstrisi kamulaştırıldı ve Deccan Havayolları, Airways India, Bharat Havayolları, Himalaya Havacılık, Kalinga Havayolları, Hindistan Ulusal Hava Yolları, Air India ve Hindistan Hava Hizmetleri, o zamandan beri bağımsız olarak etkinlik gösteren sekiz yerli havayolu şirketi ile iki devlet kuruluşunda birleştirildi. Hint Havayolları, yurt içi güzergâhlara ve Air India International da uluslararası hizmetler konusuna yoğunlaştı.[143] Hindistan Uluslararası Havaalanları Kurumu (IAAI) 1972'de, Ulusal Hava Meydanları İşletmesi 1986'da kurulmuştur. Sivil Havacılık Güvenliği Bürosu, Air India Uçuş 182'nin trajik kazasından sonra 1987'de kuruldu. Doğu-Batı Havayolları, hükûmetin sivil havacılık işkolunu 1991'de düzenlemesinin ardından ülkede etkinlik gösteren ilk ulusal düzeyde özel havayolu kuruluşu olmuştur. Hükûmet, özel havayollarının Hava Kurumu Yasası yürürlükten kaldırıldığı ve özel havayollarının tarifeli hizmetlerinin yürütüldüğü 1994 yılına kadar 'Hava Taksisi' Programı kapsamında ayrıcalıklı ve tarifeli olmayan hizmetleri işletmesine izin vermişti. Jet Airways, Air Sahara, Modiluft, Damania Airways ve NEPC Airlines gibi diğer özel havayolları da bu süre zarfında iç hat operasyonlarına başladı.[143]

Havacılık işkolu, serbestleşme sonrasında hızlı bir dönüşüme uğradı. 2004-05'te Hindistan pazarına yarım düzine kadar düşük maliyetli taşıyıcı girmişti. Büyük yeni girenler Air Deccan, Air Sahara, Kingfisher Havayolları, SpiceJet, GoAir, Paramount Airways ve IndiGo'ydu. Kingfisher Havayolları, 15 Haziran 2005'te, 3 milyar ABD doları değerinde Airbus A380 uçağı sipariş eden ilk Hint havayolu şirketi oldu.[145][146] Bununla birlikte, Hint havacılık endüstrisi, ekonomik yavaşlama, artan yakıt ve işletme maliyetleri nedeniyle mücadele edecekti. Bu, Hindistan havayolu endüstrisinde borçları birleştirme, satın alma ve satış sonlandırmalarına yol açtı. Air Sahara ve Air Deccan, sırasıyla Jet Airways ve Kingfisher Airlines tarafından 2007 yılında satın alındı. Paramount Airways 2010 yılında operasyonlarını durdurdu ve Kingfisher 2012'de kapandı. Etihad Airways, 2013'te Jet'in %24 hissesini satın almaya karar verdi. AirAsia India, 2014 yılında Air Asia ve Tata Sons arasında ortak girişim olarak çalışan düşük maliyetli bir taşıyıcı konumuna geldi. 2013-2014 itibarıyla yalnızca IndiGo ve GoAir kâr ediyordu.[147]

Hint para piyasası, özel, kamu ve yabancı sermayeli ticari bankalar ile kooperatif bankalarından oluşan örgütlü bir işkolu ile birlikte planlı bankalar olarak sınıflandırılmıştır ve örgütlü olmayan işkolu, bireysel veya aile sahibi yerli bankacılar veya para kredi kuruluşları ve bankacılık dışı finansal şirketlerden oluşmaktadır.[148] Örgütsüz işkolu ve mikrokredi, kırsal ve alt kentsel alanlarda geleneksel bankalar üzerinde, özellikle törenler ve kısa vadeli krediler gibi verimli olmayan amaçlar için hala tercih edilmektedir.[149]

Başbakan Indira Gandhi, 1969'da 14 bankayı devletleştirdi, bunu 1980'de diğer altısı izledi ve küçük ölçekli sanayi, perakende ticaret, küçük işletmeler vb. bankaların sosyal ve gelişimsel hedeflerini yerine getirmesini sağlamak için bankaların net kredi tutarının %40'ını tarım gibi öncelikli işkollarına sağlamalarını zorunlu hale getirmiştir. O tarihten bu yana banka şubelerinin sayısı 1969 yılında 8,260 iken 2007'de 72,170'e yükselmiş ve bir şube tarafından kapsanan nüfus aynı dönem içerisinde 63.800 iken 15.000'e düşmüştür. Toplam banka mevduatı 1970-71 döneminde ₹59.1 milyar crore den (880 milyon ABD doları) 2008-09 yılları arasında ₹38,309.22 milyar crore (570 milyar ABD doları) olmuştur. 1969'daki şube sayısının %1,860'ından veya %22'sinden 30,590'a veya 2007'de %42'ye yükselen kırsal şubelere rağmen, 500.000 köyün 32.270'inde planlı bir banka bulunmaktadır.[150][151]

Hindistan'ın gayri safi yurt içi tasarruf oranı 2006-07 döneminde GSYİH'ya oran olarak %32.8'di.[152] Kişisel tasarrufların yarısından fazlası arazi, ev, büyükbaş hayvan ve altın gibi fiziksel varlıklara yatırımdı.[153] Kamu bankaları, bankacılık sektörünün aktif toplamının %75'inden fazlasını elinde bulundururken, özel ve yabancı bankalar sırasıyla %18,2 ve %6,5 oranında aktif toplamda pay sahibidir.[154] Serbestleşme politikaları sonrasında, hükûmet önemli bankacılık reformlarını onaylamıştır. Bunlardan bazıları, birleşmeleri teşvik etme, hükûmet müdahalesini azaltma ve kârlılığı ve rekabet gücünü arttırma gibi, kamulaştırılmış bankalarla ilgili olmakla birlikte, diğer yenilikler bankacılık ve sigorta işkollarını özel ve yabancı oyunculara açmıştı.[155][156]

Hindistan'daki bilişim teknolojisi endüstrisi iki ana bileşenden oluşmaktadır: BT hizmetleri ve iş süreçleri dış kaynak kullanımı (BPO - Business process outsourcing). İşkolunun, 1998'de Hindistan'ın GSYİH'sına olan katkısı %1.2 iken 2012'de %7.5'e yükselmiştir.[157] NASSCOM'a (National Association for Software and Services - Ulusal Yazılım ve Hizmetler Birliği) göre, sektör, 2015'te 147 milyar ABD doları gelir elde etmiş; burada ihracat geliri 99 milyar ABD doları ve iç gayrimenkul değeri 48 milyar ABD doları olarak gerçekleşerek %13'lük bir artış göstermiştir.[157]

Bilişim işkolundaki büyüme, artan uzmanlık ve arz tarafında, yabancı tüketicilerin artan talebi ile talep tarafında eşleşen, düşük maliyetli, yüksek vasıflı, eğitimli ve akıcı İngilizce konuşan işçilerden oluşan geniş bir havuzun varlığına bağlanmakta ve Hindistan'ın hizmet ihracatıyla ilgilenen veya operasyonlarının dış kaynak kullanımı için çalışanlarla gerçekleşmektedir. Hint BT endüstrisinin ülkenin GSYİH içindeki payı 2005-06 döneminde %4.8 iken 2008'de %7'ye yükselmiştir.[158] 2009'da yedi Hint şirketi dünyadaki ilk 15 teknoloji dış kaynak şirketi arasına girdi.[159]

Hindistan'daki dış kaynak kullanımı endüstrisindeki iş süreçleri dış kaynak kullanımı hizmetleri, çoğunlukla çok uluslu şirketlerin Batı operasyonlarına hitap etmektedir. 2012 yılı itibarıyla 2,8 milyon kişi dış kaynak sektöründe çalışmaktadır.[160] Yıllık gelirler yaklaşık 11 milyar dolar,[160] GSYİH'nın yaklaşık %1'idir. Hindistan'da her yıl 2.5 milyon kişi mezun olmaktadır. Beceri yetersizliği sonucunda ücretler yüzde 10-15 oranında artmaktadır.[160]

Hindistan 2013'te dünyanın en büyük 10. sigorta pazarı oldu ve 2011'de 15. sıraya yükseldi.[161][162] 2013'te toplam 66,4 milyar ABD doları piyasa büyüklüğü ile dünyanın büyük ekonomilerine kıyasla küçük kalmaya devam etmektedir ve Hint sigorta piyasası, yıllık sigorta işkolunun %2'sini oluşturmaktadır. Hindistan'ın hayat ve hayat dışı sigorta işkoluü %20'lik oranda çift haneli olarak büyüme oranlarında büyümekte ve bu büyümenin 2021 yılına kadar devam etmesi beklenmektedir.[163] Hint ekonomisi, dünyadaki en büyük 360 milyon etkin hayat sigortası poliçesini elinde tutmaktadır.[163] Hindistan'daki 52 sigorta şirketinin 24'ü hayat sigortası işkolunda etkinlik göstermektedir. Ülkedeki hayat sigortası endüstrisinin 2019 yılına kadar çift haneli bileşik yıllık büyüme oranları ile 2021 yılına kadar yıllık 1 trilyon ABD doları değerine ulaşması beklenmektedir.[163]

1996-97 döneminden 2000-2001 dönemine kadar yüzde 10'luk bir büyüme oranı bildirilen işkolu, 2000-01 döneminden 2010-11 dönemine kadar yıllık ortalama %15,85 büyüme kaydetti. Buna ek olarak, uzmanlaşmış sigortacılar olan İhracat Kredi Garanti Kurumu ve Tarım Sigorta Şirketi (AIC - Agriculture Insurance Company) sırasıyla kredi garantisi ve ekin sigortası sunmaktadır. Başlangıçta Ulusal Tarım Sigorta Şirketi (NAIS - National Agriculture Insurance Company) kapsamında AIC, ticari hat üzerinde de ürün teminatı vermeye başlamıştır. Hava durumu sigortası ve özel durumlarla ilişkili ürünler gibi yenilikçi ürünleri tanıtmıştır. 2010-11 döneminde hayat dışı sigortacılar tarafından verilen prim, 42.576 crore ve 2009-10 döneminde 34.620 crore dir. Büyüme, özellikle tarife fiyatlarındaki geniş kesimlerin karşısında tatmin ediciydi. Özel sigorta şirketleri, 2009-10 döneminde 13.977 crore karşılığında 17.424 crore prim ödemiştir. Kamu sigortacıları, 2010-11 döneminde 25.151.8 crore tutarında prim ödemiş; 2009-10 döneminde 20.643.5 crore yani 2009-10 döneminde %14.8'e karşılık %21.8'lik bir artış kaydedilmiştir.

Hint sigorta işi, geçmişte düşük seviyeli sigorta nüfuz etkisi ile gelişmiş seviyelerde kalmıştır. Serbestleşme sonrası işkolu, 2000 yılında sigortanın nüfuz etki düzeyini 2.3 (hayat için 1.8 ve hayat dışı 0.7) seviyesinden 2010 yılında 5.1'e (hayat için 4.4 ve hayat dışı 0.7) yükseltmeyi başardı.

NTPC Ramagundam Süper Termik Santrali

Hindistan'da birincil enerji tüketimi 2015 yılında %5.3'lük küresel payla, Çin ve ABD'den sonra üçüncü büyük ülke konumundadır.[164] Kömür ve ham petrol birlikte Hindistan'ın birincil enerji tüketiminin %85'ini oluşturmaktadır. Hindistan'ın petrol rezervleri, ülke içi petrol talebinin %25'ini karşılamaktadır.[155][165] Nisan 2015 itibarıyla, Hindistan'ın kanıtlanmış ham petrol rezervleri 763.476 milyon metrik ton iken, gaz rezervleri 1.490 milyar metreküptü (53 trilyon kübik feet).[166] Petrol ve doğalgaz sahaları, Yüksek Bombay, Krishna Godavari Havzasında ve Cauvery Deltasında denizde ve kıyıda başta Assam, Gucerat ve Rajasthan eyaletlerinde bulunur. Hindistan dünyadaki dördüncü en büyük petrol tüketicisidir ve net petrol ithalatı 2014-15 yılları arasında yaklaşık ₹820.000 crore (120 milyar dolar) seviyesine ulaşmıştır,[166] ve bu cari işlemler açığını olumsuz yönde etkilemektedir. Hindistan'daki petrol endüstrisi, çoğunlukla Petrol ve Doğalgaz Kurumu (ONGC), Hindustan Petroleum Corporation Limited (HPCL), Bharat Petroleum Corporation Limited (BPCL) ve Indian Oil Corporation Limited (IOCL) gibi kamu sektörü şirketlerinden oluşmaktadır. Dünyanın en büyük petrol rafine kompleksini işleten Reliance Industries Limited (RIL) gibi petrol işkolunda bazı büyük özel Hint şirketleri vardır.[167]

Hindistan, elektrik üretiminde Japonya ve Rusya'yı geride bırakarak %4.8 küresel pay ile 2013 yılında dünyanın üçüncü en büyük elektrik üreticisi konumuna gelmiştir.[168] 2015 takvim yılı sonunda Hindistan, elektrik talebinde birçok elektrik santrali ile elektrik enerjisinde fazlalık vermeye başladı.[169] Elektrik enerjisi işkolu 31 Mayıs 2016 itibarıyla termik güçte %69.8, hidroelektrikte %15.2, diğer yenilenebilir enerji kaynaklarında %13.0 ve nükleer enerjide %2.1 katkıda bulunarak 303 GW kurulu güce sahipti.[170] Hindistan, 106 milyar ton kanıtlanmış kömür rezervi ile yurt içi elektrik talebinin çoğunu termik güçten karşılayabilmektedir.[171] Hindistan, güneş, rüzgâr ve biyoyakıtlar (jatrofa, şekerkamışı) gibi önemli potansiyelli bazı değişik enerji kaynakları bakımından zengindir. Hindistan'ın azalan uranyum rezervleri ülkedeki nükleer enerjinin yıllarca büyümesini durdurdu.[172] Dünya rezervlerinin en iyi 20'sinden biri olma durumu arz eden Tummalapalle kemerinde bulunan yeni uranyum bulguları,[173][174][175] ve tahmini 846.477 mt (933.081 eksik ton) toryum rezervinin,[176] –dünya rezervlerinin yaklaşık %25'i– uzun vadede ülkenin iddialı nükleer enerji programını tetiklemesi bekleniyor. Hint-ABD nükleer antlaşması Hindistan'ın diğer ülkelerden uranyum ithal etmesini de kolaylaştırmıştır.[177]

Vizag Deniz Limanı, Bengal Körfezi'ndeki Visakhapatnam Limanı

Hindistan'ın altyapı ve ulaştırma işkolu GSYİH'nın yaklaşık %5'ine katkıda bulunmaktadır. Hindistan'ın 31 Mart 2015 itibarıyla 5,472,144 kilometrelik (3,400,233 mil) bir yol şebekesi vardır ve bu Dünyanın ikinci büyük karayolu ağıdır. Karayolu kilometrekare başına 1.66 km'lik yol ile, Hindistan'ın karayolu ağının niceliksel yoğunluğu, Japonya'nın (0.91), Birleşik Devletler'in (0.67), Çin'in (0.46), Brezilya'nın (0.18) veya Rusya'nınkinden (0.08) daha yüksektir.[178] Bununla birlikte, niteliksel olarak Hindistan'ın yolları, modern karayollarının ve dar asfalt yolların bir karışımıdır ve geliştirilmektedir.[179] 31 Mart 2015itibarıyla Hindistan yollarının %61,05'i asfaltlanmıştır.[178] G-27 ülkeleri arasında Hindistan, —trafik tıkanıklığına yol açan— 100.000 kişi başına en düşük kilometre şerit yol yoğunluğuna sahiptir. Altyapısını yenilemektedir. Mayıs 2014'ten itibaren Hindistan, büyük üretim, ticaret ve kültür merkezlerinin çoğunu birleştiren 22,600 kilometrelik 4 veya 6 şeritli otoyolu yakın zamanlarda tamamlamış ve kullanıma sokmuştur.[180] Hindistan'ın karayolu altyapısı yükün %60'ını, yolcu trafiğinin ise %87'sini taşımaktadır.[181]

Hindistan Demiryolları, 114.500 kilometre uzunluğunda ve 7.172 istasyonla dünyanın en büyük dördüncü demiryolu ağıdır. Devletin sahibi olduğu ve işlettiği bu demiryolu ağı, günde ortalama 23 milyon yolcu ve yılda 1 milyar tondan fazla yük taşımaktadır.[182] Hindistan'ın, ülkenin dış ticaret hacminin hacimce %95'ini, değer bakımından %70'ini elinde bulunduran (havayoluyla idare edilen dinlenme işi), 13 büyük liman ve 60 operasyonel büyük olmayan liman ile 7.500 kilometre kıyı şeridi bulunmaktadır.[183] Nhava Sheva, Mumbai'nin en büyük kamu limanı, Mundra ise en büyük özel deniz limanıdır.[184] Hindistan havaalanı altyapısı 125 havaalanından oluşmakta,[185] 66 havalimanı hem yolcu hem de lojistik için lisansa sahip bulunmaktadır.[186]

Grocery Shops ve çevresi hem kırsal hem de kentsel Hindistan'da perakende ticaretin çoğunu üstlenmektedir.

Perakende işkolu, Hindistan'ın GSYİH'sının %14-15'i[187][188] ile %20'sine katkıda bulunmaktadır.[189] Hindistan perakende pazarının 600 milyar dolar ekonomik değer ile dünyanın ilk beş perakende pazarından biri olduğu tahmin edilmektedir. Hindistan dünyanın en hızlı büyüyen perakende pazarından biridir[190][191] ve 2020 yılına kadar 1.3 trilyon dolara ulaşması beklenmektedir.[189][192]

Hindistan'ın perakende işkolu çoğunlukla yerel ana ve pop mağazaları, sahibi olan insanlı mağazalardan ve sokak satıcılarından oluşmaktadır. Örgütlü perakende süpermarketler 2008 yılı itibarıyla %4'lük bir pazar payıyla büyümektedir ancak bu hala küçük bir pay teşkil etmektedir.[193] 2012'de hükûmetçe çok markalı perakendede %51 oranında doğrudan yabancı yatırıma izin verilmiş ve tek markalı perakendede %100 oranında DYY'ye izin verilmiştir. Ancak, arka uç depo perakende altyapısının yanı sıra eyalet düzeyinde izinler, kırtasiyecilik ve örgütlü perakende satışlarının Hindistan ekonomisindeki büyümesini sınırlamaya devam etmektedir.[194] Bir mağazanın kapı açabilmesi için "tabela lisansları" ve "istifleme karşıtı önlemleri" gibi otuzdan fazla düzenlemeye uyması gerekmektedir. Malları eyaletten eyalete, hatta eyaletler içinde taşımak için vergiler vardır.[193] The Wall Street Journal'a göre, altyapı eksikliği ve verimli perakende ağı, Hindistan'ın tarım ürünlerinin üçte birinin bozulmaya uğramasına neden olmaktadır.[195]

Son yıllarda Kerala eyaleti, eyalet hükümetinin doğal sahil şeridini ters dalgakıranlarla çevrelemesinden sonra büyük bir uluslararası turistik yer haline gelmiştir.

Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi, 2015 yılında turizmin ₹8.31 lakh crore (130 milyar ABD doları) veya ülkenin GSYİH'sının %6.3'ünü oluşturduğunu ve 37.315 milyon işi, toplam istihdamın ise %8.7'sini desteklediğini hesapladı. İşkolunun 2025 yılına kadar (GSYİH'nın %7,2'si) yıllık ortalama %7,5 ila ₹18,36 lakh crore (280 milyar ABD doları) büyümesi öngörülüyor.[196] Hindistan, 2015'te 8.027 milyon uluslararası arenada turist çekmiş, 2014 yılında bu 7.679 milyon olarak gerçekleşirken, %4.5'lik bir büyüme kaydedilmiştir.[197] Hindistan, 2015 yılında turizm gelirlerinden 21.07 milyar dolar kazanç elde etmiştir.[198] Hindistan'a yapılan uluslararası gezim, 1997'de 2.37 milyon kişiden 2015'te 8.03 milyon kişiye, istikrarlı bir büyüme kaydetmiştir. Birleşik Devletler, Hindistan'a gelen uluslararası turistlerin en büyük kaynağıyken, Avrupa Birliği ülkeleri ve Japonya diğer önemli uluslararası turist kaynağıdır.[199][200] Uluslararası turistlerin %10'dan azı Tac Mahal'i ziyaret ederken çoğunluk diğer kültürel, tematik ve tatil yerlerini ziyaret etmektedir.[201] Her yıl 12 milyondan fazla Hint turizm için uluslararası gezilere katılmakta; Hindistan'daki iç turizm ise yaklaşık 740 milyon Hint gezgininden oluşmaktadır.[199]

Hindistan, düşük maliyetli sağlık ve uzun vadeli bakım sunan sağlık ekonomisinin hızla büyüyen bir medikal gezim (turizm) işkoluna sahiptir.[202][203] Ekim 2015'te Hindistan'ın medikal turizm işkolunun 3 milyar ABD doları değerinde olduğu tahmin edilmekte ve bunun 2020 yılında 7-8 milyar dolara çıkması öngörülmektedir.[204] 2014'te, 184.298 yabancı hasta tıbbi tedavi almak için Hindistan'a gitmiştir.[205]

Hindistan sağlık işkolunun artan gelir, sağlık bilincinin artması, yaşam tarzı hastalıklarının önceliğinin artması ve sağlık sigortasına erişimin iyileşmesi ile 2015-20 yılları arasında %29'luk bir CAGR ile 280 milyar ABD dolarına ulaşması beklenmektedir.[112]

Telekomünikasyon işkolu, 2014-15 yılları arasında ₹2.20 lakh crore (34 milyar ABD doları) gelir elde etmiş ve toplam GSYİH'nın %1.94'ünü oluşturmuştur.[206] 31 Ağustos 2016 itibarıyla 1.053 milyar abone ile telefon kullanıcılarının (hem sabit hem de cep telefonu) sayısı ile Hindistan dünyanın ikinci büyük pazarı olmuştur. Büyük telekom işleticileri tarafından sağlanan dünyanın en düşük tarifelerinden birine ve aralarında hiper rekabete sahiptir. Hindistan, dünyanın üçüncü büyük internet kullanıcı tabanına sahiptir. 31 Mart 2016 itibarıyla ülkede 342.65 milyon internet abonesi mevcuttu.[207]

Sanayi tahminleri 2012 yılı itibarıyla Hindistan'da 554 milyondan fazla televizyon tüketicisinin bulunduğunu göstermektedir.[208] Hindistan, abone sayısına göre dünyanın en büyük Doğrudan yayınlı (DTH - Direct-to-Home) televizyon pazarını temsil etmektedir. Mayıs 2016'dan itibaren, ülkede 84.80 milyon DTH abonesi vardı.[209]

2013-2014 yılları arasında Hindistan'ın dış satımı (üstte) ve dış alım (altta) değeri.

1991 yılındaki serbestleşme politikalarına kadar Hindistan, büyük ölçüde ve kasıtlı olarak, ekonomisini korumak ve kendine güvenini sağlamak için dünya pazarlarından kendini soyutlamıştır. Dış ticarette ithalat tarifeleri, ihracat vergileri ve nicel kısıtlamalar söz konusuyken, doğrudan yabancı yatırım (DYY) üst limit sermaye katılımı, teknoloji transferi kısıtlamaları, ihracat yükümlülükleri ve hükûmet onayları ile sınırlandırılmıştır; bu onaylar sanayi işkolundaki yeni doğrudan yabancı yatırımın yaklaşık %60'ı için gerekliydi. Bu kısıtlamalar, DYY'nin 1985-1991 yılları arasında yılda ortalama 200 milyon ABD doları civarında olmasını sağlamıştır; sermaye akımlarının büyük bir yüzdesi, dış yardım, ticari borçlanma ve yerleşik olmayan Hintlerin mevduatlarını içermektedir.[210] Hindistan'ın o dönemdeki hükûmetinin genel ticaret politikasının ihlali nedeniyle bağımsızlıktan sonraki ilk 15 yıl boyunca ihracat durdu. Aynı dönemdeki sanayileşme nedeniyle ithalat, ağırlıklı olarak makine, hammadde ve tüketim mallarından oluşmaktaydı.[211]

Harvard Ekonomik Karmaşıklık Atlası14 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'ndan Hindistan'ın Ürünlere Göre İhracatı (2014)

Ekonomik serbestleşmeden bu yana, Hindistan'ın uluslararası ticaretinin değeri, 1990-91'deki %16'dan 2008-10'da %47'ye yükselen mal ve hizmet ticaretinin katkısıyla GSYİH'ya keskin bir şekilde etki etti.[212][213][214] Dış ticaret, 2015 yılında Hindistan'ın GSYİH'sının %48,8'ini oluşturuyordu.[215] Hindistan'ın, mal ticareti, ihracatın %1.44 ve ithalatın % 2.12'sini oluşturmakta ve dünya genelinde ticari hizmetler ticareti için ihracatın %3,34'ü ve ithalatın %3,31'ini oluşturmaktaydı.[214] Hindistan'ın başlıca ticaret ortakları Avrupa Birliği, Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Arap Emirlikleri'dir.[216] 2006-07 döneminde, başlıca ihraç malları mühendislik ürünleri, petrol ürünleri, kimyasallar ve ilaçlar, kuyumculuk ve mücevherat, tekstil ve konfeksiyon, tarımsal ürünler, demir cevheri ve diğer mineralleri içeriyordu. Başlıca ithalat malları arasında ham petrol ve ilgili ürünler, makine, elektronik eşyalar, altın ve gümüş yer alıyordu.[217] Kasım 2010'da ihracat, yıllık %22.3 artışla ₹850.63 milyar (13 milyar ABD doları) olurken, ithalat %7.5 artışla ₹1.251.33 milyar (19 milyar ABD doları) oldu. Aynı ayın ticaret açığı, 2009'da ₹468.65 milyardan (7,3 milyar ABD doları) aşağıya çekildi ve 2010'da ₹400.7 milyara (6.2 milyar ABD doları) düştü.[218]

Hindistan, 1947'den bu yana Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nın (GATT) tarafı ve onun halefi olan DTÖ'nün kurucu üyelerinden biridir. Genel kurul toplantılarına etkin olarak katılırken, Hindistan gelişmekte olan ülkelerin endişelerini dile getirmekte çok önemli bir rol oynamıştır. Örneğin, Hindistan, iş ve çevre konularında ve DTÖ politikalarına ticarette diğer tarife dışı engeller gibi konuların dahil edilmesine karşı muhalefetini sürdürmüştür.[219]

Uluslararası Para Fonu verilerine dayanarak 1980-2008 birikimli cari işlemler dengesi

Bağımsızlıktan bu yana, Hindistan'ın cari işlemlerinde ödemeler dengesi olumsuz olmuştu. 1990'lı yıllarda, ödemeler dengesi krizi nedeniyle ortaya çıkan ekonomik liberalizasyondan sonra, Hindistan'ın ihracatı, 2002-03 döneminde ithalatının% 80.3'ünü, 1990-91 yılları arasında% 66.2'den itibaren sürekli olarak yükseldi.[220] Bununla birlikte, küresel ekonomik durgunluk ve ardından dünya ticaretinde genel bir yavaşlama ile 2008-09'da ithalatın bir yüzdesi olarak %61.4'lük bir ihracat düşüşü izledi.[221] Hindistan'ın artmakta olan petrol ithalatı, geniş cari hesap açığının arkasındaki ana itici güç olarak görülmekte;[222] 2008-09 döneminde 118,7 milyar dolara veya GSYİH'nın %11,11'ine yükselmiştir.[223] Ocak ve Ekim 2010 arasında Hindistan, 82,1 milyar dolar ham petrol ithal etti.[222] Hindistan ekonomisi, 2011-2012 döneminde 189 milyar dolar ticaret açığı ile 2002-2012 döneminde her yıl bir ticaret açığı vermiştir.[224] Çin ile yaptığı ticaret, 2013 yılında yaklaşık 31 milyar dolarlık değer ile en büyük açık olmuştur.[225]

Hindistan'ın dış yardım ve imtiyazlı krediye olan bağımlılığı ekonominin serbestleşmesinden sonra azalmış ve 1990-91'de %35.3 olan borç servisi oranı 2008-09'da %4.4'e düşmüştür.[226] Hindistan'da, Dış Ticari Borçlar (ECBs - External Commercial Borrowings) veya yerleşik olmayan borç verenlerden gelen ticari kredilere Hükûmet tarafından Hint şirketlere ek bir fon kaynağı sağlama izni verilmektedir. Maliye Bakanlığı, 1999 Yılı Döviz Değişim Yönetimi Yasası uyarınca Hindistan Merkez Bankası tarafından yayınlanan DTB politika kılavuzları aracılığıyla bunları izler ve düzenler.[227] Hindistan'ın döviz rezervleri Mart 1991'de 5.8 milyar dolardan Aralık 2009'da 318.6 milyar dolara yükselmiştir.[228] 2012'de İngiltere, Hindistan ekonomisinin büyümesini ve sağlamlığını gerekçe göstererek Hindistan'a yapılan tüm mali yardımların sona erdiğini açıklamıştır.[229][230]

Hindistan'ın cari işlemler açığı 2013'te tüm zamanların en yükseğine ulaştı.[231] Hindistan tarihsel olarak, cari hesap açığını yurt dışı piyasalardaki şirketlerin borçlanmaları veya yerleşik olmayan Hintler ve portföy girdileri yoluyla para yatırmaları yoluyla finanse etmiştir. Nisan 2016'dan Ocak 2017'ye kadar olan dönemde RBI verileri, 1991'den bu yana ilk defa doğrudan dış yatırım girişi yoluyla açığın finanse edildiğini gösteriyor. Economic Times, bu gelişmenin "Başbakan Narendra Modi'nin ülkenin sürdürülebilir büyüme için ekonomik temelini güçlendirebilme kabiliyetinde uzun vadeli yatırımcılar arasında artan bir güven işareti" olduğunu kaydetti.[232]

SAGP cinsinden dünyadaki üçüncü büyük ekonomi olan Hindistan, doğrudan yabancı yatırım çekmiştir.[234] 2011 yılı boyunca, Hindistan'a yapılan doğrudan yabancı yatırım girişi 36.5 milyar dolara yükselirken bu 2010'da 24.15 milyar dolardan yani %51.1 daha yüksektir. Hindistan'ın, telekomünikasyon, bilgi teknolojisi ve otomobil parçaları, kimyasallar, giyim eşyaları, ilaçlar ve mücevherler gibi diğer önemli alanlarda güçlü yönleri vardır. Yabancı yatırımlarda bir artışa rağmen, katı DYY[235] politikaları önemli bir engel oluşturdu. Zamanla, Hindistan bir dizi DYY reformunu kabul etmiştir.[234] Hindistan, nitelikli yönetim ve teknik uzmanlığa sahip büyük bir havuza sahiptir. Orta sınıf nüfusun büyüklüğü 300 milyon düzeylerinde ve büyümekte olan bir tüketici pazarını temsil etmektedir.[236]

Hindistan, girişimlerde %100'e kadar doğrudan yatırım yapılmasına izin veren 2005 yılında DYY politikasını serbestleştirdi. Sanayi politikası yenilikleri, endüstriyel lisanslama gereksinimlerini büyük ölüde azaltmış, genişleme kısıtlamalarını kaldırmış ve yabancı teknolojiye kolay erişim ve doğrudan yabancı yatırımları kolaylaştırmıştır. Gayrimenkul işkolunun yukarı doğru hareket eden büyüme eğrisi patlayan bir ekonomiyle gerçekleşmekte ve doğrudan serbest dolaşım düzenini serbest bırakmaktadır. Mart 2005'te hükûmet, konut, ticari binalar, hastaneler, eğitim tesisleri, dinlenme tesisleri ve şehir ve bölge düzeyinde altyapı içeren konut altyapısı ve inşaat geliştirme projeleri dâhil inşaat işkolunda %100 doğrudan yatırım yapılmasına izin verme kurallarını değiştirmiştir.[237] 2012-14 yılı boyunca Hindistan, bu yenilikleri, savunma, telekomünikasyon, petrol, perakende, havacılık ve bir dizi başka işkoluna genişletti.[238][239]

2000-10 yılları arasında ülke 178 milyar dolar tutarında doğrudan yabancı yatırım çekmiştir.[240] Mauritius'tan gelen gereğinden fazla yüksek yatırım, önemli vergi faydaları nedeniyle uluslararası fonların ülkeye yönlendirilmesinden kaynaklanmakta; Hindistan ve Mauritius arasındaki bir vergi anlaşması nedeniyle çifte vergilendirmeden kaçınılmakta ve Mauritius, bir sıfır vergilendirme DYY kanalı yaratarak etkili bir şekilde bir sermaye kazançlarında vergi cenneti konumu kazanmaktadır.[241] 2015 yılında Hindistan'ın GSYİH'sının %2,1'ini doğrudan yabancı yatırımlar oluşturuyordu.[215]

2000 yılından bu yana, Hint şirketler yurt dışına açılmış, doğrudan yabancı yatırım yapmaktar ve Hindistan dışında iş yaratmaktaydılar. 2006-2010 döneminde, Hint şirketlerin Hindistan dışındaki doğrudan yatırımları GSYİH'nın yüzde 1.34'ü seviyesinde gerçekleşmiştir.[242] Hint şirketler DYY'de ilerlemiş ve Birleşik Devletler'de etkin duruma geçmişti,[243] diğerleri yatırımlarda Avrupa ve Afrika'da genişlemişti.[244] Hint şirket Tata, Birleşik Krallık'ın en büyük üreticisi ve özel sektör işvereni haline gelmişti.[245][246]

2015 yılında diğer ülkelerden Hindistan'a yapılan gönderilerde toplam 68.91 milyar dolarlık kaynak üretilmiş ve Hindistan'daki yabancı işçilerin ülkelerine yaptıkları harçlar için toplam 8.476 milyar dolar havale yapılmıştır. BAE, ABD ve Suudi Arabistan, Hindistan'a akan en çok nakit para kaynağıydı; Bangladeş, Pakistan ve Nepal, Hindistan'dan gelen havale alıcılarıydı.[247] Hindistan'a yapılan havaleler 2015 yılında ülkenin GSYİH'sının %3.32'sini oluşturuyordu.[215]

Tarım, Hindistan ekonomisinin önemli bir parçasıdır. Yaklaşık 1.53 milyon kilometre karelik bir alanda, Hindistan, ABD'den sonra herhangi bir ülkenin tarım arazilerinin en büyük ikinci alanına sahiptir ve toplam toprak alanına oranla ekili arazinin oranı yüzde 52'ye yakındır, büyük emek yoğun tarım ekonomileri arasında Bangladeş'ten sonra (%68 üzeri) ikinci sırayı almaktadır. Ülkenin toplam arazi alanı Çin ya da ABD'nin sadece üçte birinden biraz fazla olmasına rağmen, Hindistan'ın ekilebilir arazisi Birleşik Devletler'inkinden marjinal olarak daha küçük ve Çin'den marjinal olarak daha büyüktür. New York Times gazetesi, 2008 yılında doğru teknoloji ve politikalarla Hindistan'ın sadece kendisinin değil dünyanın da beslenmesine katkıda bulunabileceğini iddia etti. Bununla birlikte, Hindistan'ın tarımsal üretimi, olası gücünün çok gerisinde kalmaktadır.[293] Hindistan'daki düşük verimlilik çeşitli etmenlerin bir sonucudur. Dünya Bankası'na göre, Hindistan'ın geniş tarımsal sübvansiyonları çiftçilerin gelişmesini bozmakta ve üretkenliği artıran yatırımları engellemektedir. Tarımın aşırı düzenlenmesi maliyetleri, fiyat risklerini ve belirsizliği artırırken, emek, arazi ve kredi piyasalarındaki devlet müdahalesi piyasayı incitmektedir. Kırsal yollar, elektrik, limanlar, gıda depolaması, perakende pazarlar ve hizmetler gibi alanlarda altyapı yetersizdir.[294] Ayrıca, arazilerin ortalama büyüklüğü çok küçüktür ve işletmelerin %70'i bir hektardan daha küçük araziye sahiptir.[295] Tarım yapılan arazilerin sadece %46'sının 2016 yılı itibarıyla sulandığı gerçeğinden anlaşılacağı üzere sulama tesisleri yetersizdir,[95] çiftçiler hala yağışa, özellikle de muson mevsimine bağımlı kalmaktadırlar, bu da ülkeye çoğunlukla tutarsız ve eşit olmayan bir şekilde dağılmış durumdadır.[296] Sulama altındaki ek 2 crore hektarlık bir araziyi, sendikal bütçede 80.000 crore rupi değerinde bir meblağın onaylandığı Hızlandırılmış Sulama Fayda Programı (AIBP) da dâhil olmak üzere çeşitli tarım planları yoluyla geliştirmek için bir hüküm uygulanmaktadır.[297] Üretici gelirleri, kısmen de gıda depolama ve dağıtım altyapısının olmaması nedeniyle düşüktür. Hindistan'ın tarım ürünlerinin üçte biri bozulmadan kaybolmuştur.[195]

Hindistan'ın diğer ülkelere göre 2015 Yolsuzluk Algısı Endeksi.

Yolsuzluk, Hindistan'ı etkileyen yaygın sorunlardan biridir. Uluslararası Şeffaflık Örgütü (TI - Transparency International) tarafından 2005 yılında yapılan bir araştırmada, ankete katılanların yarısından fazlasının, bir önceki yıldaki bir kamu görevinde bir iş bulma konusunda rüşvet ya da takas etkisi üzerinde doğrudan tecrübe sahibi olduğu belirlendi.[298] Bunun sonucu 2008 UŞÖ çalışması ile bu oran yüzde 40 olarak tespit edildi.[299] 2011'de Şeffaflık Örgütü, 183 ülke arasında Hindistan'ı kamu işkolundaki yolsuzluk seviyelerinde 95. sırada gösterdi ve 2014 yılında Hindistan'da yolsuzluklarda azalma görerek sıralamayı 85. sıraya çekti.[300]

1996'da Kırmızı bant ve Raj İzni, bürokraside kurumsallaşmış yolsuzluk ve verimsizlik için bir neden olarak önerildi.[301] Daha yeni raporlar,[302][303][304] aşırı düzenlemeler ve onay gereklilikleri, zorunlu harcama programları, hükûmet tarafından kontrol edilen kurumlar tarafından belirli mal ve hizmet sağlayıcılarının tekeli, takdir yetkileri bulunan bürokrasi ve şeffaf yasaların olmaması gibi yolsuzluğun nedenlerini ve süreçlerini ortaya koymaktadır.

Devlet görevlilerinin vatandaşlar tarafından talep edilen bilgileri vermelerini veya cezalandırıcı eylem yapmalarını, hizmetlerin bilgisayar ortamında verilmesini ve uyanıklık komisyonu oluşturan çeşitli merkezi ve eyalet hükûmetinin eylemlerini gerektiren Bilgi Edinme Hakkı Yasası (2005), yolsuzlukları önemli ölçüde azalttı ve şikayetlerin giderilmesi için yeni yollar açmıştı.[298]

2011 yılında Hint hükûmeti, harcamalarının çoğunun hedeflenen alıcılara ulaşamayacağı sonucuna vardı. Büyük, hantal ve tümöre benzeyen bir bürokrasi harcama bütçelerini süpürür ya da sifonlar.[305] Hindistan'ın yokluk oranları dünyadaki en kötü durumlardan biridir; bir çalışmada, kamuya açık öğretmenlerin %25'inin ve devlete ait kamu işkolundaki sağlık çalışanlarının %40'ının işyerlerinde bulunamadığı tespit edildi.[306][307] Benzer şekilde, şeffaflık, meritokratik bir sistem ve bilim ve teknolojiyi denetleyen bürokratik teşkilatların gözden geçirilmesi ile ilgili olarak Hint bilim insanlarının yüz yüze birçok sorunu vardır.[308]

Hindistan ekonomisinin bir yeraltı ekonomisi vardır, 2006 raporunda İsviçre Bankacılar Birliği tarafından, İsviçre bankalarının neredeyse 1.456 milyar ABD doları tutarındaki kara paranın dünya listesine girmesini önerdiğini iddia eden bir rapor bulunmaktadır. Bu, ülkenin toplam dış borcunun 13 katı kadardır.[309][310] Bu iddialar İsviçre Bankacılar Birliği tarafından reddedildi. İsviçre Bankacılar Birliği Uluslararası İletişim Merkezi Başkanı James Nason'a göre, "Hint medyasında ve Hindistan muhalefet çevrelerinde (kara para) rakamlar hızla toplanıyor ve İncil gerçeği olarak dolaşıyordu. Bununla birlikte, bu hikâye tam bir kurguydu. İsviçre Bankacılar Birliği böyle bir rapor yayınlamamıştı. Bu rakamlara sahip olduğunu iddia eden herkes (Hindistan için) kaynaklarını belirlemeye ve bunları üretmek için kullanılan metodolojiyi açıklamaya zorlanmalıydı." 8 Kasım 2016'da Hindistan Başbakanı Narendra Modi tarafından atılan yeni bir adım, ekonomiye kara paralar getirmek için 500 ve 1000 rupi banknotların hepsinin tedavülden kaldırılmasını içeriyordu. Yeni 500 ve 2000 rupi banknotlar 500 ve 1000 rupi banknotların yerini aldı.[311][312]

Hindistan, ilköğretime devam etme oranının artması ve okur yazarlıkın nüfusun yaklaşık dörtte üçüne yayılması konusunda büyük ilerleme kaydetmiştir.[313] Hindistan'ın okur yazar oranı 1991'de %52.2 iken 2011'de %74.04'e yükseldi. İlköğretim düzeyindeki eğitim hakkı, 2002 yılındaki Seksen altıncı Değişiklik uyarınca temel haklardan biri haline getirilmiş ve tüm çocuklara ücretsiz eğitim verilmesi hedefini daha da ileri götürme amacıyla yasal düzenleme yapılmıştır.[314] Bununla birlikte, %74'lük okur yazarlık oranı hala dünya ortalamasından daha düşüktür ve ülkede yüksek seviyede okul terk oranı vardır.[315] Ayrıca okuma yazma oranları ve eğitim olanakları, bölgelere, toplumsal cinsiyete, kentsel ve kırsal alanlara ve farklı sosyal gruplara göre değişiklik göstermektedir.[316][317]

2011 yılında SAGP temelinde kişi başı GSYİH, Eyaletler ve Hindistan Birlik Bölgeleri arasındaki ekonomik farklılıklar.

Hindistan ekonomisinde yer edinen ciddi bir sorun, yoksulluk, altyapı edinimi ve sosyo-ekonomik kalkınma bakımından Hindistan'ın farklı eyaletleri ve bölgeleri arasındaki keskin ve büyümekte olan bölgesel farklılıklardır.[318] Altı düşük gelirli eyalet –Assam, Chhattisgarh, Nagaland, Madhya Pradesh, Odisha ve Uttar Pradesh– Hindistan nüfusunun üçte birinden fazlasına ev sahipliği yapmaktadır.[319] Eyaletler arasında gelir, okur yazar oranı, yaşam beklentisi ve yaşam koşulları açısından ciddi farklılıklar bulunmaktadır.[320]

Beş yıllık planlar, özellikle de öncesi serbestleşme döneminde, iç bölgelerdeki endüstriyel kalkınmayı teşvik ederek ve devletler arasında sanayileri dağıtarak bölgesel farklılıkları azaltmaya çalıştı ancak bu önlemlerin aslında verimsizliği arttırdığı ve sonuçları engellediği için etkili endüstriyel büyüme konusunda sonuçlar çok cesaret verici olmadı.[321] Serbestleşmeden sonra, daha gelişmiş bölgeler, gelişmiş altyapıya ve imalat ve hizmet işkollarını cezbeden eğitimli ve yetenekli bir işgücüne sahip olmak suretiyle, onlardan fayda sağlamak için daha iyi konumlandırılmışlardır. Geri kalmış bölge yönetimleri, vergi tatilleri ve ucuz araziler sunarak farklılıkları azaltmaya ve coğrafi ve tarihsel olarak belirlenmiş olmakla birlikte bir büyüme kaynağı haline gelmekte ve diğer işkollarından daha hızlı gelişen turizm gibi alanlara odaklanmaya çalışmaktadırlar.[322][323] Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'na (UNDP) göre Hindistan'ın gelir Gini katsayısı 33,9 iken, gelir dağılımının Doğu Asya, Latin Amerika ve Afrika'dan daha yüksek bir Gini katsayısına sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Hindistan'ın ekonomik genişlemesinin yoksul yanlısı veya fakir karşıtı olup olmadığı konusunda devam eden bir tartışma vardır.[324] Araştırmalar, ekonomik büyümenin yoksul yanlısı olduğunu ve Hindistan'da yoksulluğun azaldığını göstermektedir.[324][325]