Coğrafi keşifler
Coğrafi keşifler dönemi, 15. yüzyılın birinci yarısından 17. yüzyılın ortalarına kadar Avrupalı’lar tarafından (özellikle Portekizliler ve İspanyollar) Asya’daki baharat ve altın zenginliğine ulaşacak alternatif ticaret yollarının bulunması amacı ile başlatılıp, bu yolda yeni kıtalar, okyanuslar ve deniz aşırı toprakların keşfedilmesine sebep olan dönemdir.
| Rönesans |
|---|
Atina Okulu (1509–1511), Raphael |
| Konular |
|
| Bölgeler |
Bu coğrafi keşifler dünyada, Avrupa kültürünün yayılmasında, Avrupa’nın zenginleşmesinde ve küreselleşmenin ilk tohumlarını filizlenmesine yol açmıştır. Aynı zamanda sömürgeciliğin ve merkantilizmin, Avrupa'daki ulusal politik sistemin koyu bir şekilde benimsemesini sağlamıştır. Avrupalı olmayan birçok kişinin tarafından coğrafi keşifler dönemi, “Daha önce bilinmeyen kıtalardan, işgalcilerin gelişi!” şeklinde yorumlandı.[1]
İlk olarak 1419 ve 1427’de, Atlas Okyanusu'ndaki Madeira ve Azor takımadaları Portekizli kaptanlar tarafından bulundu. Portekizli’ler başarılı bir şekilde 1434 senesinden sonra önce Afrika kıtasının batı kıyılarına, sonra ise Hindistan’a uzanacak güzergah keşfetti.
Ceneviz’li kaptan Kristof Kolomb’un, 1492 – 1502 arasındaki Atlantik ötesi keşfi olan Amerika kıtası seferlerinden, 1543 senesine kadar Japonya adasının, Sri Lanka'nın ve diğer Asya kıyılarının keşfine kadar Portekiz ve İspanya deniz seferlerine, keşiflerine, ülkelerine ve Avrupa'ya zenginlik getirmeye devam etti. Bu sayısız deniz seferleri Atlantik, Hint ve Pasifik okyanuslarının ve onlarca deniz aşırı toprağın Avrupalılar tarafından fark edilmesine, 19. yüzyılın dördüncü çeyreğine kadar devam devam eden Amerika, Afrika, Asya ve Avustralya kara (iç) seferlerine ve 20. yüzyılın ilk yarısında kutup bölgelerinin araştırma hedefi olmasına yol açtı.
Öncesi
Avrupa ticaretinin yükselişi
12. ve 15. yüzyılları arasında Avrupa ekonomisi, nehir ve deniz ticaret yollarının birbirine bağlanmasıyla olumlu yönde evrilmiş ve Avrupa'nın, dünyadaki en müreffeh ticaret ağlarından biri olmasına neden olmuştur.
12. yüzyıldan önce, Cebelitarık Boğazı'nın doğusunda ticaretin önündeki en büyük engel, yetersiz gemi tasarımından ziyade ticari bir teşvik eksikliğiydi. İspanya'nın ekonomik büyümesi Al-Andalus'un (Endülüs) fethedilmesini ve 1147 Lizbon kuşatmasını izledi. Birinci Haçlı Seferi'nden önce başlayan Fatimid Halifeliği, İspanyol ve Portekiz deniz gücünün gerilemesine ancak Venedik, Cenova ve Pisa gibi denizci İtalyan devletlerinin Doğu Akdeniz'de ticarete egemen olmasına yardımcı oldu ve İtalyan tüccarların zengin olmasında etkili oldu.
11. yüzyılın dördüncü çeyreğinde Büyük Britanya, Normanlar tarafından fethedilince, Kuzey Denizi’nde barışçıl ticarete izin verdi. Kuzey Germen toprakları ve Kuzey Baltık Denizi boyunca kuzey Almanya'daki ticaret lobisi konfederasyonu olan Hansa Birliği, bölgenin ticari gelişiminde etkili oldu. 12. yüzyılda Flanders, Hainault ve Braband bölgesi, Cenova ve Venedik'teki tüccarları doğrudan Cenova'dan yola çıkmaya teşvik eden Kuzey Avrupa'daki en kaliteli tekstilleri üretmeye başladı.
İki geç yelken kulesi ve bir başucu ile bir Caravel. Caraveller Portekizliler tarafından icat edildi, daha fazla manevra kabiliyetine sahiptiler ve Keşif Çağı için gerekliydi.
Teknoloji: Gemi tasarımı ve Pusula
Coğrafi keşifler dönemini tetikleyen önemli teknolojik yenilikler, manyetik pusulanın benimsenmesi ve gemi tasarımındaki ilerlemelerdi.
Pusula, güneşin ve yıldızların referansına dayanan eski navigasyon yöntemine göre daha kullanışlıdır. Pusula 11. yüzyılda Çin'de navigasyon için kullanılmış ve Hint Okyanusu'ndaki Arap tüccarlar tarafından benimsenip kullanılmıştır. Pusula 12. yüzyılın sonlarına ve 13. yüzyılın başlarına doğru Avrupa'ya yayıldı.[2] Hint Okyanusu’nda navigasyon için pusulanın kullanımı ilk olarak 1232'de, Avrupa’da ise 1180’de kaydedilmiş.
Denizcilik için Malay halkı, MÖ 1'den en az yüz yıl önce, bambu ile güçlendirilmiş dokuma hasırlardan yapılan kendilerine özgü yelkenleri bağımsız olarak icat etmişti. Han hanedanı zamanında (MÖ 206 ila MS 220) Çinliler, güney kıyılarını ziyaret eden Malay’lardan bu teknolojiyi öğrendiler. Bu tür yelkenlerin yanı sıra, denge yelkenleri de yaptılar (tanja yelkenleri).[3]
Başlıca nedenleri
- Bilimsel ve teknolojik alandaki ilerlemeler
- Doğu ülkelerinin zenginliği
- Cesur gemicilerin yetişmesi
- Avrupalı'ların dünyayı tanıma merakı ve Hristiyanlığı yayma amaçları
- Avrupalıların Hindistan'a ulaşmak için yeni yollar aramaları (İpek ve Baharat Yolları Türklerin elindeydi.)
- Kralların Coğrafi Keşifleri teşvik etmeleri (özellikle Portekiz ve İspanyol krallar)
Kristof Kolomb (1451 – 1506), 1492 senesinde baharat, altın ve diğer zenginliklerin fazlasıyla bulunduğu Hindistan'a ulaşma ümidi ile istemeden Amerika Kıtası'nı bulmuştur. Portekizli kaptan Bartolomeu Dias'ın Ümit Burnu'nu keşfetmesinden sonra Vasco da Gama, buradan dolaşarak Hint Okyanusu ve Hindistan'a ulaştı. Portekizli Macellan ve Del Kano, dünyayı dolaşarak geçtiler ve bunun sonucunda dünyanın yuvarlaklığına dair kesinleştirici sonuçlara ulaşmışlardır. Venedikli gezgin Marco Polo (1254 – 1324) Asya gezilerinin anlatımlarıyla Avrupa'nın Doğu uygarlıklarını tanımasını sağlamıştır.
Başlıca sonuçları
- İpek ve Baharat yolları önemini kaybetti yerine Atlantik Okyanusu kıyısındaki limanlar (Lizbon, Amsterdam, Rotterdam ve Londra) önem kazandı. Bu durum özellikle Osmanlı’yı ekonomik açıdan olumsuz etkilemiştir.
- Yeni bulunan topraklardan Avrupa’ya bol miktarda altın ve gümüş girdi. Keşfedilen yerlere özellikle Amerika Kıtasına Avrupa’dan büyük göçler oldu. Avrupa kültürü bu bölgeye yayıldı.
- Avrupa’da zengin ve sanattan zevk alan bir sınıf olan Burjuva sınıfını ortaya çıktı. Bu durum, Rönesans hareketlerinin başlamasında etkili olmuştur.
- Avrupalılar bilinmeyen birçok bitki ve hayvan türünü Avrupa’ya taşıdı.
- Avrupalılar keşfedilen yerlerde sömürge imparatorlukları kurdular.
- Hristiyanlık dini geniş alanlara yayıldı. Fakat bilimsel gelişmeler sonucu ortaya çıkan gerçekler kiliseye ve din adamlarına olan güveni azalttı.
Reform ve Rönesans hareketlerinin etkileriyle gelişmiş oldukları gibi kendileri de bu hareketlerin gelişimini etkilemişlerdir. Bu keşifler sonucunda Avrupa yeni kıtalara yayılma ve onların zenginlik kaynaklarını ele geçirme olanağı elde etmiştir. Avrupa düşüncesi ve kültürü, evrensel bir değer olarak bu süreçten itibaren yayılmaya ve egemen kılınmaya başlanmıştır. Bunu yaparken Avrupalılar, yerli halkları ve yerel yaşamı dağıtmış ve hatta yok etmiş, Avrupa kültürünü egemen kılma sürecini şekillendirmiştir. Hem doğal hem de kültürel farklılıkları yok eden bir süreç olmuştur. Bu klasik sömürgecilik olarak bilinen sömürgecilik süreci bu dönemle başlamıştır.
14. yüzyılın sonlarından başlayarak 16. yüzyıla kadar Avrupalıların yeni ticaret yolları keşfetmek adına yeni deniz yolları araması sonucu oluşturdukları organizasyon, gezi Amerika da dahil pek çok popüler kıtanın keşfiyle son bulmuştur.
15. yüzyılda özellikle birçok Avrupa ülkesi, Avrupa’da son derece pahalı olan ipek ve baharatın önemini anlamış ve Hindistan'a ulaşmanın, ticaret yapmanın bir yolunu aramasıyla başlamıştır. Hindistan'a karadan ulaşmak o dönem ve koşullar içinde oldukça zorluydu bu yüzden Hindistan'a ulaşmanın yeni bir deniz yolunun keşfedilmesiyle mümkün olacağı fikri pek çok krala cazip gelmiştir. Lakin bu fikirlerle pek çok cimri kral bile dönemin önde gelen denizcilerine hazinesinden yüklü miktarda servet ödemiştir.
Özellikle Portekiz tahtına prens Henry’nin geçmesiyle başlayan coğrafi keşifler, onun kurduğu okullardan çıkmış Vasco da Gama, Bartolomeo Diaz gibi pek çok ünlü denizcilerle başarılı sonuçlar elde etmiştir.
Fakat bugün Amerika'yı keşfetmesiyle ünlenen ve en popüler denizci olarak tanınan Kolomb bile Amerika kıtasına doğru gitmeyi tercih ederken yeni bir kıta için değil, dünyanın diğer tarafından dolanıp Hindistan'a ulaşabileceğini düşünmüş ve İspanyol ile Portekiz krallarına bu şekilde bir fikir ortaya atarak onların desteğini almaya çalışmıştır. Bunun imkânsız olduğu ancak günümüz şartlarında anlaşılacaktı.
Osmanlı İmparatorluğuna etkileri
- Avrupa’nın, Osmanlı Devleti’ne bağımlılığı azaldı.
- Akdeniz limanlarının önem kaybetmesi, Osmanlı Devleti’nin ticari gelirlerini önemli ölçüde azalttı.
- Osmanlı Devleti, Coğrafi Keşiflerin getirdiği olumsuzlukları önlemek için Süveyş Kanalı Projesi’ni oluşturdu. Lakin bunu ancak 1869’da Fransızlar gerçekleştirdi.
- Hint Okyanusu'nda Portekizliler ile savaştı fakat galibiyet elde edemedi.
- Don - Volga Kanalı Projesi’ni gerçekleştirerek İpek Yolu’nu tekrar canlandırmak istedi. Ancak bunda da başarılı olamadı.
- Akdeniz limanlarını yeniden canlandırarak gümrük gelirlerini artırmak için Avrupalı devletlere kapitülasyonlar vermek zorunda kaldı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Peter C. Mancall (1998). "The Age of Discovery". Reviews in American History. 26 (1): 35. ISSN 0048-7511. JSTOR 30030873.
Other documents from the sixteenth century, such as the magnificent Florentine Codex, contain testimony from native observers whose views were recorded by European witnesses to the conquest. These texts provide details about indigenous practices as well as views of the conquest from the perspective of the invaded. Some of these indigenous sources have been translated into English. On the issue of the encounter, these sources concur: the arrival of Europeans brought death, displacement, sorrow, and despair to Native Americans.
- Merson, John (1990). The Genius That Was China: East and West in the Making of the Modern World. Woodstock, NY: The Overlook Press. ISBN 978-0-87951-397-9<A companion to the PBS Series "The Genius That Was China">
- Paine, Lincoln (2013). The Sea and Civilization: A Maritime History of the World. New York: Random House, LLC.