Hariciye Nezâreti

Hariciye Nazırlığı ya da Hariciye Nezareti Son dönem Osmanlı Hükümetlerinde devletin dış siyasetini yürütmekle görevli, günümüzdeki Dışişleri bakanlığı'na karşılık gelen kurumdur. İstanbul'da günümüzde İstanbul Valiliği işlevini gören Babıali binasında sadrazamlıkla aynı binayı paylaşmıştır.

8 kez Hariciye Nazırlığı yapmış olan Mehmed Emin Âli Paşa

19. yüzyıla kadar Osmanlı Devleti'nde dışişleri Reis-ül Küttablar tarafından yürütülürdü.[1] Dış ülkelerle yapılan yazışmalardan ise Babıali Tercüme Odası sorumluydu. Osmanlı Devleti'nin Avrupa'dan aldığı borçların artması, Avrupa ülkelerinin Yunan Bağımsızlık Savaşında gözlendiği gibi Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışmaya başlaması gibi nedenler Osmanlı Devleti'ni Avrupa başkentlerine elçiler göndermeye ve dış ilişkileri yönetecek bir devlet kuruluşu kurmaya zorladı. Padişah II. Mahmut'un yaptığı reformlar çerçevesinde 1835 yılında Reis-ül Küttablık, Umur-ı Hariciye Nazırlığı adıyla yeniden örgütlendi. 1836 yılında son Reis-ül Küttab Yozgatlı Akif Paşa'ya Hariciye Nazırı unvanı verildi ve elçilikler de bu daireye bağlandı.

Hariciye Nazırlığına ilk atanan devlet adamlarının çoğu Tercüme Odası'ndan yetişmiş kimselerdi. Bu kişilerin çoğu sadrazamlığa kadar yükselmiş, bazıları Hariciye Nazırlığı göreviyle sadrazamlık görevi arasında defalarca mekik dokumuşlardır. Örneğin Tanzimat'ın önde gelen devlet adamlarından Mustafa Reşit Paşa 4 kez Hariciye Nazırlığı, 6 kez de sadrazamlık görevinde bulunmuş. Tanzimat döneminin diğer önemli isimlerinden Âli Paşa 8 kez Hariciye Nazırlığı, 5 kez de sadrazamlık yapmış, Fuat Paşa ise 5 kez Hariciye Nazırlığı, 2 kez de sadrazamlık yapmıştır. 1844-1871 yılları arasındaki 25 yılda bu iki devlet adamı defalarca Hariciye Nazırlığı görevini yürüterek, bu kuruma karakterini kazandırmışlardır.

Rum asıllı Hariciye Nazırı Aleksandros Karatodori

Hariciye Nezareti II. Abdülhamit'in padişahlık yıllarında 1885, 1889, 1900 ve 1902 yıllarında 4 kez Salname-i Umur-ı Nezaret-i Hariciyye adında yayınlanan Salnameler Hariciye Nazırlığı hakkında geniş bir bilgi kaynaklarıdır.[2]

Müslüman olmayan Osmanlı devlet adamları da 4 kez Hariciye Nazırlığına getirilmiştir. 93 Harbi'nden sonra imzalanan Berlin Antlaşması'nın müzakerelerini yürüten Rum asıllı Aleksandros Karatodori ve Sava Paşa, 1879 yılında, Osmanlı Ermeni devlet adamı Gabriel Noradunkyan 1912 yılında, Katolik Rum devlet adamı Yusuf Franko Paşa ise 1919 yılında Hariciye Nazırlığı görevini yürütmüşlerdir.

4 Kasım 1922 tarihine kadar görev yapan Ahmed İzzet Paşa Osmanlı Devleti'nin en son Hariciye Nazırıdır. Cumhuriyet kurulduktan sonra Hariciye Nazırlığı Ankara'ya taşındı, önce Hariciye Vekaleti, sonra da Dışişleri Bakanlığı adını aldı.