Doğu Timor

Doğu Timor resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Timor adasının doğusu, Atauro ve Jaco adaları ile Oecussi-Ambeno bölgesini kaplayan devlet. Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur. 14,609 km² yüzölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir.

Doğu Timor
Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e
República Democrática de Timor-Leste
Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti
Arma
Slogan
"Honra, Pátria e Povo" (Portekizce)
"Onur, Anayurt ve Halk"
Başkent
ve
Dili
Resmî diller Tetum, Portekizce
Hükûmet Üniter Cumhuriyet
Francisco Guterres
• Başbakan
Taur Matan Ruak
Tarihçe  
• Tanınmadan
28 Kasım 1975
• Tanınma
20 Mayıs 2002
Nüfus
• 2020 tahminî
 1.299.412 (153.)
• 2015 sayımı
 1.183.643[1]
• Yoğunluk
 78/km2 (202,0/sq mi)
GSYİH (SAGP) 2020 tahminî
• Toplam
 5,315 milyar $ (162.)
• Kişi başına
 4.031 $[2] (144.)
GSYİH (nominal) 2020 tahminî
• Toplam
 1,920 milyar $ (169.)
• Kişi başına
 1.456 $[2] (150.)
İGE (2019)  0.606[3]
orta · 141.
Para birimi Amerikan doları (USD)
Zaman dilimi UTC+9
Telefon kodu 670
İnternet alan adı .tl

16. yüzyılda Portekiz kolonisi olan Doğu Timor asırlarca Portekiz Timoru adıyla Portekiz'e bağlı kaldı. Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılında Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 20 Mayıs 2002'de bağımsız oldu. Doğu Timor Güneydoğu Asya'nın Katolik çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.

Kişi başına 800 $ millî geliri ile Doğu Timor Gayri safi yurt içi hasıla ve Satın alma gücü paritesi bakımından Asya'nın ve Dünya'nın en fakir ülkelerinden biridir. İnsani Gelişme Endeksine göre orta gelimiş bir ülke olan Doğu Timor, dünya devletleri arasında gelişmişlik bakımından 142. gelmektedir.

Etimoloji

"Timor" sözcüğünün kökeni Timur sözcüğüdür. Resmî olarak Portekizce adı Timor-Leste ([ti'moɾ 'lɛʃtɨ]), gayriresmî olarak Tetumca adı Timór Lorosa'e ve bazen İngilizce adı kullanılır. Birleşmiş Milletler Fransızca olan Timor-L'este'i kullanır. Lorosa (Tetumca'da dünyanın "doğu"su) harfi harfine "doğan güneş" anlamına gelir.

Tarih

Erken Tarih

Timor halkının kökenleri Güneydoğu Asya'ya ve Avustralya'ya dayanır. İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga dalga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır. İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40.000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır. Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan Avustranasya'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir.

Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir. Son olarak gelişmiş, uygar Malay toplumu güney Çin ve kuzey Çinhindi'nden gelir.[4][5].

Portekiz Koloniliği

Portekizliler, Avrupa'nın ilk kolonilerini 16. yüzyılda Güneydoğu Asya'da kurdu. Onlar başta Timor adasını ve etrafındaki adaları yönetmeye çalıştılar ama sonra bir tek Doğu Timor'da kolonilerini sürdürebilmişlerdir. Bu sırada Habsburg Hanedanı Portekiz'de hükmetmekteydi (1580-1640).

Uzun yıllar Portekiz idaresinde kaldıktan sonra 1975 yılında komşusu Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılını takiben Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle özerkliğin verilmesinin ardından Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 1999 yılında yapılan referandumun ardından 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını kazandı. 1999 referandum sonrası ve 2006 yılında rakip siyasi partiler, çeteler ve kabileler arasındaki çatışmalar ve ayaklanmalar sırasında başkent Dili ve diğer Doğu Timor kasabaları yakılarak ağır hasar görmüştür. Nüfusun çoğu mülteci kamplarına kaçmıştır ve gerginlik hâlâ devam etmektedir.

Bölge ve Belediyeler
Doğu Timor bölgeler haritası

Doğu Timor'da 13 bölge vardır:

Bu 13 bölge 65 altbölge, 443 sucos ve 2,336 kasaba, köy ve küçük köy'e ayrılır. (213 KiB)

Coğrafya
Doğu Timor haritasında büyük şehirler ve ulaşım yolları

Malay Takımadalarına bağlı Küçük Sunda Adalarının bir parçası olan Timor adası bu takımadanın en büyük adasıdır. Kuzeydeki dağlık adalardan Ombai ve Wetar Boğazı ile ayrılan Timor Avustralya'dan güneydeki Timor Denizi ile ayrılır. Ülkenin batıdan Endonezya'ya bağlı olan Doğu Nusa Tenggara bölgesi ile komşudur. Doğu Timor'un en yüksek yeri Ramelau Dağı (ya da Tatamailau dağı) vardır 2,963m..

Ülkenin iklimi Tropikal İklim'dir. Ülke sıcak ve nemlidir. Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır. Başkent, en büyük şehir ve liman olan Dili'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehiridir. İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan Baucau'dur. Dili'de uluslararası bir havalimanı, Baucau, Suai ve Oecusse gibi daha küçük şehirlerde ise küçük Havaalanları vardır. Dili'deki Havalimanı'nın pistinden büyük uçaklar geçemez[6].

Demografi
Yerel kıyafetler

Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur. Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır. Nüfus özellikle başkent ve tek kenti Dili'de yoğunlaşmıştır.

Din

Doğu Timor Filipinler ile birlikte Asya'da Katolik nüfusun en yoğun olduğu 2 ülkeden biridir. Halkın %96,9'u Katolik, %2,2' si Protestan, %0.3' ü Müslüman ve geri kalanı Hinduizm, Budizm ile diğer yerel dinlere mensuptur.

Dil

Doğu Timor'da 2 resmî dil vardır. Bunlar; Portekizce ve Avustronezya dillerinden biri olan Tetum'dur.[7] Halk arasında Tetum daha çok kullanılır. Bu iki dilden sonra Endonezce ve yerli dilleri konuşulmaktadır.

En önemli 15 yerli dil: Bekais, Bunak, Dawan, Fataluku, Galoli, Habun, Idalaka, Kawaimina, Kemak, Lovaia, Makalero, Makasai, Mambai, Tokodede ve Wetarese'dir.

Tatiller

Doğu Timor'da resmi tatiller tarihi olayları anmak, bağımsızlık ve din (Katoliklik ve Müslümanlık) için yapılır.Timor-Leste Law no. 10/2005 (16.7 KiB).

TarihİsimNot
1 OcakYılbaşı
DeğişkenIdul Adha
Mart-Nisanİyi Cuma
1 Mayısİşçi Bayramı
20 MayısBağımsız yenilenme günüBirleşmiş Milletler egemenliğin birleşmiş milletler tarafından devredilmesi, 2002
Mayıs-HaziranCorpus Christi
30 AğustosHalka Danışma GünüHalkoylaması yıldönümü, 1999
1 KasımTüm Azizler günü
2 KasımTüm Ruhlar günü
12 KasımUlusal Gençler günüSanta Cruz katliamı yıldönümü, 1991
28 KasımBağımsızlığın ilanı günü1975
DeğişkenRamazan Bayramı
7 AralıkUlusal Kahramanlar günüEndonezya'nın Doğu Timor'a saldırısı, 1975
8 AralıkImmaculate Conception
25 AralıkNoel

Resmi "Anısına tarihler" bunlar tatil değildir fakat iş zamanından kısıntılar yapar;

Tarihİsim
Şubat-MartPaskalya öncesi perhizin ilk çarşambası
Mart-NisanKutsal Perşembe
Mayıs-HaziranMiraç
1 HaziranUluslararası çocuklar günü
20 AğustosDoğu Timor Silahlı Kuvvetler Kurtuluş günü (FALINTIL)
3 KasımUlusal kadınlar günü
10 AralıkUluslararası insan hakları günü

Kaynakça
  1. "Population by Age & Sex". Government of Timor-Leste. 25 Ekim 2015. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
  2. "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org.
  3. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
  4. "Brief History of Timor-Leste". Official Web Gateway to the Government of Timor-Leste. Government of the Democratic Republic of Timor-Leste. 2006. 29 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  5. A. Barbedo de Magalhães (24 Ekim 1994). "Population Settlements in East Timor and Indonesia". University of Coimbra website. University of Coimbra. 2 Şubat 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  6. A Boeing 737 or C-130 Hercules the largest.
  7. https://www.mof.gov.tl/wp-content/uploads/2011/06/Publication-2-English-Web.pdf

Dış bağlantılar
Devlet
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.