Sasani İmparatorluğu'nun zaman çizelgesi

Sasani İmparatorluğu ya da Sasani Hanedanı, MS 224-651 arasında süren Pers hanedanlığı için kullanılan isimdir.

I. Erdeşîr'in sikkesi.

I. Şâpûr'un, Valerianus'u küçük düşürdüğü kabartmalı taş.

• 224 - I. Erdeşîr'in Şehinşah (Şahların Şahı/Kralların kralı) unvanını alması; Sasani hükümdarlığının kurulması.
• c. 224-240 – Zerdüşt inancı, I. Erdeşîr hükümdarlığında bir iyileşme dönemi yaşar
• 230 - Sasani ordusu, Yukarı Mezopotamya'nın Roma tarafından kontrol edilen kısmına saldırdı ve Nisibis'i ele geçirdi ama elinde tutmayı başaramadı.
• 237-238 - I. Erdeşîr, Doğu Roma vilayetlerine bir başka saldırıya başladı ve Harran ile Nisibis'i işgal etti.
• 241 - I. Şâpûr'un tac giymesi.
• c. 242-273 - Mani'nin Persia'da seyahatini yapması.
• 252-256 - I. Şâpûr'un Doğu Roma vilayetlerine doğru ilerlemesi.
• c. 259 - I. Şâpûr'un, Valerianus'u yenip, esir alması.
• c. 260 - I. Şâpûr'un, Doğu Roma vilayetlerine 2. baskını.
• c. 261 - Palmira hükümdarı Odaenathus, Antakya'nın yağmalanmasından dönen muzaffer Pers birliklerini durdurdu, I. Şâpûr'a karşı kayda değer bir fetih gerçekleştirip ve Persleri Fırat’ın ötesine püskürttü.
• 271 - I. Hürmüz'ün tac giymesi.
• 273 - I. Behrâm'ın tac giymesi.
• 274 or 277 - Etkili Zerdüşt başrahibi Kartir tarafından Mani'nin idam edilmesi.
• 276 - II. Behrâm'ın tac giymesi.

Kartir'i elinde kendi yazıtını tutarken gösteren bir kabartma

• 276 - Kartir, ibadetin Zerdüştçülüğün yerinin aşırı gücü olarak seçildi ve diğer inançların destekçilerini suçladı, Kâbe-i Zerdüşt, Nakş-ı Recep ve Sar Mashad (Kazerun'un güneyi) kabartmaları, ilkelerini gösterir.
• 283 - Roma imparatoru Carus, Mezopotamya ve Tizpon ele geçirdi fakat askerleri beklenmedik bir şekilde geri döndü.
• 286 - III. Tiridates, Ermeni tacını aldı ve Perslileri oradan attı.
• 293 - Narseh rakiplerini ezip ve Pers tahtını oturdu.

Paikuli yazıtının küçük bir parçası; Orta Farsça versiyonu

• c. 294 - Pers sınırı yanındaki Irak'taki Narseh’in Paikuli yazıtı.
• 296 - Narseh, Ermenistan'a baskın yaptı, Tiridates'i kovup ve Romalıları bastırdı.
• 297- Roma imparatoru Galerius, Narseh'in yaptıklarını geri aldı. Nisibis Antlaşması, Narseh'i Ermenistan ve Mezopotamya'yı terk etmeye zorladı.
• c. 301 - Ermenistan Krallığı, Hristiyanlığı devlet dini olarak kabul eden ilk ulus oldu.
• 302 - Narseh'in istifası; II. Hürmüz'ün tac giymesi.
• 309 - II. Şâpûr'un tac giymesi.
• 325 - II. Şâpûr, Arap halkına saldırdı ve imparatorluğun sınırlarını aşılmaz kıldı.
• 338 - II. Şâpûr, Narseh tarafından Romalılara verilen beş bölgeyi geri aldı.
• 348 - II. Şâpûr, Mezopotamya'yı ele geçirdi.
• c. 360 - Kidarite Krallığı'nın kuruluşu.
• 363 - Julianus, Pers birlikleri ile yapılan savaşta öldü; teslim alına topraklar ve Nisibis, Persler geri verildi.
• 376 - Romalılar ile Persliler arasında mütareke imzalandı.
• 379 - II. Şâpûr'un ölümü ve II. Erdeşîr'in tac giymesi.
• 383 - III. Şâpûr'un tac giymesi.
• 399 - I. Yezdicerd'in tac giymesi, Zerdüştçü din adamlarının etkisini kontrol etme çabası ve diğer inançlara karşı hoşgörüsü nedeniyle “Günahkar” olarak adlandırdı.
• 409 - Hristiyanların halka açık ibadet etmesine ve kendi kiliselerini inşa etmelerine izin verildi.[1]

V. Behrâm'ın sikkesi.

• 420 - V. Behrâm'ün (Behrâm-ı Gûr) tac giymesi.
• 421 - Persia ile Roma arasındaki barış sona erdi.
• 422 - V. Behrâm, Ak Hunlar’ın yaptığı bir saldırıdan kurtulmayı başardı.
• c. 425 - V. Behrâm, Şehname'ye göre insanları eğlendirmeleri için Hindistan'dan Çingeneleri getirdi.
• 428 - Ermenistan'ın Arşak Hanedanı ona erdi. Sasani Ermenistanı'nın kurulması.
• 438 - II. Yezdicerd'in tac giymesi.
• 451 - Vardan Mamikonyan liderliğinde Hristiyan Ermeni asilere karşı Avarayr Muharebesi gerçekleşti.
• 457 - III. Hürmüz'ün tac giymesi.
• 459 - I. Fîrûz'un tac giymesi.
• 484 - Ak Hunlar I. Fîrûz'a diz çöktürdüler.
• 484 - Belâş'ın tac giymesi. Nvarsak Antlaşması, Ermenilere Hristiyanlığı serbestçe kullanma hakkı verdi.
• 488 - I. Kubâd'ın tac giymesi; Hazarlara karşı sefer.
• c. 490 - Mazdek, eşitlikçi ideolojisini I. Kubâd’ın desteği ile öğretiyor.
• c. 490 - Tarım ve vergi reformlarının başlatılması.
• 496 - I. Kubâd'ın yerine kardeşi Câmasb tahta geçti.
• 499 - Ak Hunlar’ın desteği ile I. Kubâd'ın dönüşü.
• 524 - Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında savaş.
• 526 - Bizanslılar Persia, Armenista ve Mezopotamya'ya saldırdılar, fakat yenildiler. İberya Savaşı'nın başlaması.

I. Hüsrev tahtta oturuyor.

• 531 - I. Hüsrev'in tac giymesi.
• c. 531 - Mazdek takipçilerinin katledilmesi ve çökertilmesi.
• c. 531 - Tarım, hükümet, askeri, toplumsal reformlar.
• c. 531 - Sanskrit yazılmış hikâye kitabı Panchatantra'nın Orta Farsçaya çevrilmesi.
• 533 - 524 yılında başlayan Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında savaşın sonu.
• 541 - Lazika Savaşı, Lazika'yı kontrol altına almak için Bizanslılar ile Sasaniler arasında başladı.
• c. 554 - I. Hüsrev ile I. Justinianus arasındaki muharebelerin gözlemcisi ve De bello Persico (Latin tr., 1833) yazan, Bizanslı uzman Prokopius öldü.

Aksum-Sasani savaşlarında sahneler

• c. 570 - Yemen'in Fethi.
• c. 570 - İslam'ın kurucusu Muhammed Peygamberin doğumu
• 579 - I. Hüsrev'in ölümü ve IV. Hürmüz'ün tac giymesi.
• 580 - Sasaniler İberya Krallığı'nı lağvettiler. Kendi atadıkları valiler aracılığıyla doğrudan kontrol başladılar.
• 588 - Göktürkler ile Birinci Göktürk-Sasani Savaşı ve Pers generali Behrâm-ı Çûbîn tarafından mağlup edilmeleri.
• 590 - IV. Hürmüz'ün öldürülmesi ve II. Hüsrev'in tac giymesi.
• 590 - Behrâm-ı Çûbîn'in yükselmesi ve tahtı ele geçirmesi.
• 591 - Behrâm-ı Çûbîn'in bastırılması; Orta Asya'da Türklere sığındı fakat bir yıl sonra öldürüldü. II. Hüsrev tahta yeniden geçti.
• 596 - Muhammed Peygamber Hatice bint Hüveylid ile evlendi.
• 602 - Can alıcı Bizans-Sasani Savaşı (602-628) başladı.
• 603 - II. Hüsrev, İmparator Mauricius ve akrabalarının zalim Phocas tarafından öldürülmelerinin intikamını almak için Bizans İmparatorluğu'nu işgal etti.
• 611-616 - II. Hüsrev, Suriye ve Mısır'ı fethetti.
• 622 - Muhammed Peygamber, Ebû Bekir ile beraber Mekke'den Medine'ye hicret etti; Ebû Bekir'in genç kızı Aişe ile evlendi.
• 626 - Sasaniler, Avarlar ve Slavlar ile beraber Bizans başkenti Konstantinopolis'i kuşattılar.
• 627 - Herakleios, Ninova yakınlarında Sasani İmparatorluğu birliklerini yendi.
• 628 - II. Hüsrev'in, oğlu ve ardılı II. Kubâd (Shīrūya) tarafından tahttan indirilmesi, yagılanması ve idam edilmesi; Bizans İmparatorluğu ile antlaşmaya varıldı.
• 628 - II. Kubâd, birçok Sasani prensini öldürdü.
• 628 - II. Kubâd öldü.
• 628-635 - Kraliçeler Purandoht ve Azarmidoht'da dahil yetersiz kral ve kraliçeler yüzünden Sasani hanedanı zayıfladı; dengesiz durum ortaya çıktı.

III. Yezdicerd'ın sikkesi.

• 632 - Veda Hutbesi
• 632 - Muhammed Peygamber öldü, halifesi üzerine bir anlaşmazlık çıktı.
• 632-634 - Ebû Bekir'in halifeliği.
• 633 - III. Yezdicerd'ın tac giymesi.
• 634 - Ömer'in halifeliği; Bizans ve Pers (Sasani) taopraklarını başarılı işgalini planladı.
• 635 - Araplar Şam'ı ele geçirdi.
• 635-641 - Arap birlikleri Kudüs, Antakya, Trablus ve Mısır'ı ele geçirdi.
• 636 - Sasaniler, Kadisiye Muharebesi'nde mağlup oldu.
• 637 - Arap Müslümanlar, Sasani başkenti Tizpon'u ele geçirdi; III. Yezdicerd Rey'e kaçtı.
• 637 - Arap Müslümanlar, Mezopotamya'yı ele geçirdi.
• 642 - Sasanilerin Arap Müslümanlara karşı Nihavend'de nihayi mağlubiyeti.
• 644 - Müslümanların halifesi Ömer'in İranlı esir Ebu Lü'lüe tarafından öldürülmesi.
• 644-656 - Osman’ın halifeliği
• 651 - III. Yezdicerd'in öldürülmesi; Sasani Hanedanı'nın sonu; İran'ın Râşidîn Halifeliği tarafından ilhak edilmesi.

Önemli olaylar ve bölgesel değişimi de içeren Sasani İmparatorluğu'nun zaman çizelgesi.