Valerianus

3. Yüzyıl krizlerinde, tahtta hak iddia edenlerin birçoğunun aksine Valerian, soylu ve geleneksel bir senatoryal Roma ailesinden geliyordu. Gençliği hakkında bilgi az olmakla birlikte, Egnatia Mariniana ile olan evliliğinden geleceğin imparatoru Gallienus ve Küçük Valerianus adında iki oğlu olmuştur.

238 yılında princeps senatus olarak görev yaparken, Gordian I'le onun imparatorluk iddiasının senatoryal onayını müzakere etti. Valerian, 251 yılında senato tarafından Censor seçildiğinde Decius Censor'luğun yasama ve yürütmeye ilişkin güçlerini o kadar genişletmişti ki pratikte neredeyse İmparatorun sivil otoritesini bile kapsayacak hale gelmişti. Decius'un yönetiminde, Ren bölgesi eyaletlerinden Noricum ve Rhaetia valisi olarak atandı ve Trebonianus Gallus'la birlikte Aemilianus'un 253 yılındaki isyanını bastırmaya çalıştı. Valerian, güney cephesini tuttu ancak çok geçti; Gallus kendi askerleri tarafından öldürüldü ve birlikleri Aemilianus gelmeden önce onun tarafına geçti. Ardından Raetialı askerler Valerian'ı imparator ilan ederek, Roma'ya doğru yürüyüşlerine devam ettiler. Eylüldeki Roma'ya ulaştığı sıralarda, Aemilianus'un lejyonları taraf değiştirdi ve onu öldürerek Valerian'ı İmparator ilan ettiler. Roma'da Senato, Valerian'ın İmparatorluğunu sadece misilleme korkusundan değil aynı zamanda kendilerinden birisi olduğundan dolayı hemen onayladı.

Valerian'ın imparator olarak ilk icraatı oğlu Gallienus'u kendisine ortak yapmasıydı. Saltanatının başında Avrupa'daki işler kötüleşirken, imparatorluğun batısının tamamı karışıklığa giriyordu. Doğu'da Antakya, Sasani soyundan bir derebeyinin eline düşüyor, Ermeni Krallığı ise I. Şapur tarafından işgal ediliyordu. Valerian ve Gallienus, İmparatorluğun sorunlarını ikiye böldüler ve oğlu batı bölgesini alırken babası Pers tehdidini karşılamak üzere doğunun yönetimini eline aldı.

İmparator Valerian'ı Pers Kralı I. Şapur önünde diz çökmüş gösteren yüksek kabartma rölyef.( Naghsh-e Rostam, Şiraz, İran).

257'de, Valerian Antakya'yı yeniden ele geçirmiş ve Roma kontrolü altındaki Suriye eyaletine gelmişti ancak ertesi yıl Gotlar Küçük Asya'yı tahrip ettiler. 259 sonlarında, Edessa'ya hareket etti ancak bir Hıyarcıklı veba salgını Roma ordusunun pozisyonunu zayıflatacak kadar sayıda askerin ölümüne neden oldu. Bu aşamadan sonra Valerian, I. Şapur ile anlaşma koşulları aramaya başladı ve 259 yılı sonları ya da 260 yılı başlarındaki bir zamanda yapılan Edessa Savaşı'nda bozguna uğradı. Bu aynı zamanda onu tarihte esir alınan tek Roma İmparatoru yaptı ve böylece Perslerin eline geçti. Augustus tarihine göre, Valerian'ın ele geçirilmesinde bir ihanet etkili olmuştur; Persler anlaşma koşullarını görüşmeyi kabul etmişler ve onunla karşılaştıklarında tutuklamışlardı.

Erken Hristiyan kaynaklardan Lactantius, ölümünden önce Valerian'ın Kral I. Şapur'un atına binmek için onu bir ayak taburesi gibi kullanması da dahil Persler tarafından oldukça aşağılanmış olduğunu aktarır. Olanların bu versiyonuna göre, uzun süre bu şekilde bir muameleyle karşı karşıya kalan Valerian, I. Şapur'a serbest bırakılması için yüklü miktarda fidye teklif etmişti. Cevap olarak, diğer bir görüşe göre, I. Şapur Valerian'a zorla eriyik altın yutmasını söylemiş (bir diğer hikâyeye göre ölümü hemen hemen aynıdır ancak burada Valerian derisi canlı canlı soyularak öldürülmüştür.) ve sonra talihsiz imparatorun derisi yüzülmüş ve içi saman doldurularak Perslerin en büyük tapınağında ganimet olarak sergilenmiştir. Lactantius'un devam eden iddialarına göre, Perslerin Romalılarla yaklaşık üç yüz elli yıl sonra yaptıkları ve bozguna uğradıkları savaşın ardından Valerian'ın derisi törenle yakılmış ve cenaze töreni yapılabilmiştir.[2] I. Şapur tarafından esir alınan Çinli bir prensin, Valerian'ın ölümünün ardından olanlarla ilgili rolü tarihçiler tarafından herhangi kesin bir sonuca ulaşmadan sık sık tartışılmıştır.

İmparator Valerian'ın I. Şapur tarafından küçük düşürülme sahnesi, mürekkep çalışması, Genç Hans Holbein,1521 yılı civarı

Günümüz tarihçilerinden bazıları, Lactantius'un hikâyesine zıt olarak, Valerian ve ordusunun bir kısmının I. Şapur tarafından Bişapur şehrine gönderildiğini ve orada görece iyi şartlarda yaşadıklarına inanırlar. I. Şapur, kalan askerleri mühendislik ve kalkınma planları için kullandı. Antik Susa şehri yakınlarındaki Band-e Kaisar (Sezar'ın barajı), Roma mühendisliğinden baki kalan eserlerden birisidir.[3] İran'daki Naghshe-Rostam taş oymalarında I. Şapur, bir tevazu göstergesi olarak Valerian'ın elini tutarak saygı göstermektedir.

Diğer günümüz tarihçileri ise Lactantius'un aktardıklarının en azından bir kısmına güvenme eğilimindedirler.[4][5]

Valerian ve Gallienus'un müşterek imparatorluğu birkaç kez imparatorluk iddiasındaki isyancılar tarafından tehdit edilmiştir. Birkaç isyan girişimine rağmen, Gallienus suikaste uğradığı 268 yılına kadar tacını koruyabilmiştir.

Eksik ve çelişkili kaynaklar nedeniyle, saltanatının tarihsel dizini ve ayrıntıları çok belirsizdir.