1965 Türkiye genel seçimleri

1965 Türkiye genel seçimleri, 10 Ekim 1965 tarihinde yapılan bu genel seçimler ile TBMM 13. dönem milletvekilleri seçildi. İlk kez Millî bakiye sisteminin uygulandığı bu seçimlerde, Türkiye tarihinde ilk defa bir sosyalist parti olan Türkiye İşçi Partisi milletvekili çıkararak meclise girdi.

1965 Türkiye genel seçimleri
10 Ekim 1965
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Katılım %71,3

  Birinci parti İkinci parti
 
Lider Süleyman Demirel İsmet İnönü
Parti Adalet Partisi (Türkiye) Cumhuriyet Halk Partisi
Liderlik tarihi 28 Kasım 1964 10 Kasım 1938
Liderin bölgesi Isparta Malatya
Son seçim 158 sandalye, %34,8 173 sandalye, %36,7
Sandalye 240 134
Değişim 82 39
Aldığı oy 4.921.235 2.675.785
Oran %52,9 %28,7
Değişim %18,1 %8,0
  Üçüncü parti Dördüncü parti
 
Lider Osman Bölükbaşı Ekrem Alican
Parti Millet Partisi (1962) Yeni Türkiye Partisi (1961)
Liderlik tarihi 1962 13 Şubat 1961
Liderin bölgesi Ankara Sakarya
Son seçim Yeni parti 65 sandalye, %13,7
Sandalye 31 19
Değişim Yeni parti 46
Aldığı oy 582.704 346.514
Oran %6,3 %3,7
Değişim Yeni parti %10,0
Önceki Başbakan

Suat Hayri Ürgüplü

 Seçilen Başbakan

Süleyman Demirel
Adalet Partisi (Türkiye)

Seçim öncesi

28 Kasım 1964’te yapılan genel kongrede Adalet Partisi Genel Başkanlığına seçilen Süleyman Demirel hızlı bir muhalefete başladı. Meclisteki diğer partilerle anlaşarak İsmet İnönü'nün bağımsızlarla kurduğu azınlık hükûmetini düşürmeyi başardı. 13 Şubat 1965'te, 1961 Kasım'ından itibaren dört senede art arda üç ayrı hükûmet kuran İnönü'nün başkanı olduğu 28. Hükümet'in TBMM'ye sunduğu 1965 mali yılı bütçe tasarısı, yapılan oylama sonucunda 197'ye karşılık 225 oyla reddedildi. İnönü oylamanın neticesinin açıklanmasından hemen sonra istifa etti.[1] İnönü'nün istifasından sonra liderlerle bir araya gelen Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafsız bir başbakan aradı ve görevi o sırada Kayseri'den bağımsız senatör olan Suat Hayri Ürgüplü'ye verdi. Ürgüplü'nün başkanlığında, Adalet, Yeni Türkiye, Cumhuriyetçi Köylü Millet ve Millet partilerinin katılımıyla kurulan koalisyon hükûmetinde, Adalet Partisinin yeni genel başkanı Demirel başbakan yardımıcısı oldu.[2] Ürgüplü hükûmeti seçimlere kadar görevde kaldı.

Seçim Sistemi
Ana madde: Millî bakiye sistemi

1965 yılının başlarında, Adalet Partisi'nin muhalefet etmesine rağmen, CHP ve meclisteki diğer partilerin iş birliği ile partilerin seçimlerde aldıkları oy oranlarıyla TBMM'de kazandıkları sandalye sayılarının oranlarının birbirine çok yakın olmasını sağlayacak Millî bakiye sistemi getirildi.[3] 306 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu’nun 32. maddesinde yapılan değişiklik ile seçim çevresi barajı kaldırıldı ve 1965 seçimleri milli bakiye sistemi ile yapıldı.[4]

Her seçim çevresindeki artık oyların ülke düzeyinde değerlendirilmesi amacıyla geliştirilmiş millî bakiye sistemine göre her seçim çevresindeki geçerli oylar toplamı, o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına bölünerek “seçim sayısı” bulunur. Her parti listesinin aldığı geçerli oy sayısında “seçim sayısı” ne kadar varsa, o parti o seçim çevresinde o kadar milletvekilliği kazanmış olur. Her partiye ait geriye kalan geçerli oylar, seçimin yapıldığı bütün seçim çevrelerini içine alan “millî seçim çevresi” içerisinde toplanır. Bu toplam, seçim çevrelerinde açık kalan milletvekilliklerinin toplamına bölünerek “millî seçim sayısı” bulunur. Yani, artık oylar boşta kalan sandalye sayısına bölünür. Daha sonra her partinin millî seçim çevresi içindeki geçerli oy toplamı millî seçim sayısına bölünür ve bu sayıya göre milletvekillikleri bölüştürülür. Bu işlem sonucunda yine doldurulamamış milletvekillikleri kalırsa; bunlar, partiler arasında boş kalan geçerli oyların büyüklük sırasına göre partiler arasında bölüştürülür. Milli Bakiye sistemi, seçmenlerin verdikleri oylar seçim çevrelerinde etkili olmasa dahi ülke genelinde etkili olacağı için, küçük partilerin de temsil oranını artıran bir sistemdir. Cumhuriyet tarihinde milli bakiye sistemi ile yapılan tek seçim 1965 seçimleridir.[4]

Seçim Süreci

1961 Anayasası'nda Millet Meclisi seçimlerinin «dört yılda bir», ara seçimlerinin «her iki yılda bir Cumhuriyet Senatosu seçimiyle birlikte» yapılması öngörüldüğü için TBMM 13. dönem milletvekilliği seçimi 10 Ekim 1965'te düzenlendi. Seçim takivimi 3 Ağustos tarihinde başladı.

1965 seçimlerine gidilirken Cumhuriyet Halk Partisi siyasal yelpazedeki yerini 'ortanın solu' ifadesi ile tanımlayarak Türkiye İşçi Partisi'ne kayabilecek tabanını korumaya çalıştı. Adalet Partisi, “heyecanlı anti-komünizm sloganlarına dayanan” bir seçim kampanyası yürüttü.[5]

Milli bakiye sistemi bir partinin çoğunluk elde etmesine çok az ihtimal vermesine karşın 10 Ekim 1965'te yapılan seçimlerde AP, diğer sağ partilerin -özellikle de kendisi gibi Demokrat Parti'nin mirasçısı olan Yeni Türkiye Partisi'nin- tabanlarını eritip yüzde 53 oy ve 240 milletvekili ile tek başına iktidar olmayı başardı. CHP yüzde 28,7 oy ile 134 milletvekili, MP yüzde 6 oy ile 31 milletvekili, YTP yüzde 3,7 oy ile 19 milletvekili, TİP yüzde 2,9 oy ile 15 milletvekili, CKMP yüzde 2.2 oy ile 11 milletvekili kazandı.

Cumhuriyet döneminde Meclise girebilen ilk sosyalist parti olan Türkiye İşçi Partisi (TİP), 54 ilde, yüzde 3'le 15 milletvekili kazanarak Meclis'te grup kurdu.

Demirel 27 Ekim 1965'te, 27 Mayıs darbesinden (1960) sonraki ilk tek parti hükûmetini kurarak Türkiye’nin 12. başbakanı oldu.

Adalet Partisi'nin çoğunlukta olduğu mecliste, 1968 yılında Seçim Kanunu değiştirilerek D'Hondt sistemi geri getirildi.[3]

Sonuçlar

1965 genel seçimlerinin sonuçları:[6]

Toplam Sandık
Toplam Seçmen13.679.753
Toplam Kullanılan Oy9.748.678
Toplam Geçerli Oy9.307.563
Katılım Oranı (%)71,3
Milletvekili Sayısı450
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Adalet PartisiSüleyman Demirel4.921.23552,87 18,07240 82
Cumhuriyet Halk Partisiİsmet İnönü2.675.78528,75 8,00134 39
Millet PartisiOsman Bölükbaşı582.7046,26Yok31Yok
Yeni Türkiye PartisiEkrem Alican346.5143,72 10,019 46
Bağımsızlar296.5283,19 2,401 1
Türkiye İşçi PartisiMehmet Ali Aybar276.1012,97Yok14Yok
Cumhuriyetçi Köylü Millet PartisiAlparslan Türkeş208.6962,24 11,7111 43
Toplam9.307.563100450

İllere Göre Seçim Sonuçları

İllere göre 10 Ekim 1965 genel seçim sonuçları;[7]

İl Mv Sayısı AP % CHP % MP % YTP % Diğerleri % Toplam
Adana12133.79953,988.22935,68.6283,53.2891,314.0635,7248.008
Adıyaman429.30941,818.71126,7--8.43712,013.67519,570.132
Afyon791.56562,327.20618,516.82811,52.7271,98.6325,8146.958
Ağrı314.74620,913.17318,66700,930.27042,811.81916,770.678
Amasya438.68742,418.74320,619.71521,6--13.99615,391.141
Ankara21218.82146,5141.91930,266.81314,27.3251,635.4187,4470.296
Antalya792.69066,635.80825,74.1623,0--6.5534,7139.213
Artvin336.98360,823.37538,5----4290,760.787
Aydın8130.24772,337.77121,05.4083,0--6.7333,7180.159
Balıkesir11152.84762,969.04028,48.4063,52.8551,29.9864,1243.134
Bilecik229.79356,916.31531,22.5264,8--3.7167,152.350
Bingöl29.86625,313.94235,71.4763,812.07930,91.7094,439.072
Bitlis218.64449,26.60817,45321,43.95510,48.13921,537.878
Bolu679.53759,329.92122,311.2658,47.8065,85.7004,2134.229
Burdur326.94452,118.97536,7--2.1474,13.6957,151.761
Bursa11189.51568,663.89123,18.5893,12.5250,911.8664,3276.386
Çanakkale575.86363,432.09926,85.0674,2--6.6615,6119.690
Çankırı444.15156,412.54616,015.60319,9--5.9637,778.263
Çorum773.48650,735.06624,218.45612,79.8996,88.0135,6144.920
Denizli786.88761,244.92931,64.3913,12.2481,63.5232,5141.978
Diyarbakır731.93628,825.69523,21.8671,725.59923,125.65923,1110.756
Edirne453.73656,429.18030,66.3096,61.4891,64.6214,895.335
Elazığ538.11148,631.01439,6--3.1474,06.0687,878.340
Erzincan431.01343,820.38928,8--2.7743,916.69023,570.866
Erzurum995.87555,843.85425,513.2657,710.1975,98.5915,0171.782
Eskişehir681.71159,636.87326,98.6366,32.6321,97.3345,3137.186
Gaziantep776.79951,756.13337,83.7882,64.4123,07.3504,9148.482
Giresun671.68654,939.78030,56.8695,36.5905,15.5234,2130.448
Gümüşhane432.98341,123.01128,6--5.7067,118.61923,280.319
Hakkâri11.3735,59.33837,52531,013.71055,12050,824.879
Hatay766.95657,536.34231,22.3762,03.7313,27.0832,5116.488
Isparta448.86863,817.64023,0--10.08613,2--76.594
İçel789.56959,548.35832,26.2654,21.9501,34.2712,8150.413
İstanbul31331.44753,2185.47929,730.4714,95.7810,970.35811,3623.536
İzmir17251.18962,2120.33729,811.4612,8--20.9615,2403.948
Kars958.36137,353.70634,34.5192,915.1699,724.62615,8156.381
Kastamonu790.73861,529.31519,914.3859,74.8883,38.2465,6147.572
Kayseri891.76954,358.02534,310.5306,2--8.7965,2169.120
Kırklareli453.10460,627.12331,03.5414,0--3.8384,487.606
Kırşehir314.07424,910.91219,328.76650,8--2.8305,056.582
Kocaeli558.93155,531.62229,89.1928,71.3151,25.1364,8106.196
Konya16169.61254,278.30825,029.3899,44.9671,630.8519,9313.127
Kütahya681.85063,725.05919,514.18711,03.0192,34.4183,5128.533
Malatya638.35031,063.31051,24.3523,53.5302,914.04911,4123.591
Manisa11160.71365,261.76025,115.5536,3--8.4683,4246.494
Maraş655.64048,227.60923,911.3299,84.0993,516.85414,6115.531
Mardin626.82822,626.61122,5--14.56712,350.43942,6118.445
Muğla567.80561,935.58632,5----6.0805,5109.471
Muş310.14918,310.61519,14.4188,07.56813,622.72841,055.478
Nevşehir328.66047,315.49725,616.40827,1----60.565
Niğde547.08045,626.22825,411.13510,84.3624,214.42314,0103.228
Ordu879.84553,254.27536,2--5.7833,810.1916,8150.094
Rize451.53062,318.69222,67.8839,51.6081,93.0313,782.744
Sakarya671.62557,326.33421,18.5216,813.15910,55.4004,3125.039
Samsun11130.87456,073.03131,218.0197,7--11.9475,1233.871
Siirt422.31036,721.79835,81.1922,08.99514,76.55810,860.853
Sinop426.74234,720.76326,911.66015,1--17.90523,377.070
Sivas1182.06039,469.17233,214.6837,110.3185,031.80515,2208.038
Tekirdağ454.10058,730.20632,83.7514,1--4.0034,492.060
Tokat775.49450,055.32936,6--9.9746,610.2986,8151.095
Trabzon990.38053,862.78937,410.7476,4--3.9652,4167.881
Tunceli210.98526,813.70533,5--8.91621,87.30217,840.908
Urfa741.48634,936.30730,5--10.8339,130.21525,5118.841
Uşak331.18755,118.73733,1----6.64111,756.565
Van421.58530,232.27645,2--14.06719,73.5104,971.438
Yozgat653.76140,134.68925,829.51422,02.9772,213.2339,9134.174
Zonguldak9145.97565,654.70624,68.9354,03.0341,49.9174,5222.567
Türkiye4504.921.23552,872.675.78528,75582.7046,26346.5143,72781.3258,49.307.563

Kaynakça
  1. "Tarihte Bugün – 13 Şubat". ismetinonu.org.tr. İnönü Vakfı. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
  2. Murat Bardakçı (6 Ekim 2013). "Obama'ya kepenk indirten bütçe derdi İsmet Paşa'yı başbakanlıktan etmişti". Haberturk.com. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
  3. Burak Cop (24 Nisan 2011). "Sosyalistler TBMM'ye nasıl girdi?". NTV.com.tr. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.
  4. Abdülkadir Özdemir (2014). "Türkiye'de Çok Partili Dönem'de Seçim Sistemleri ve Siyasal İstikrar" (PDF). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
  5. "Sahne Demirel'in: 1965 genel seçimleri". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
  6. 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
  7. "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.