Uşak

Antik dönemdeki adı "Temenothyrea" olan Uşak, İç Ege Bölgesinde Batı ve Orta Anadolu'yu birbirine bağlayan bölgede yer almaktadır. Uşak ve çevresinin MÖ 4000 yılından itibaren yerleşime açıldığı anlaşılmaktadır. Özellikle Bronz çağında yerleşimin daha yaygınlaştığı görülmektedir. M.Ö. 2000 de Anadolu’da ilk siyasi birliği kuran Hititlerin, M.Ö. 1000 de ise Friglerin batı sınırını oluşturan Uşak ve çevresi bu kültürlerden ziyade İon kültürünün etkisi altında kalmıştır. MÖ. 7. Yüzyılda Kral Gyges’in Lidya İmparatorluğunu ele geçirmesi ile topraklarının büyük kısmı Lidya’da kalan Uşak, MÖ. 620’de tamamen Lidya’nın egemenliğine girmiştir. MÖ. 546’da Lidya’nın tarihten silinmesi sonucu bölge Perslerin hakimiyetine girmiştir.

Pers egemenliği MÖ. 334 yılına kadar devam etmiştir. Bu tarihte Makedonyalı Büyük İskender’in Anadolu seferi sonucu bölge tüm Anadolu gibi Büyük İskender’in hakimiyetine girmiş, İskender’in ölümünden sonra ise bölge, Büyük İskender’in generallerinden Antigonos’un payına verilmiştir. Daha sonra bir süre Bergama krallığına bağlanan Uşak ve çevresi M.Ö. 189 yılında Roma hakimiyetine geçmiş, Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılması neticesinde Doğu Roma sınırları içinde kalan Uşak, MS. 12. yüzyıla kadar Bizans hakimiyetinde kalmıştır.

1071’den sonra yöre, zaman zaman Selçuklular ile Bizanslılar arasında el değiştirmiş, 1176 yılında Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan ile Bizans İmparatoru Manuel Komnenos arasında yapılan Miryakefalon (Kumdanlı) Savaşı sonucunda Selçuklulara geçmiştir. Beylikler döneminde Germiyanoğulları’na tabi olan Uşak ve çevresi, 1391 de Yıldırım Bayezid’in Germiyanoğulları hakimiyetine son vermesi ile Osmanlılara dahil olmuş, Fetret Devrinde beylikler tekrar canlanmış, 1429 yılında Germiyanoğulları’nın son hükümdarı II. Yakup Bey’in vasiyeti ile Osmanlı Devletine kalmıştır. Uşak, Osmanlı hakimiyetine girdikten bir süre sonra yapılan idari taksimata göre Anadolu Eyaleti'ne bağlı Kütahya Sancağı'nın bir kazasıdır. 29 Ağustos 1920'de Yunan kuvvetlerince işgal edilen Uşak, işgalden 1 Eylül 1922 günü kurtuldu. Osmanlı devrinde Hüdavendigar Vilayetinin Kütahya Sancağına bağlı bir kaza olan Uşak, 20 Nisan 1924 tarihli 491 Sayılı Teşkilat-i Esasiye Kanunu ile yapılan idari düzenlemede yine Kütahya Vilayetinin bir kazası olarak kaldı. 9 Temmuz 1953 tarih ve 6129 Sayılı kanunla vilayet haline getirilen Uşak ilinin merkez ilçesi oldu[1].

1890 tarihli Hüdavendigar vilayeti salnamesinde Uşak kasabasının toplam nüfusu 12.684, 1898 yılı salnamesinde 12.841 olarak belirtilmiştir[15]. 1898 salnamesine göre nüfusun; 10.637'si müslüman, 1.548'i Rum ve 656'sı Ermenilerden oluşmaktaydı[16]. 1924 Türk Ticaret Salnamesinde Uşak merkezinin nüfusu 15.000 olarak belirtilmiştir. Cumhuriyet Devri'nin ilk nüfus sayımı 28 Ekim 1927'de yapılmış olup, bu sayıma göre Uşak merkezinin nüfusu 16.887 olarak belirlenmiştir. Merkez ilçenin 83 köyü ve 29 mahallesi bulunmaktadır. 2019 yılı verilerine göre merkez nüfusu 256.669 kişidir.[17]

Yöreye ait geleneksel yemekler arasında, Tarhana Çorbası, Yumurta Sızdırması, Ciğerli Bulgur, Döndürme, Arap aşı, Keşkek, Alacatene, Köpük Helva, Höşmerim ve Tahin Helva yer almaktadır. Uşak'ta her yıl Nisan ayında Türkiye genelinde cirit müsabakaları düzenlenmektedir. Uşak’ın konumu İç Batı Anadolu eşiğinde olduğundan zeybek oyunlarından ve Teke yöresinden etkilenmiştir. Zeybek oyunlarından daha çok Yörük zeybeği oynanmaktatır. Uşak'ta el sanatları olarak halıcılık ve kilimcilik ön plana çıkmaktadır.[33]

Uşak ilinin köylerinde 1970'li yıllarda kullanılan yöresel sözler, deyişler ve sık kullanılan atasözlerinin yer aldığı "Uşak İli Köyler Sözlüğü" isimli bir kitap da mevcuttur.[34]

Uşak ilinde ilk ve orta öğretim ile mesleki ve teknik eğitim olmak üzere 127 adet okul-kurum bulunmaktadır.[35] 17 Aralık 2006 yılında Uşak Üniversitesi kurulmuştur.

İl merkezinde, Uşak (Tekstil) Organize Sanayi Bölgesi ve Karma (Deri) Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Uşak Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri ile bir sanayi şehridir. İlde üretim yapan başlıca sanayi tesislerinin üretim konularına bakıldığında, iplik, ham ve baskılı bez, elyaf, battaniye, deri, seramik ve halı üretimi ön plana çıkan faaliyet konularıdır. İlde 1926 yılında kurulan Uşak Şeker Fabrikası bulunmaktadır.

Uşak merkez şehri E-96 Ankara-İzmir karayolu üzerinde bulunmaktadır. Karadeniz, Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'dan İzmir’e giden tüm araçlar Uşak’tan geçmektedir. Afyon-Uşak-İzmir demiryolu da il merkezinden geçmekte olup 1897 yılından bu yana hizmet veren hat, hızlı tren projesi kapsamına alınmıştır. Şehir merkezine 7 km uzaklıkta Uşak Havalimanı bulunmaktadır. Havalimanı ilk olarak 1998 yılında hizmete açılmış ancak talep yetersizliğinden 2001 yılında kapatılmıştır. 2006 yılından itibaren sivil hava uçuşlarına açılmıştır. Uşak Havalimanından İstanbul-Uşak arasında haftada 5 gün geliş-gidiş şeklinde seferler düzenlenmekte iken, 02 Ekim 2011 tarihi itibarıyla seferler Ankara-Uşak arası olarak değiştirilmiş, ancak talep yetersizliği nedeniyle tarifeli uçuşlar iptal edilmiştir. Ancak 2019 yılı Ocak ayı itibarıyla Atatürk Havalimanı-Uşak Havalimanı geliş-gidiş şeklinde tekrar tarifeli seferlere başlanmıştır. Ayrıca Bölgesel Zafer Havalimanı'nın il merkezine 103 km mesafede yer almaktadır.

Uşak ili, Akdeniz ve ılıman karasal iklim bölgeleri arasında bir geçiş bölgesinde yer alır. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı geçer. Senelik toplam yağış miktarı 365,4 mm ile 748,5 mm değişmektedir. Yağışların çoğu kış mevsimindedir.

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1981 - 2018)

Uşak il merkezinde tarihi eser olarak; Kalkeolotik dönemden Bizans Döneminin sonuna kadar çeşitli devrelere ait taş eserler, pişmiş toprak eserler, cam eserler, altın ve gümüşten yapılmış çeşitli ziynet eşyaları, bronz eserler, bronz, altın sikkeler ve Karun Hazinelerinin sergilendiği "Uşak Arkeoloji Müzesi", Uşak yaşantısını gösteren düzenlemeler ile etnografik nitelikteki eserler, Atatürk'ün Uşak'ta kaldığı yıllardaki anısına istinaden düzenlenen ve Atatürk’e ait pek çok eser ile Uşak ve yöresine ait halı ve kilim gibi eserlerin sergilendiği "Atatürk ve Etnoğrafya Müzesi", Tiritoğlu Mehmet Paşa tarafından bir Fransız mimara 1898 tarihinde yaptırılan "Paşa Hanı", İtalyan bir mimar tarafından 1901 yılında iki katlı ve taş kullanılarak yapılan ve 1980’li yıllarda restore edilerek sarraflar çarşısı haline getirilen "Bedesten", yapılış tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte Germiyan Beyliği devrinin mimari özelliğini taşıyan "Ulu Cami", yapılış tarihi bilinmeyen "Burma Cami" ile Aybey, Işık, Karaağaç ve Kurtuluş Mahallelerinde rastlanabilen, Cumhuriyetin ilk yıllarında yapılmış olan ve Osmanlı mimarisi özelliklerini taşıyan evler bulunmaktadır.[38]

Kurtuluş savaşını sembolize eden ve Türkiye'nin kompozisyon olarak en büyük Kurtuluş Savaşı anıtı 2001 yılından bu yana il merkezinde yer almaktadır ve bu anıta ait yapım hikâyesini anlatan ve anıtı yapan Prof. Tankut Öktem'in düşüncelerini paylaştığı, içinde pek çok belgenin de yer aldığı bir kitap da mevcuttur.[39]

Muharremşah mahallesi yakınlarında, Dokuzsele Deresi üzerinde bulunan Çanlı Köprü 1255 yılında Sipehsâlâr Şecauddin Kızıl tarafından yaptırılmıştır.[40]

• Offenbach am Main - Almanya-2003
• Nur-Sultan - Kazakistan- 2003
• Charleroi - Belçika- 2011
• Besni - Türkiye

Wikimedia Commons'ta Uşak ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Uşak Valiliği
• Uşak Belediyesi