Kilis

Kilis; Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunmaktadır.

Kilis
Kilis şehir merkezi

Ülke Türkiye
İl Kilis
Coğrafi bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesi
İdare
  Belediye başkanı Servet Ramazan (AK Parti)[1]
Yüzölçümü
  Toplam 1.521 km² (587 mil²)
Rakım 640 m (2.090 ft)
Nüfus
 (2018)
  Toplam 116,034
  Kır
-
  Şehir
-
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu 79000
İl alan kodu 0348
İl plaka kodu 79

Kilis, Kilis ilinin merkez ilçesi.

Nüfus

1927'de 20.000'i aşan merkez nüfusu, 1970'te 45.000'e, 1980'de 60.000'e ve 1990'da 85.000'e dayandı. Bu tarihten sonra (yeni illerden biri olmasına rağmen) hızlı nüfus düşüşleri yaşadı. 1995 yılında Gaziantep'ten ayrılarak il oldu. 1997'de 60.000'e kadar gerileyen nüfus 2000 yılında tekrar 70.000'e çıktı. 2015 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi uygulaması sonuçlarına göre şehir nüfusu 97.411, toplam nüfus ise 130.655'tir.[2] 2013 yılında il nüfusunun, %49,6’sı 25 yaşın altında, %42,7’si 25-65 yaş arası, %7,7’si 65 yaş üstü kişilerden oluşmaktadır.[3]

Yıl Toplam Şehir Kır
1965[4]75.09238.09536.997
1970[5]83.91343.43840.475
1975[6]92.75954.05538.704
1980[7]95.41958.33537.084
1985[8]101.81859.87641.942
1990[9]121.75282.88238.870
2000[10]87.38770.67016.717
2007[11]92.09477.70614.388
2008[12]93.71978.69815.021
2009[13]95.03480.54214.492
2010[14]96.37482.10914.265
2011[15]98.38384.18414.199
2012[16]99.05685.11913.937
2013[17]102.88989.42213.467
2014[18]103.53190.32713.204
2015[19]106.29393.26613.027

Kilis ilçesi, 2000 öncesinde Gaziantep iline bağlı olduğu için tabloda renkli gösterilmiştir.

Tarihçe

Kilis'in tarihinin MÖ 3000 yılına kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Kent, tarih boyunca Süryaniler, Hititler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Osmanlıların egemenliğinde kalmıştır. 636 yılında Halife Ömer tarafından İslam devleti topraklarına katılmış ve Bizans’a karşı bir sınır karakolu niteliği taşımıştır. Daha sonraları Selçuk ve Memluk egemenliği altına girmiş, nihayetinde I. Selim tarafından 1516 yılındaki Mercidabık Savaşı sonucunda Osmanlı topraklarına katılmıştır. Kilis, Osmanlı döneminde Halep Vilayeti'ne bağlıydı. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra önce İngilizlerin, sonra Fransızların işgaline uğramıştır. 7 Aralık 1921'de işgalden kurtulmuştur.

Kilis, Gaziantep ilinin bir ilçesi iken, Bakanlar Kurulu' nun 06.06.1995 tarih ve 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamesi ile il statüsüne kavuşturulmuş ve böylece Türkiye' nin 79. ili olmuştur.

Ekonomi

Kilis’in sanayisinin en belirgin özelliği tarımsal ve hayvansal kaynak potansiyeline yönelik olmasıdır. İlin tarımında önemli bir yer tutan zeytin, üzüm ve buğday ürünleri aynı zamanda imalat sanayinde; pekmez, alkol, zeytinyağı ve bulgur üretim tesislerinde girdi olarak kullanılmaktadır. Özellikle üzüm ve zeytin, Kilis'e katma değer kazandıran iki önemli ürün grubunu oluşturmaktadır.

Kilis Organize Sanayi Bölgesi 90 hektarlık alana kurulmuştur. En küçüğü 4.762 m2, en büyüğü 42.818 m2 alanlarda olmak üzere toplam 37 sanayi parseli mevcuttur. OSB dışında sanayi tesisleri de bulunmaktadır. Bu tesislerde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sabun, yorgan, hazır yemek üretilmekte ayrıca 39 adet zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır.[20]

Coğrafi konum

Kilis il merkezi Gaziantep'e 55 km, Suriye sınırına ise 10 km mesafede bulunmaktadır. Yüzölçümü 1.521 km2 olan Kilis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Hatay-Maraş oluğu ile Fırat ırmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu’nun güneybatı kısmında, Türkiye - Suriye sınırı boylarında 360 K enlemi ve 320 D boylamı değerleri arasındadır. Şehir bu konumuyla Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunur.

Ortalama yüksekliğinin fazla olmadığı (680 metre) bölgenin değişik kısımları arasında büyük yükselti farkları bulunmamaktadır.

1995 yılında il statüsüne kavuşan Kilis’in sınır hattı, güneyde Türkiye-Suriye sınırı, batı ve kuzeybatıda Gaziantep'in İslahiye ilçesi, kuzey ve kuzeydoğuda Gaziantep merkez ve doğuda Gaziantep'in Oğuzeli ilçeleriyle çevrilidir.[21]

Suriye İç Savaşı'nda Kilis

Kilis, 2011'de başlayan Suriye İç Savaşı'ndan kaçan 160.000 civarı Suriyeli sığınmacıya ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye'de kendi nüfusundan daha kalabalık mülteci barındıran tek şehirdir. Bu sebepten ötürü AKP hükûmeti Nobel Komitesi'ne başvurarak, bu yılki barış ödülünün Kilis'e verilmesini resmî yollardan talep etmiştir.[22]

2016 Ocak ayından bu yana Kilis'e güney sınırından 49 roket saldırısı yapıldı. Bu roket ve top saldırılarından şimdiye kadar 17 kişi yaşamını yitirirken, 58 kişi de yaralandı (Nisan 2016). Çok sayıda bina ve araçta da hasar meydana geldi.[23] Kilis valiliği, Suriyeli sığınmacılar ve yerel halk arasında gerginlik yaşanmaması için gösteri yasağı gibi bazı ek uygulamalar başlattı. TSK'nın roketlerin geliş yönünü göz önünde bulundurarak yaptığı hesaplamalar ve bu hesaplamalara göre yapılan misillemeler, saldırıların Irak ve Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) denetimindeki bölgeden gerçekleştirildiğini gösteriyor.[24]

Mutfak

Kilis mutfağı, Türk mutfağının özelliklerini taşımakla birlikte, Halep mutfağı özelliklerini de yansıtır. Yağlı ve baharatlı yemekler ön planda olmakla beraber, zeytinyağlı yemeklerin sayısı da fazladır. Zeytinyağı, yörede yetiştirilen yüksek kaliteli zeytinlerden elde edilir ve Kilis mutfağının vazgeçilmezidir. Yemeklerin temelini et ve bulgur oluşturur, ancak mevsimine göre sebze ağırlıklı yemekler de yapılır.

Kilis yöresi pekmezleriyle meşhurdur. En meşhur yemek ise Kilis Tava'dır.

Köfteler

İçli köfte, oruk, kübbülmüşviye, çiğ köfte, fırın yapması, ezmeli kebap

Sulu yemekler

Ekşili malhıta, lebeniye, kölük aşı, kelle paça, sarımsak aşı, şişbelek, ekmek aşı, orman

Pilavlar

Simit aşı, müceddere (mercimekli bulgur pilavı), keşkek, bulgur aşı, firik pilavı

Dolmalar

Acur dolması, şıhılmahşe, kabak dolması, yaprak sarması (etli ve zeytinyağlı), patlıcan dolması, biber dolması, domates dolması

Tatlılar

Kilis Katmeri, cennet çamuru, mayanalı (anasonlu) kahke, gerebiç, hedik, peynir helvası, belluriye, baklava, haytayla

Eğitim

Kilis'teki tek yükseköğretim kurumu, 2007 yılında kurulan Kilis 7 Aralık Üniversitesi'dir. Hâlen üniversitede kayıtlı 8.000 civarında öğrenci vardır. Üniversitenin 3 kampüsü bulunmaktadır.

  • Merkez Kampüs
  • Karataş Kampüsü
  • Mercidabık Kampüsü

Ulaşım

Gaziantep'e 60 km uzaklıkta olan Kilis, Suriye sınırına ise 10 km uzaklıktadır. Öncüpınar Sınır Kapısı Kilis il sınırları içerisinde bulunmaktadır. Kilis'ten geçen yol sınırın ötesinde Azez'den geçtikten sonra Suriye'nin Halep şehrine ulaşır.

Uluslararası uçuşların da yapıldığı Gaziantep Havalimanı kente 40 km mesafededir. Denize kıyısı olmadığı için kentte deniz ulaşımı yapılmamaktadır. En yakın liman kenti İskenderun'dur.

Tarihi ve Turistik Yerler

Ravanda Kalesi

Kilis'in 24 kilometre doğusunda, Polateli ilçesine bağlı, eski adıyla Ravandan, yeni adıyla Belenözü köyü sınırları içinde yer almaktadır. Adına tarihi kaynaklarda ilk kez 1097 yılında rastlanır. İslam kaynaklarında “er-Ravendan”, Haçlı kaynaklarında “Ravendel/Ravandal/Ravenel”, Ermeni kaynaklarında da “Aréventan” olarak geçen kale, tarihsel süreç içerside bölgeye egemen olan tüm devletlerce kullanılmıştır.

Afşin Çayı karşısında, konik bir tepeye kurulmuş kale birbirinden farklı taşlarla örülmüş surlara sahiptir. Kalenin batısında günümüze kadar gelebilmiş tonozlu bir yapı vardır. Ortasında yer alan küçük yuvarlak kule kalıntısı, sarnıç ve burçlar Ortaçağ mimarisini gözler önüne sermektedir. Kalenin içinde iki büyük su sarnıcı ile büyük bir yapıya ait olduğu sanılan kalıntılar vardır.

Kalede arkeolojik bir çalışma yapılmadığından aidiyeti hakkındaki bilgiler tahmine ve yörenin ilk sahiplerine dayanmaktadır. İbrahim Hakkı Konyalı’ya göre kalede Hitit mimarisine ilişkin izler vardır. 1097 yılında Haçlıların Türklerden aldığı kale, 1144 yılına kadar Urfa Haçlı Kontluğu’nun (1098 - 1144) batı sınırında Urfa-Antakya yolunun güzergahını tamamen kontrol edebilmekteydi. 1176'da Eyyubilerin, 1268'de Memlukluların egemenliğine geçen kale, 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır ancak askeri önemini yitirdiği için Osmanlılar için stratejik önemi bulunmayan bir kale olmuştur.[25]

Oylum Höyük

Kilis'in 7 km doğu-güneydoğusunda; Gaziantep karayolunun güneyinde; Oylum Köyü'nün hemen yanında yer alır. Oylum Höyük boyutları itibarıyla sadece Güneydoğu Anadolu bölgesinin değil, bölgenin ve Türkiye'nin en büyük höyüklerinden biridir.[26] Taban boyutları 460 x 320 metredir. Kuzeyde 22 m'lik; güneyde ise 37 m'lik iki yükselti ile bunları birbirine bağlayan bir boyundan oluşur.

Günümüzden 4000 yıl öncesine kadar varan pek çok önemli bulgulara ulaşılan Oylum Höyük'te birden fazla kent krallığının merkezinin bulunduğuna inanılmaktadır. Son yıllarda ortaya çıkarılan buluntulardan Hitit Büyük Krallığı’na ait çivi yazılı tablet, Hitit Kralı mühür ve mühür baskıları, buranın bir idari merkez olduğunu göstermektedir.

Oylum Höyük’te yıllardır kazı çalışmaları yürüten Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Engin Özgen, Oylum Höyük'ün Dünya Kültür Mirası listesine alınması için çaba harcamaktadır.[27] Ayrıca höyük civarında tabanı mozaiklerle kaplı bir bazilika kalıntısına rastlanmış ve Kilis Valiliği buranın bir açık hava müzesi haline getirilmesine yönelik çalışmalara başlamıştır.[28]

Kilis Müzesi

Tarihi Neşet Efendi Konağı'nın müzeye çevrilmesiyle 2012 yılında açılmıştır. Yaklaşık 900 eserin muhafaza edildiği müze, iki bölümden oluşmaktadır. Müzeye dönüştürülen konağın giriş katındaki arkeoloji bölümünde, Oylum Höyük ve Leylit Höyük kazılarından çıkan buluntular sergilenmektedir. Kentin kültürel zenginliklerinin yer aldığı etnografya bölümü ise müzenin birinci katında yer almaktadır. Bu katta geleneksel kıyafetler, Kilis'e özgü el sanatları ve çeşitli aksesuarlar, cansız mankenler eşliğinde teşhir edilmektedir. Müzenin çatısında 2015 yılında bir yangın çıkmıştır ve müze şu anda restorasyon beklemektedir.[29]

Canbolat Paşa (Tekke) Camii

16. yüzyıl klasik Osmanlı üslubunda yapılmış, merkezi planlı bir camidir. Etrafındaki yapılarla birlikte Canbolat Paşa Külliyesini oluşturur. Bu nedenle Canbolat Cami olarak da anılır. Vakfiyesine göre cami, 1553 yılında Kilis Sancak Beyi Canbolat Bey tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmemektedir. Mimari bakımdan Kilis’in en önemli camisidir. Son cemaat mahalli beş küçük kubbe, cami ise büyük tek bir kubbe ile örtülüdür. Cami kubbesi 14.40 metre çapıyla Kilis’in en büyük kubbesidir. Caminin en önemli unsurları ise mihrap ve minberdir. Renkli taş ve mermer kullanımı, usta taş işçiliği, karmaşık süslemeleriyle türünün en özgün örneklerini oluştururlar. Minber, Evliya Çelebi tarafından Seyahatname'sinde övülmüştür.[30] Kilis Valiliği'ne 100 metre uzaklıkta bulunan camiye, 24 Nisan 2016 günü Suriye tarafından atılan roketatar mermileri isabet etmiş, cami ve çevresi hasar görmüştür.[31]

İklim

Akdeniz iklimi ile karasal iklimin kesiştiği yerde bulunan Kilis ve yöresinde, söz konusu iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Bu yapı; biri sıcak-kuru diğeri serin nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir. Kilis’te en sıcak ve en soğuk ay ortalaması arasındaki fark; Akdeniz kıyısındaki istasyonlarda 20 derecenin altında iken, Akdeniz'e yaklaşık kuş uçuşu 60 – 80 km uzaklıkta olan Kilis'te 32.6 derecedir.[21]

Kaynakça

  1. https://www.sabah.com.tr/yasam/2020/10/22/kilis-belediye-baskanligina-servet-ramazan-secildi
  2. http://www.kilis.gov.tr/nufus
  3. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
  4. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  5. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  6. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  7. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  8. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  9. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  10. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  11. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  12. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  13. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  14. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  15. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  16. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
  17. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
  18. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
  19. "2015 genel nüfus sayımı verileri". Tüik. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
  20. http://www.kilis.gov.tr/ekonomi
  21. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
  22. http://www.dw.com/tr/kilis-nobel-bar%C4%B1%C5%9F-%C3%B6d%C3%BCl%C3%BCne-aday/a-19097511
  23. http://www.aljazeera.com.tr/haber/kilise-yine-roket-mermileri-atildi
  24. http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/iside-kara-operasyonu-sart
  25. http://www.haber7.com/kultur/haber/882239-surlarinda-sultan-selahattinin-gezindigi-kale
  26. http://arkeolojihaber.net/2013/07/21/oylum-hoyuk-kazilari-basladi/
  27. "Arşivlenmiş kopya". 25 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
  28. http://www.radikal.com.tr/kilis-haber/suriye-sinirina-yakin-oylum-hoyukte-kazilar-basladi-1407914/
  29. http://www.hurriyet.com.tr/kilis-muzesinde-yangin-29749976
  30. "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
  31. http://www.birgun.net/haber-detay/isid-bu-kez-kilis-te-camiye-roket-atti-1-kisi-hayatini-kaybetti-yaralilar-var-109987.html
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.