İsim-fiil

İsim-fiil, mastar[1][2] veya eylemlik[3], fiillerin cümlede isim görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiil kök veya gövdelerine -me, -mek veya -iş[1][2] mastar eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu eklerde ses uyumlarına göre gerekli değişiklikler yapılır.

  • Kardeşim okumayı öğrendi.
  • Bu bakışından hoşlanmadım.
  • Yarın okula gitmek istemiyorum.
Örnekler
  • atmak, atma, atış
  • dokumak, dokuma, dokuyuş
  • göndermek, gönderme, gönderiş
  • görmek, görme, görüş
İsimden yüklem yapan ek-fiillerle karıştırılmamalıdır.

İsim-fiil eki -me ile olumsuzluk eki -me ile karıştırılmamalıdır:

Ancak olumsuzluk ekinin ardından isim-fiil eki gelebilir:

  • Yarın sizinle gelmemeyi tercih ederim. (ilk -me olumsuzluk eki, ikincisi isim-fiil eki)

"dokuma", "görüş", "dondurma", "sarma" gibi bazı sözcükler fiil kökenli olmakla birlikte kalıcı olarak isme dönüşmüşlerdir. Ancak cümlede fiil anlamlarını yitirmeden kullanılırlarsa mastar görevindedirler.

  • En sevdiğim yemek zeytinyağlı sarmadır. (isim)
  • Çocuk alçalan uçurtmanın ipini çabucak sarmaya çalışıyordu. (isim-fiil)
  • Kasabamızda yeni bir dokuma atölyesi açıldı. (isim)
  • Yıpranmış elleriyle dokumaya devam eden yaşlı kadın, gençlere taş çıkartıyordu. (isim-fiil)

Mastar eklerinde ses uyumu

Mastar eklerinden "-me" ve "-mek"in ikişer şekli bulunur ve büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde fiillere eklenir:

ekten önceki hecede bulunan harfekörnekler
e, i, ö, ü (ince)-me, -mekgelme, içmek, ölmek, süzme
a, ı, o, u (kalın)-ma, -makalmak, ısınma, olma, duymak

"a" ve "e" ile yazılan ekler her hâlükârda küçük ünlü uyumuna uyduklarından kontrol edilmelerine gerek yoktur.

"-iş" ekinin ise dört şekli bulunur ve bunlar hem büyük hem de küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde fiillere eklenir:

ekten önceki hecede bulunan harfekörnekler
e, i (ince-düz)-işgeliş, gidiş
a, ı (kalın-düz)-ışbakış, çıkış
ö, ü (ince-yuvarlak)-üşöpüş, düşüş
o, u (kalın-yuvarlak)-uşoluş, duyuş

Kaynakça
  1. "mastar." Gramer Terimleri Sözlüğü 2003. Türk Dil Kurumu. Erişim: 19 Aralık 2012
  2. Yapım ekleri 18 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkçeciler.com. Erişim: 20 Aralık 2012.
  3. "eylemlik." 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDK Sözlük.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.