Zedoban

Köyün bilinen eski adı Zedubani’dir. Bu ad Gürcüce Zeda-ubani’den (ზედა-უბანი) değişime uğramıştır ve “yukarı mahalle, yukarı köy” anlamına gelir. Köyün adı Türkçeye Zeduban ya da Zedoban olarak girmiştir. Eskiden ayrı bir köy olan Zedoban, Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında Zeduban (زەدوبان) olarak geçer.[2] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Zedubani (Зедубани) olarak kaydetmişlerdir.[3] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını Zeda Ubani (ზედა უბანი) ve Zed-ubani (ზედ-უბანი) biçiminde yazmıştır.[4][5]

Gürcistan’da bugün de Zedubani (ზედუბანი) adını taşıyan yerleşim yerleri vardır.

Tarihsel Tao-Klarceti’nin Klarceti kesiminde yer alan Zedoban, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılda da Osmanlılar tarafından ele geçirildi.

Zedoban, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre 149 kişinin yaşadığı Zedoban, Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[3]

Zedobani, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Zedobani’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[6]

Zedoban, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 yılında Borçka kazasının Maradit nahiyesine bağlıydı. Köyün adının Yüksekköy olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında, Borçka’nın Artvin kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde de Borçka nahiyesi sınırları içinde yer aldı. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında Yüksekköy aynı idari konuma sahipti.[7] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Zedoban adıyla Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlı bir köy olarak geçer.[8] 1933 yılından bir süre sonra köy statüsü kaldırılıp Karşıköy’e bağlı bir mahalleye dönüştürülen Zedoban, 2017 yılında İl Genel Meclisi tarafından alınan kararla, Dereiçi (Kintsureti) mahallesinin de eklenmesiyle yeniden köy haline getirilmiştir.[9]

Zedoban köyü, Borçka kasabasının kuzeydoğusunda, Çoruh Nehri kıyısında, Heba vadisinde yer alır. Borçka kasabasından köye, Borçka-Muratlı (Maradit) yolu üzerinden ulaşılır. Engebeli bir arazide yer alan Zedoban, Çoruh Nehri’nde kayıkçılığın yapıldığı eski zamanlarda, Heba vadisinin diğer köyleri gibi, nehrin kıyısındaki ortak iskeleden yararlanıyordu. İskelenin bulunduğu, halk arasında “Düz” olarak bilinen yer sonradan baraj suları altında kalmıştır. Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, Heba vadisi köylerinin birbirine yarım ve bir saat uzaklıkta bulunduğunu, iskelenin bulunduğu yerin nemli havasına karşın, yüksekteki köylerin havadar olduğunu, köylerde geçim kaynağını tarımın (mısır, fasulye, tütün) teşkil ettiğini yazmıştır.[10]

Bir Gürcü yerleşimi olan Zedoban’da geç ortaçağa kadar Hristiyan Gürcüler yaşıyordu. 16. yüzyılın ikinci yarısında Tao-Klarceti bölgesini Osmanlıların ele geçirmesinden sonra halk zaman içinde din değiştirip Müslüman olmuştur. 19. yüzyılın son çeyreğinde, Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Zedoban’da 33 hanede 149 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[3][11] Rus idaresi sırasında, 1893 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Zedoban’ın nüfusunu 12 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından köyden 25 hanenin göç ettiğini yazmıştır.[4][5] Bu tespit savaştan önce köyün daha büyük bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir.

Zedoban'da 1922 tarihli nüfus cetveline göre 13 hanede 53 Müslüman Gürcü yaşıyordu.[12] 1925 yılında adı Yüksekköy olarak değiştirilen köyün nüfusu 14 hanede yaşayan 73 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 41’i erkek, 32’si kadındı. Hane başına ortalama 5,2 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Muvahhid Zeki, düğün masraflarının yüksek olması nedeniyle evliliklerin az olduğunu ve nüfus artışının da düşük seyrettiğini belirtmiştir.[13] Gerçekten de 1893 yılında 12 hane barındıran köyde hane sayısında çok az bir artış gerçekleşmiş, sadece iki hane eklenmiştir. Bu durum son dönemde bölgede meydana gelen savaşlar ve ekonomik zorluklarla ilişkili olabilir.

Dereiçi (Kintsureti) ve Zedubani (eski Yüksekköy köyü) mahallelerin birleştirilmesiyle 2018’de kurulan yeni Zedoban köyünün bu tarihteki nüfusu 161 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 76’sı erke, 85’i kadındı.[1]