Kaynarca, Borçka

Bugün Kaynarca adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Devskeli’dir (დევსქელი). Bu ad Türkçede Deviskel biçimi almıştır.[1] Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Osmanlıca Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında, o tarihte adı değişmiş olan köyün eski adını Deviskel (دهويسكل) biçiminde yazmıştır.[2] Ancak köyün özgün adının Devistskali (დევისწყალი) olup sonradan Devskeli ya da Deviskeli’ye dönüşmüş olabileceğine dair görüşler vardır. Gürcüce'de "devi" masalsı yaratığın adı olduğu için Devistskali "dev deresi" ya da "devlerin deresi" anlamına gelir.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını muhtemelen sehven Devekele (Девекеле) olarak kaydetmişlerdir.[3] Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze ise köyün adını Deveskeli (დევესქელი) olarak yazmıştır.[4][5]

Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesinde yer alan Dveskeli’nin kuruluşuna ilişkin yazılı kaynaklarda bilgi yoktur. Bununla birlikte köyde iki kilisenin varlığı Devskeli’nin yeni bir yerleşme olmadığını göstermektedir. Dveskeli’nin bulunduğu bölge itibarıyla erken ortaçağda Gürcü Krallığı, geç ortaçağda Büyük Selçuklu ve Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago’nun sınırları içinde yer aldığı bilinmektedir. Köy, 16. yüzyılın sonlarında Samtshe-Saatabago devletini ortadan kaldıran Osmanlıların eline geçti.

Uzun süre Osmanlı egemenliği altında kalan Devskeli’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Ruslar ele geçirdi. 1886 yılındaki nüfus sayımına göre köyde 73 hanede 511 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu sırada Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı olan Devskeli Gağmoubani, Komoubani, Ukanmere, Habazidze ve Çitauri mahallerinden oluşuyordu.[3][6] Savaşın ardından Devskeli’de yaşayan nüfusun bir kısmı Osmanlı ülkesinin batı yörelerine göç etmiştir. Bu göçten sonra bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze’nin notlarına göre köyde 80 hane yaşıyordu ve 20 hane göç etmişti.[7] Nitekim 1908 yılında köyün nüfusu 366 kişiye düşmüştü.[8]

Devskeli sadece bir köyün adı değil aynı zamanda bu kötün de yer aldığı bir vadinin adıydı. 1890’ların başlarında bu bölgeyi dolaşan Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze, Devskeli Deresi vadisinin uzunluğunun 40 kilometre kadar olduğunu yazar. Vadi, Karçhal Dağları'nın kuzeyinde yer alan çok yüksek bir dağın dibinde son buluyordu. Bölgede yaşayan Gürcüler bu dağı “Patsa-Mta” (Küçük Dağ) olarak adlandırıyordu. Zengin bir bitki örtüsüne sahip olan Deveskeli Vadisi armut, ceviz, elma ağaçları ve üzüm bağlarıyla doluydu. “Patsa Mta” yakınında, Otingo köyünde kaplıca vardı. Müslüman Gürcüler sık sık bu kaplıcaya girmek için geliyor ve şifa bulması için hasta insanları getiriyorlardı. Deviskel Vadisi’nde yaşayan Gürcülerin Gürcüceyi Cavaheti şivesiyle konuşuyor olması Çiçinadze’nin dikkatini çekmiştir. Vadide yaşayan Müslüman Gürcüler bu farklılığı, halkın din değiştirmeye direnmesi üzerine Osmanlı Devleti’nin atalarını Ahaltsihe bölgesinden Devskeli Vadisi'ne göç ettirmiş, Devskeli Vadisi sakinlerini de başka yerlere sürmesiyle açıklamışlardır.[9]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Devskeli bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de Artvin ve Ardahan bölgeleri ile geçici olarak Batum'u fiilen sınırlarına kattı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Devskeli'nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[10]

1922 tarihli nüfus cetveline göre, Borçka kazası merkez nahiyesine bağlı olan Devskeli köyünde 64 hanede 302 Müslüman Gürcü yaşıyordu.[1] 1926 tarihli nüfus tahririne göre köyde nüfusu 461 kişiden oluşuyordu ve köyde 9’u kadın, 10’u erkek olmak üzere 19 yabancı vardı.[11] Köyün adı 1925 yılında Kaynarca olarak değiştirilmiştir. Buna rağmen Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Deviskel olarak geçer.[12]

Devskeli’de iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri Çitauri mahallesinde bulunuyordu. Diğeri ise, Karşı mahallede yer alıyordu. Her ikisi de köy kilisesi olan bu yapılar tamamen yıkılmıştır.[13]

Kaynarca köyü deniz seviyesinden yaklaşık 1.100 metre yükseklikte yer alır. Köyün sarp arazi yüksek dağlar ve derelerle kaplıdır. Köye eski adını veren Deviskel Çayı bu köyden geçer ve Borçka kasabasının güneyinde Çoruh Nehrine karışır.[14]

• Yerelnet