Muradiye Külliyesi

Külliyenin ana binası Muradiye Camisi'dir. Zaviyeli camiler formundadır. İki minarelidir. Girişte, tavanda yer alan yirmi dört kollu yıldızlardan gelişen geometrik süslemeli muhteşem ahşap göbek 1855’ten sonra yapılan onarım esnasında monte edilmiştir. Ahşap müezzin mahfili ile Rokoko üslubundaki alçıdan mihrabı ve minarelerinden batıda olanı da 1855 depreminden sonra yapılmıştır.[3]

16 hücreli medrese yapısı caminin batısındadır. Tipik bir erken dönem medresesi olan yapı 1951’de restore edilmiş ve uzun zaman Verem Savaş Dispanseri olarak kullanılmıştır. Günümüzde Kanser Tanı Merkezi olarak kullanılır.

Caminin 20 m. kadar kuzeydoğusunda bulunan imaret moloz taştan inşa edilip alaturka kiremitle kaplanmıştır.[3] Günümüzde lokanta olarak hizmet verir.

Çok basit ve sade bir yapı olan hamam, soğukluk, ılıklık, iki halvet ve külhan bölümlerinden oluşur. 1523, 1634 ve 1742 yıllarında onarılan ve uzun yıllar depo olarak kullanılan yapı; günümüzde Engelli Merkezi’dir.[4]

1855 Bursa Depreminde cami hafifçe zedelenmiş, minaresi yarılmış, türbe kubbesi ayrılmış, medresenin dershane ve duvarları zarar gördüğü için külliye büyük bir onarım geçirmiştir.[3]

2012 yılında başlatılan üç aşamalı restorasyonda ise ilk aşamada 12 türbe dış kubbelerinin kurşun kaplama yenileme çalışması, ikinci aşamada külliye için röleve, restitüsyon ve restorasyon çalışması yapılmış; üçüncü aşamada Fresk üstü alçıların kazınarak alttaki zamana ait Fresk ve hattat yazıların sanat eserleri özgün ve orijinal haliyle tek tek ortaya çıkarılması başlatılmıştır. Külliye, 2015 yılında restorasyon sona erdiğinde Külliye ziyarete açılmıştır.[5]

Gülruh Hatun türbesi

II. Murad türbesi

Külliye içinde II. Murad'ın tek başına yattığı türbe dışında şehzadelere ait 4, sultan eşlerine ait 4, şehzade eşlerine ait bir türbe yaptırılmıştır ve bu türbelerde değişik tarihlerde 8 şehzade, 7 şehzade oğlu, 5 şehzade kızı, 2 sultan eşi ve 1 sultan kızı bir arada gömülmüşlerdir.[6] Ayrıca hanedan üyesi olmayan saray mensuplarının defnedildiği iki de açık türbe mevcuttur. Şehzade Mahmut türbesi dışındaki tüm türbelerin güney duvarlarında mihrap nişi bulunur. Türbelerin hiçbirinde mumyalık yoktur.

1. II. Murad Türbesi, külliyedeki türbelerin en büyüğüdür. 1451’de Edirne’de hayatını kaybeden Sultan Murat için oğlu II. Mehmet tarafından yaptırılmıştı (1453). Sultan II. Murad 1442’de kaybettiği büyük oğlu Alaaddin’in yakınına gömülmek istediği için cenazesi Edirne'den Bursa’ya getirilmiş ve vasiyeti gereği naaşı sanduka veya lahit içine konulmadan doğrudan toprağa gömülmüş; türbesi ise vasiyeti gereği üzerine yağmur yağması için üstü açık, hafızların Kur'an okuması için de etrafı galerili olarak düzenlenmiştir. Sade türbenin en görkemli yeri, girişindeki revakın üzerine örten saçaktır. 2015 yılında tamamlanan restorasyon çalışmalarında yapının iç duvarlarında geç dönem barok ve Lale Devri’ne ait motifler tespit edilmiştir.[7] II. Murad’ın vasiyeti gereği yanına hiçbir gömü yapılmamıştır;[8] oğlu Şehzade Alaaddin ile kızları Fatma ve Hatice sultanlara ait sandukalar, II. Murat türbesinin içinden geçilerek ulaşılan sade odada bulunmaktadır.[9]
2. Ebe (Gülbahar) Hatun Türbesi, II. Mehmet'in ebesi için yapılmış olduğu düşünülen bir açık türbedir. Gülbahar Hatun’un kesin kimliği hakkında bilgi yoktur ancak burada yatan kişinin Fatih’in ebesi olduğu düşüncesi gelenek haline gelmiştir.[7] 1420'lerde yapıldığı düşünülür. Bursa’daki hanedan türbeleri içinde en mütevazı olanıdır.
3. Hatuniye türbesi, II. Mehmet'in annesi Hüma Hatun için 1449'da inşa edilmiş türbedir. Türbedeki iki sandukadan ikincisinin kime ait olduğu belli değildir.
4. Gülşah Hatun türbesi, Fatih Sultan Mehmet’in eşlerinden Gülşah Hatun için 1480’lerde yaptırılmıştır. Sade ve küçük yapının kalemişleri ve süslemeleri silinmiş, günümüze ulaşamamıştır. Türbedeki ikinci sandukanın üzerine Bayezid’in oğlu Şehzade Ali’nin adı var ise de kayıtlarda Bayezid’in bu isimde bir şehzadesine rastlanmamıştır.[7]
5. Cem Sultan Türbesi külliyenin en zengin süslemeleri olan türbesidir. Duvarlar yerden 2.35 m. yüksekliğe kadar firuze ve lâcivert altıgen çinilerle kaplıdır. Bu türbe Fatih Sultan Mehmed’in oğlu Karaman Sancak Beyi Şehzade Mustafa için 1479’da yapılmıştı. 1499’da Cem Sultan’ın cenazesinin Bursa’ya getirilip buraya defnedilmesinden sonra daha çok Cem Sultan türbesi adıyla anılmaya başladı. İçindeki dört adet mermer sandukada Fatih'in oğlu Şehzade Mustafa, ve Şehzade Cem dışında II. Bayezid'in sağlığında hayatını kaybetmiş olan oğulları Şehzade Abdullah ve Şehzade Alemşah medfundurlar.[1] Duvarlar yerden 2.35metre yüksekliğe kadar firuze ve lacivert altıgen çinilerle kaplıdır, çinilerin çevreleri yaldızla stampalıdır. Kemerler, alınlıklar, kasnak ve kubbe gibi çini olmayan yerler kalemişleri ile donatılmıştır, bilhassa servi motifleri malakari tekniğindedir.[7]

1. Şehzade Mahmut türbesi, II. Bayezid'in 1506'da hayatını kaybeden oğlu Şehzade Mahmut için annesi Bülbül Hatun tarafından Mimar Yakup Şah ve yardımcısı Ali Ağa’ya yaptırılmıştır.[6] Şehzade Mahmut'un, Yavuz Sultan Selim tahta çıktığında boğdurulan (1512) Orhan ve Musa adlı iki oğlu ve sonra da Bülbül Hatun bu türbeye defnedilmiştir. Çinileriyle Muradiye’nin en zengin kümbetlerindn birisidir.
2. II. Bayezid'in eşlerinden Gülruh Hatun'un türbesinde kızı Kamer Hatun ve Kamer Hatun’un oğlu Osman'ın sandukaları da mevcuttur.
3. II. Bayezid’in eşlerinden Şirin Hatun’un türbesi 15. yüzyıl sonlarında yapılmıştır.
4. Şehzade Ahmet türbesi, Yavuz Sultan Selim’in 1513 tarihli bir fermanıyla inşa edilmiştir. Mimarı Alâaddin, bina emîni Bedreddin Mahmud Bey, kâtipleri de Ali, Yusuf, Muhiddin ve Mehmed efendilerdir.[1] Son bilgilere göre türbede Yavuz Sultan Selim’in tahta çıktığından boğdurttuğu kardeşleri Şehzade Ahmed ve Şehzade Korkut ile henüz babaları tahtta iken hayatını kaybetmiş olan Şehzade Şehenşah, Şehenşah ile Ahmed’in anneleri Bülbül Hatun, Şehenşah’ın oğlu Mehmed gömülüdür. Türbenin diğer sandukanın kime ait olduğu ihtilaflı olmakla birlikte Şehzade Ahmet’in kızı Kamer Sultan’a ait olduğu düşünülmektedir.[7]
5. Şehzade Şehenşah’ın eşi, Mehmet Çelebi’nin de annesi olan Mükrime Hatun (ö. 1517) ayrı bir türbede yatar.
6. Şehzade Mustafa türbesi II. Selim tarafından inşa ettirilmiştir (1573). Babası Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1553’te boğdurulan Şehzade Mustafa’nın Bursa’da başka bir yere defnedilmiş cenazesi daha sonra bu türbeye nakledilmiştir.[3] Türbede Şehzade Mustafa'nın annesi Mahidevran Sultan'a, Şehzade Mehmet'e ve Şehzade Bayezid'in 3 yaşında boğdurulan oğlu Şehzade Murat'a ait sandukalar da bulunmaktadır. Türbeyi diğerlerinden ayıran en belirgin özelik, altın yaldız işlemeli ayetlerin yazılı olduğu orijinal duvar çinileridir. Hassa mimarlarından Mimar Mehmed Çavuş tarafından yapıldığı bilinen bu türbede, Bursa türbelerinde genellikle bulunan mihrap yoktur. Girişin iki yanındaki duvarların iç köşelerine birer niş ve birer dolap yerleştirilmiştir.
7. Bir açık türbe olan Saraylılar Türbesi'nin Mahidevran Sultan'ın iki ablasına ait olduğu düşünülür.[10]