Kirazlı, Şavşat

Bugün Kirazlı adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Balvana’dır. Balvana (ბალვანა) adı, kiraz anlamına gelen Gürcüce “bali” (ბალი) kelimesiyle ilişkildir ve köyün adı 1925’te Kirazlı olarak değiştirilirken bu anlam da korunmuştur. Balvana, kiraz ağaçlarıyla zengin yer (bali + -ovan / bali + -ovan soneki) anlamına gelir.[1]

Balvana adı değişikliğe uğramadan Gürcüceden Türkçeye geçmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, o tarihte adı değişmiş olan köyün eski adını Balvana (بالوانا) biçiminde yazmıştır.[2] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçirmiş olan Ruslar da 1886 nüfus sayımında köyün adını Balvana (Балвана) biçiminde yazmışlardır.[3] Rus idaresi altındayken 1904’te Şavşeti ve Klarceti’yi dolaşan Niko Mari de köyün adından Balvana olarak söz etmiştir.[4]

Tarihsel Tao-Klarceti bölgesinin Şavşeti kısmında yer alan Balvana’nın kuruluşuna dair bilgi yoktur. Ancak Sulesi ve Balvana köyü sınırlarında bulunan ve 10. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen bir manastırın varlığı, köyün hayli eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Erken ortaçağda Gürcülerin dinsel yapılar inşa ettiği bölgede yer alan köy, Gürcü Bagrationi yönetiminde yer alıyordu. 11. yüzyılın sonlarında bütün Tao-Klarceti bölgesi Büyük Selçukluların eline geçti. Daha sonra birleşik Gürcistan Krallığı içinde kalan Balvana, 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago (1268-1625) sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın ikinci yarısında Samtshe-Saatabago’nun teslim olmasından sonra Balvana Osmanlı Devleti’nin egemenliğine girdi.

Uzu süre Osmanlı idaresi altında kalan Balvana’yı 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. Ruslar 1886 nüfus sayımında Ruslar köyün adını Balvana (Балвана) olarak kaydetmişlerdir. Balvana Rus idaresinde Artvin sancağında (okrug) Şavşat-İmerhev kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu tarihte köyde 179 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir. Köy Kanklodze ve Samharadze mahallerinden oluşuyordu. Bu mahalle adlarının 1913’te Kanklooğli, Samgaroğli biçiminde kaydedildiği görülmektedir.[3][5] Adından da bir Gürcü yerleşmesi olduğu anlaşılan köyün nüfusunun Türk olarak kaydedilmesi, burada yaşayanların Müslümanlaşması ve Türkleşmesiyle ilişkili olabilir.

Nitekim Rus idaresi sırasında 1904’te bölgeyi gezen Niko Mari, Balavan köyünde kendisine mağaraları gösteren Azmi Efendi ile Mehmed Karaahmedoğlu’un Gürcüce konuştuklarını yazar. Niko Mari’nin verdiği bilgiye göre köyde, köylülerin “oda” olarak adlandırdığı mağara mağaralar vardı. Köylülerin verdiği bilgiye göre iki sıra halindeki kaya mağaralarının üst sıradakilere ulaşmak mümkün değildi. Aşağı sıradaki mağaralar ise, kilisenin bir parçasıydı, yazıtı yoktu fakat kayanın üzeride elinde çekiç tutan bir insan kabartması vardı.[6]

Balvana, I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rusların bölgeden çekilmesinin ardından hukuken, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasından Ankara Hükümeti tarafından Balvana’nın da içinde yer aldığı bölge önce fiilen, ardından 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzalanan Moskova Antlaşması'yla Türkiye'ye katıldı.[7]

1922 nüfus cetveline göre Merya nahiyesine bağlı olan Balvana’da 51 hanede 309 kişi yaşıyordu.[8] 1925'te Balvana’nın adı Kirazlı olarak değiştirildi. 1926 sayımına göre Balvana’nın nüfusu 368 kişiden oluşuyordu.[9]

Balvana ve Sulesi köyü sınırlarında, mimari özelliğinden dolayı 10. yüzyılda inşa edilmiş olduğu düşünülen bir manastır bulunmaktadır. Köyün merkezinin 1,8 km doğusunda, bir kayanın dibinde yer alan manastır, ana kilisenin dışında başka yapılar da barındırmaktadır. Bugün Balvana Manastırı ya da Sulesi Manastırı olarak adlandırılan manastırın Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı elyazmasında adı geçen Tba Manastırı olabileceği yönünde görüşler vardır. Ana kilise tek nefli bit yapı olup bugüne büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır. Kayaya yaslanmış biçimde inşa edilmiş olan kilisenin alt tarafında mezarlık bulunmaktadır.[10]

Köyde, ilköğretim okulu vardır ancak kullanılamamaktadır. Köyün içme suyu şebekesi vardır ama kanalizasyon şebekesi yoktur. Sağlık ocağı vardır. Köye ulaşımı sağlayan yol topraktır. telefon bağlantısı vardır.

• Yerelnet