Şalcı, Şavşat

Günümüzde Şalcı adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Cvarebi’dir. Bu ad Gürcüce “haç” kelimesinin çoğul biçimidir (ჯვარ-ი: haç ve ებ-ი: çoğul eki) ve “Haçlar” anlamına gelir. Cvarebi adı Türkçeye Cuvareb, Çevarep gibi değişik biçimlerde girmiştir. Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün eski adını Çevareb (چەوارب) olarak geçer.[1] 1922 tarihli nüfus cetvelinde ise köyün adı Cuvareb biçiminde kaydedilmiştir.[2]

Ruslar 93 Harbi’nde Tao-Klarceti bölgesini ele geçirdikten sonra 1886 yılında yaptıkları nüfusu sayımında Cvarebi köyünü Çvareb / Çaurep (Чвареб / Чауреп) biçiminde kaydetmiştir.[3] 1904 yılında bölgeyi gezen Niko Mari ise köyün adından emin olamamış, Çuarebi ve Cvarebi’nin daha eski formu olan Cuarebi (ჭუარები / ჯუარები) şeklinde yazmıştır.[4]

Cvarebi köyünün de yer aldığı Tao-Klarceti bölgesinde kadın ve erkek birlikte ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılındaki bu sayıma göre Cvarebi köyünde 500 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 222'si (% 44,4) Gürcü, 278'i (% 55,6) ise Türk olarak kaydedilmişti. Bu tarihte Cvarebi Garkloba nahiyesinin bir köyüydü ve bu nahiyede 2.289’u (% 54,8) Gürcü, 1.886’sı (% 45,2) Türk olmak üzere 4.175 kişi yaşıyordu. 93 Harbi’nden sonra bölgenin genelinden göç olmasına rağmen Cvarebi’nin nüfusu artmış ve 1907 yılında 606 kişiye ulaşmıştır.[3][5]

Türkiye’ye bırakılmasından sonra Cvarebi’de 1922 nüfus cetveline göre 116 hanede, 371’i kadın ve 389’u erkek olmak üzere 760 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[2] 1886 yılından itibaren nüfusu artmış olan köyde bu tarihte hane başına ortalama yaklaşık 6,5 kişi düşüyordu. Bu sayı ailelerin ortalamanın biraz üzerinde bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir. Dört yıl sonra, 1926 sayımına göre köyün nüfusu 904 kişiye ulaşmıştır. 137 hanede yaşayan bu nüfusun 447’si kadı ve 457’si erkekti. Hane başına düşen ortalama kişi sayısı ise aynı kalmıştır.

Son tespitlere göre Şalcı köyünde, 74’ü erkek ve 78’i kadın olmak üzere 152 kişi yaşıyordu. Yüz yıl içinde köyün nüfusunun artmayıp azalmış olması, köyden kente göçün bir sonucu olarak görülebilir.[6]

Tarihsel Şavşeti bölgesinde yer alan Cvarebi köyünün hangi tarihten itibaren yerleşim yeri olduğuna dair kaynaklarda bilgi yoktur. Köyde tarihine ışık tutacak tarihsel kalıntı ve yapı da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte Cvarebi’nin bulunduğu bölgenin antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde olduğu bilinmektedir. Köy erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlılar Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago’nun topraklarını ele geçirince Cvarebi de Osmanlı yönetimine girdi.

Yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı idaresinde kalan Cvarebi köyünü 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. 1886 yılı nüfus sayımına göre köy Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhev kazasına (uçastok) bağlıydı. Cvarebi, bu kazanın nahiyelerinden biri olan Garkloba nahiyesinin köylerinden biriydi. Garkloba nahiyesinde Cvarebi dışında Ahaldaba (Ахалдаба), Garklob (Гаркилоб), Dabaketil (Дабакетил), Cinal (Джинал), Ohet-Manatba (Охет-Манатба), Tbet (Тбет), Turmanidze (Турманидзе), Tsitvet (Цитвет) ve Tsihisdziri (Цихис-Дзири) köyleri yer alıyordu. Mariamtsminda ve Şaliki mahallerinden oluşan Cvarebi köyü 1910 yılında da aynı idari konuma sahipti.[3][5]

1904 yılında bölgeyi gezen Niko Mari Tsihisdziri köyünden Cvarebi’den geçerek Surevani köyüne giderken, Şavmta’nın (Karadağ) zirvesinden bir kilisenin yıkıntılarını gördüğü yazar. Niko Mari’nin verdiği bilgiye göre, Şavşeti tipi bu büyük kilisenin taşlarını köylüler aralarında paylaşmış, dış cephe kaplama taşlarını tamamen söküp almışlardı. Yapının duvarlardan geriye sunağın kuzey kısmının insan boyundaki yarı kısmı kalmıştı. Yazarın belirttiğine göre o tarihteki Şavşeti idari bölgesi Çuarebi köyüyle birlikte son buluyordu.[4]

Cvarebi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından 1918-1921 arasında Gürcistan sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgal etmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasından imzalanan 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması’yla köy Türkiye’ye bırakıldı.[7]

Cvarebi Türkiye’ye bırakılmasının ertesi yılında, Şavşat kazasına bağlı Merya nahiyesinin bir köyüydü. 1925’te adı Şalcı olarak değiştirilen köy, 1926 nüfus sayımında ve 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında aynı idari konuma sahipti.[2][8][9]

• Yerelnet