Kayadibi, Şavşat

Köyün bilinen en eski adı Tsihisdziri’dir. Gürcüce bir yer adı olan Tsihisdziri (ციხისძირი; "tsih'isdziri") “kale dibi” anlamına gelir. Köydeki üç kale de bu yer adının kaleyle ilişkili olduğunu göstermektedir.[1] Tao-Klarceti’de ve Gürcistan’da bu adı taşıyan başka yerler de vardır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını 1886’da Tsihis-dziri (Цихис-Дзири) olarak kaydetmişlerdir.[2]

Tshisdziri adı 1925’te Kayadibi olarak değiştirilmiştir. Adının değiştirilmesinden sonra 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında Muvahhid Zeki köyün eski adını Sihindir (سيخيندير) biçiminde yazmıştır.[3] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Kayadibi olarak geçer; bununla birlikte ayrıca eski adı parantez içinde Sihizir biçiminde verilmiştir.[4] Bu yazılış biçimleri köyün eski adı olan Tsihisdziri'nin Türkçeye farklı biçimlerde aktarıldığını göstermektedir.

Tsihisdziri, tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Şavşeti’nin de bir parçası olduğu Tao-Klarceti bölgesi Gürcü Krallığı yönetimindeyken, Kralı II. Giorgi’nin Kveli Kalesi Savaşı’nda yenilmesinin ardından 1080 yılında Büyük Selçuklular tarafından yağmaladı. 13. yüzyılın ikinci yarısında Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer alan bölge 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçti ve Tsihisdziri’nin bulunduğu yer Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.

Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Tsihisdziri, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlılar yenilince Rusya İmparatorluğu sınırları içinde kaldı. Bu savaştan bir süre sonra Tsihisdziri’de 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre 414 kişi yaşıyordu. İki kişi Gürcü, kalanı ise Türk olarak kaydedilmiştir.[2] Köy Askiadze, Gurvadze, Manukidze, Sasunidze, Tetkilidze mahallerinden oluşuyordu. Bir Gürcü köyü olan Tsihisdziri, 1904 yılında Klarceti ve Şavşeti bölgelerini dolaşan Niko Marr'nin günlüklerinde Şavşat bölgesinde Gürcücenin unutulduğu köyler arasında anılmıştır.[5] Tsihisdziri 1910 yılında Rus yönetimindeki Artvin sancağına (okrug) bağlı Şavşat-İmerhevi kazasında (uçastok) yer alıyordu.[6]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Tsihisdziri bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri tarafından Artvin ile Ardahan bölgeleri ve geçici olarak da Batum'u fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Tsihisdziri’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[7]

Türkçe kayıtlarda farklı biçimlerde yazılan Tsihisdziri’nin adı 1925'te Kayadibi olarak değiştirildi. Ertesi yılki nüfus tahririne göre Şavşat kazasının Merya nahiyesine bağlı olan Tsihisdziri köyünde 104 hanede 628 kişi yaşıyordu.[8]

Tsihisdziri’de tarihsel yapılar iki kilise ve üç kaleden oluşmaktadır. Köyün güneyinde yol kenarında yer alan köy kilisesi, tek nefli bir yapıdır. Bu kiliseden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. İkinci kilise de köyün güney kesiminde yer alıyordu. Bu kiliseden geriye bir şey kalmamıştır.[9]

Köye adını veren kalelerden biri, köyün kuzeyinde kayalık bir tepenin zirvesinde yer alır. 1.870 metre yükseklikteki tepede yer alan kaleden günümüze yıkıntılar ulaşmıştır. Köyün batı tarafında ikinci bir kale vardır. 1.570 metre yükseklikteki tepede yer alan bu kalenin duvarları iki metre yüksekliktedir. Geriye yıkıntıları kalan kalenin 11. yüzyılda inşa edilmiş olduğu sanılır. Köyün kuzeyinde yer alan üçüncü kale ise, 1.680 metre yükseklikte kayalık tepenin zirvelerinden birinin üzerinde inşa edilmiştir. Bu kale de büyük ölçüde yıkılmıştır.[10]

• Yerelnet