Çukurköy, Şavşat

Bugün Çukurköy adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Çihori’dir. Gürcüce bir yer adı olan Çihori (ჩიხორი) Türkçeye Çihor, Çıkor gibi farklı biçimlerde yerleşmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, o tarihte adı değişmiş olan köyün eski adını Çıkor (چیقور) biçiminde yazmıştır.[2] 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, 1886 nüfus sayımında köyün adını Gürcücesine yakın biçimde Çihor (Чихор) olarak kaydetmiştir.[3] 1904 yılında bölgeyi gezen Niko Mari de köyün adını Çihori (ჩიხორი) biçiminde yazmıştır.[4] 1922 tarihli nüfus cetvelinde ise köyün adı Çıhor olarak kaydedilmiştir.[5] Çihori köyündeki dere de aynı adla, Çihori olarak adlandırılıyordu.[6]

Gürcüce “çihori” (ჩიხორი), "aşağı bölge", "aşağı bel" anlamına gelir. Köyün adının “Çukur” olarak değiştirilmesi kelimenin bu anlamıyla ilişkili olabilir. Gürcistan’ın İmereti bölgesinde bugün de Çihori 25 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adını taşıyan yerleşim yeri vardır.

Tarihsel Şavşeti bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfusu sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 tarihli bu sayıma göre Çihori’de 47 hanede 454 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Hane başına ortalama 9,6 kişi düşmesi, ailelerin oldukça kalabalık olduğunu göstermektedir. O tarihte Artvin kazasına (uçastok) bağlı Çihori nahiyesinde yer alan Çihori köyü, toplam nüfusu 1.298 kişiden ibaret olan bu nahiyenin Çihishevi’den sonraki en kalabalık köyüydü ve Çihori nahiyesinin nüfusunun %35’i barındırıyordu. Küçük Çihori köyünün varlığından dolayı 1907 yılında Büyük Çihori olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu bu tarihte 387 kişiye düşmüştü.[3][7] Köyün nüfusunun azalması, Rus idaresinde kalan yerlerden Osmanlı ülkesine yapılan göçle ilişkili olabilir.

Çihori’nin yeniden Türkiye sınırları içinde kalmasından sonra, 1922 yılında yapılan nüfus tespitine göre köyün nüfusu 100 hanede yaşayan 779 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte köyün nüfusu hayli artmış, hane başına düşen ortalama nüfus ise 1886 yılına göre azalmış ve 7,7 kişiye düşmüştür. Köyün adının Çukur (sonradan Çukurköy) olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 nüfus tespitine göre ise, Çihori’nin nüfusu 829 kişiye ulaşmıştır. Ancak hane sayısının 73 olması dikkat çekicidir. Muhtemelen 1922 tarihindeki hane sayısı tespiti yanlış olup 1886 yılında 47 olan hane sayısının 73’e çıkması daha mantıklı görünmektedir. Bu durumda 1926 tarihinde hane başına düşen ortalama kişi sayısı 8,8’dir.[5][8] Daha sonraki yıllarda köyün nüfusu hızlı biçimde artmaya devam etmiş, 1935 yılında 975 kişiye, 1960 yılında 1.139 kişiye yükselmiştir.[9][10]

Son tespitlere göre Çukurköy'de 104’ü kadın ve 114’ü erkek olmak üzere 218 kişi yaşamaktadır.[11] Nüfusun bu denli azalması köyden kente göçün bir sonucu olabilir.

Tarihsel Şavşeti bölgesinin köylerinden biri olan Çihori’de kilisenin varlığı, buranın Osmanlı egemenliğine girmeden önce de bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Nitekim Kartlis Tshovreba adlı Gürcü tarihinde 1462 yılıl olayları anlatılırken Çihori’nin de adından söz edilmiştir.[12] Çihori, erken ortaçağda Gürcistan Krallığı’nın, geç ortaçağda Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) sınırları içinde yer alıyordu. 16. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlılar Samtshe-Saatabago’nun büyük kısmını ele geçirdi ve bu toprakları Çıldır Eyaleti’ne dönüştürdü.

Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı egemenliğinde kalan Çihori’yi 93 Harbi’nde Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Çihori, Batum oblastı içinde yer alan Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı ve bu kazaya bağlı Çihori nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu nahiyenin sınırları içinde Çihori’nin dışında Dzios (Дзиос), Phikur (Пхикюр), Cepta (Цепта) ve Çihis-hevi (Чихис-Хеви) köyleri yer alıyordu. Bu tarihte Çihori, Agara, Patsa Çihori (Küçük Çihori), Adriatsminda (Andriatsminda), Brili, Gegadze, Dasamobi, Gigieti, Libnati (Libani), Niolidze (Nioliti), Davlati ve Petraketi mahallelerinden oluşuyordu. Köy 1910 yılında aynı idari konuma sahip sahipti.[3][13][14]

Rus idaresi sırasında, 1904 yılında bölgeyi dolaşan Niko Mari’nin notlarına göre, Çihori köyünden Çihori deresini izleyerek Mçedreuli köyüne ulaşılıyordu. Çihori deresini izleyen bu yol, derenin bir sağından bir solundan devam ediyordu. Bundan dolayı Çihori deresinin üzerine birkaç köprü vardı. Hayli dar olan yol güvenli de değildi. Özellikle yük hayvanlarının yürümesi zordu ve bazı yerlerde uçuruma yuvarlanma tehlikesi vardı. Çihori deresinin yukarısındaki Mçedreuli köyünün alt tarafında, derenin sağ kıyısında, temellerine kadar yıkılmış bir vardı. Çihori deresi Phikiuri (İmerhevi) deresine karışıyordu.[15]

Çihori, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri Artvin ve Ardahan bölgeleri ile geçici olarak da Batum'u fiilen sınırlarına kattı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Çihori'nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[16]

Çihori, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin bir köyüydü.[5] 1925 yılında adının Çukur olarak değiştirilmesinden sonra da aynı idari konuma sahipti. Daha sonra adı Çukurköy biçiminde yazılan köy bu tarihten itibaren Şavşat ilçesinde yer almaktadır.

Çukurköy’de varlığı bilinen tek tarihsel yapı Çihori Kilisesi’dir. Tamamen yıkılmış olan kilise, Didi Çihori de denilen Çihori köyünün Adriatsminda (Andriatsminda) mahallesinde bulunuyordu. Mahallenin Havari Andreas’ın (Andriatsminda) adını taşıyor olması, buradaki kilisenin Havari Andreas’a adanmış olmasıyla ilişkili olabilir. Havari Andreas’ın tarihsel Gürcistan’ın bu kısmına Hıristiyanlığı yayan kişi olarak da kabul edilmektedir.[17]

Köyün tamamı Müslüman Gürcüdür. Gürcü kültür ve gelenekleri yaşatılmaktadır.

Artvin iline 85 km, Şavşat ilçesine 20 km uzaklıktadır.

• Yerelnet