Kaim (Abbâsî halifesi)

1031'de babası olan Abbasi halifesi Kadir yerine halife olmuştur. Kaim 1031'den 1075'e kadar çok uzun bir dönem Abbâsî Hâlifeliği yapmıştır.

Bu halifelik dönemi içinde 1031'den 1055'te Selçuklular Sultanı Tuğrul Bey'in Bağdad'a girişine kadar Bağdad'da gerçekte iktidar Büveyhîler'in "Emir-ül Ümara" ünvanlı liderleri elinde idi. Bu 1031-105 döneminde Bağdad devamlı karışıklık içinde bulunmakta idi. Büveyhîler'in "Emir-ül Ümara"'ları çok kere ayaklanmacı şehir halkından korkup Bağdad'dan kaçmakta idiler ve şehir bu sıralarda idarecesiz kalmakta idi. Aynı dönemde Büveyhilerin Emir-ül Ümera unvanı taşıyan hükümdarları da değişmekte idi ve bunlar sırayla şunlar olmuştu:

• Behâüddevle 989-1012
• Sultânüddevle 1012-1021
• Müşerrefüddevle 1021-1025
• Celâlüddevle 1025-1044
• Ebû Kaliçar 1044-1048
• El-Meliku’r-Rahim 1048-1055

Halife Kaim ve bir önceki halife Kadir dönemi sosyal ve politik alanlarda kargaşalık dönemleri olmasına rağmen kültür alanında, özellikle Farsça edebiyat alanında, büyük gelişmelere sahne oldu. Özellikle Şii ve Fars asıllı Büveyhiler Farsça'nın gelişmesine ve çok önemli bir edebiyat ortamı olmasına büyük destek sağladılar.

Bu dönemde Selçuklular devleti gelişmeye başlamıştı. Önce Horasan bölgesine yerleşip daha da güneye inip Karahanlıları ve Gaznelileri tehdide başladılar. 1032'den sonra Selçuk Bey'in torunları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey bağımsızlıklarını elde etmeye giriştiler. 1035'te büyük bir Gazneli ordusunu yenerek Horasan içlerine doğru ilerlediler. 1037'de de Merv kentini ele geçirdiler. 1038'de Gaznelileri ikinci kez yendiler ve Nişabur kentine girerek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Tuğrul Bey sultan sanıyla hükümdar ilan edildi ve Büyük Selçuklu Devleti de böylece kurulmuş oldu. Gazneliler ve Selçuklular arasından Mayıs 1040’ta yapılan Dandanakan Savaşı'nda Selçuklular Gaznelileri mağlup ederek Horasan ve Harezm'de egemen oldular ve bu savaşın sonra girişilen fetihlerle bütün İran'ı elleri altına aldıktan sonra Güney Kafkasya, Suriye ve Doğu Anadolu'ya sarktılar. Selçuklular ile Abbâsî Hâlifesi arasında ilişkiler Bağdad'da güya hakim olan Büveyhîler aleyhinde gelişti.

1055'te Bağdad yine bir karmaşık durumda idi. Büveyhi yüksek idareceleri arasında büyük çatışma olmaktaydı. Deylemli ordu komutanı olan Al-Basadiri ile Büveyhîler tarafından tayin edilen Abbâsî Veziri birbiriyle çatışmaya girişmişlerdi. Büveyhîler'in komutanı Vezir'i Selçukluları tutmakla suçlamaktaydı. Vezir ise Büveyhi komutanını Mısır'da bulunan Şii Fatimiler halifesini Bağdad'a getirip onu halife yapmak istedigini iddia etmekte idi. Çoğu Sünni olan Bağdad halkı Şii olan Büveyhi komutanı Al-Basasiri'ye ve Buveyhi Emir-ül Ümera El-Meliku’r-Rahim'e karşı ayaklanmaya geçtiler. Büveyhi idareciler şehirden kaçmayı tercih ettiler ve Halife Kaim tarafından şehirden sürgün cezasına çarptırıldılar.

Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey Mekke'ye hacca gitmek bahanesi ile büyük bir ordu ile Irak'a girdi ve halife Kaim'den Bağdad şehrini ziyaret etmek için izin istedi. Böylelikle Abbâsî Hâlifesi, Tuğrul Bey'in iyi niyetine inandı. Son Bağdad Büveyhi Emir-ül Ümera'si da bu ziyareti kabul etti. Halife Kaim Tuğrul Beyi Sultan olarak tanıdı ve onun ismine Irak'ta camilerde hutbeler okundu. Birkaç gün sonra, hem halife Kaim hem de Büveyhi Emir-ül Ümerası'na, onları iktidardan uzaklaştırmıyacağına dair, verdiği yeminlerden sonra Tuğrul Bey ordusu ile Bağdad'a girdi. Şehrin keşmekeş anarşisinden bıkan Bağdad halkı ve sulh ve sükunu sağlayacağına inanan devlet idarecileri ve ulema tarafından çok sevinçle karşılandi.

1056'da Abbâsî Hâlifesi Kâim Tuğrul Bey'in kardeşi olan Çağrı Bey'in kızı Arslan Hatun Hatice ile evlilik yaptı.[2] Bundan sonra, (yani 1055'ten sonra) Bağdad'da sulh ve sükun sağlandı ve asayiş elde edildi. 1063'de Tuğrul Bey ölüp yerine Büyük Selçuklu Devleti başına Alp Arslan sultan olduktan sonra ve 1072'de Melikşah döneminde de Selçuklu hükümdarları altında Bağdad'da halife Kaim'in idaresi sulh ve sükun içinde devam etti ve bundan dolayı Bağdad bir ticaret ve kültür merkezi oldu. Ama bu dönemden Kaim hakkında çok az sayıda belge bulunmaktadır.

1058'de Bahreyn'de Kaim'in adına hutbe okutulması konusu üzerinde Abdülkays aşireti ile İsmâilîyye Karmatîlik mezhebinin savunucu devlet arasında büyük bir anlaşmazlık çıktı. Ebu Behlül Avvam'ın baş rolü oynadığı bir ayaklanma Karamatılık prensiplerine kurulup idare edilmekte olan Bahreyn hükûmeti idaresini sonunda ortadan kalkmasına neden oldu. En sonunda 1067'de Arabistan yarımadasında Lahsa bölgesinde Karamatı devletinin sona erip Uyuni emirliği kurulmuştur. 7.[3]

Abbasi halifesi Kâ'im 1075'te 44 yıl süren bir halifelikten sonra vefat etti ve yerine Bağdad'da Abbâsî Hâlifesi olarak torunu Muktadî halife oldu.

• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ),(1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (İV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
• Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
• Muir, Wiiliam (1924), The Caliphate, its rise, decline and fall, Edinburgh:John Grant Buveyhidler Henedani. Halifeler: Muti, Tai, Kadir ve Kaim 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:21.9.2010)