Memûn

14 Eylül 786 (Hicri:15 Rebîülevvel 170) gecesinin ilk saatlerinde Bağdat yakınlarındaki Yaşıriye'de babası Harun Reşit'in 11 erkek oğlundan birincisi olarak muhtemelen Bağdiş (modern Afganistan) yöresinden Soğd asıllı bir cariyesi olan Marajil'den doğdu. 13 Eylül 786'yi 14 Eylül'e bağlayan gece sonradan "üç halifeler gecesi" olarak bilinmektedir çünkü o gece Abbasiler halifesi olan Hadi veya Mûsâ el-Hâdî ölmüştü ve yerine halife olarak o akşam yeni doğan Memun'un babası ve Hadi'nin yeğeni olan Harun Reşit 5. Abbasiler halifesi olmuştur.[1]

Annesi Marajıl çocuğunun doğumunda öldüğü için Memun 2. Abbasiler halifesi Mansur'un torunu ve halife Harun Reşit'in karısı olan Zübeyde tarafından, Zübeyde'nin Harun Reşit'ten olan ikinci oğlu olan (sonra Emin adı ile Abbasiler halifesi olan) Muhammed ile birlikte, yetiştirildi.[2]

Me'mun eğitimini babası halife iken Bağdad'da sarayında özel hocalardan aldı. Arapça dili ve edebiyatının inceliklerini Ali bin Hamza el-Kisâî’den; hadis kural ve bilgilerini Hüseym bin Beşîr, Abbâd bin Avvâm, Yûsuf bin Atiyye gibi hocalardan ve, fıkıh derslerini bazı diğer hocalardan okudu. Babası onu özel olarak yetiştirmek üzere İran asıllı Fazl bin Sehl'i saraya tayin etti. Eğitilip yetişmesinden Ca‘fer b. Yahyâ el-Bermekî ve babası önemli rol oynadılar. Me’mûn’un sarayında bulunmuş olan Mu‘tezile âlimlerinden Sumâme bin Eşres de hocası olarak kabul edilmektedir.[1]

Taberî tarihinde etraflı olarak anlatıldığı gibi, Halife Harun Reşit yaşamakta iken öldükten sonra ilk iki oğlu arasında muhtemel olan taht kavgalarını önlemek için devamlı tedbirler aldı.[3] Memun'un annesi bir cariye olduğu için ve Harun'un ikinci oğlu Emin'in annesi Zübeyde hem bir eski halife torunu hem de İran'da asiller sınıfından olduğu için Harun Reşit ikinci oğlu olan Emin'i birinci veliaht olarak seçti ve Memun'u Emin'den öldüğünden sonra onun yerine halife olmak üzere ikinci veliaht olarak ilan etti. Memun'u devlet merkezi olan Bağdat'tan uzaklaştırmak için de doğu İran'da Horasan'dan Hemedan'a kadar uzanan arazilere "Horasan Valisi" olarak tayin etti. Memun bu valiliği altında olarak gayet otonom bir şekilde eyalet idareciliğine başladı. Harun Reşit iki oğlunun birbirlerine daha yakın ve babaları Harun Reşit'in veraset için kararlarına ikinci oğlu uygun hareketlerde bulunmalarını ve aralarında ihtilaf çıkmamasını sağlamak için onlara devamlı olarak telkin ve nasihatlarda bulundu. Hatta 802 (hicri:186) yılında her iki oğluna bunu açıkça gösteren ahitnameler imzalattı. Harun Reşit o yıl her iki oğlu ile birlikte Hicaz'a hac için gittiği zaman bu ahitnamalerin metinlerini Mekke'de Kabe duvarına astırdı.[4]

3 Cemâziyelâhir 193’te (24 Mart 809) Tûs’ta ölünce vasiyeti gereği birinci veliaht Emîn halife oldu.

Memun 5 yıl doğuda Merv'de bağımsız olarak ve 20 yıl tek Abbâsî halifesi olarak hüküm sürdükten sonra 833de Tarsus'ta 48 yaşındayken 9 Ağustos 833'te öldü. İlk Abbâsî halifelerinin mezar yerleri saklanmakla beraber Memun'un Tarsus'ta gömüldüğü çok muhtemeldir.[5] Ölümü sıcak bir yaz gününde bir dere kenarında kardeşi Ebu İshak'la birlikte otururken oraya gelen bir hayvan yükünden aldığı hurmayı yemesinden sonra çok ateşlenip hastalandıktan sonra olduğu bildirilir. Ölüm yatağında yatarken Memun bir buyruk hazırlatarak yerine kardeşi olan Ebu İshak'ın Mutasım adıyla halife olmasını istemiş ve ölünce yerine halifeliğe Mutasım geçmiştir.[6]

• Abbasi Halifeleri soyağacı ve listeleri

• Üçok, Bahriye (1.Bas.:1968, 1979) İslam Tarihi Emeviler - Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi
• Yücesoy, Hayrettin, (doktora tezi, 2002). "The Seventh of the Abbāsids and the Millenium, A Study of the Fourth Civil War and the Reign of al-Ma’mūn: 193-218 AH./808-833 CE" , The University of Chicago; (İngilizce)
• Muir, William (1924), The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall, Edinburgh: John Grant (2004 Baski: Kessinger Publishing, LLC ISBN 10: 1432625926 I) Chapter LXVI Al-Ma'mum 198-218 A.H. (İngilizce)
• Muhammad ibn Jarir al-Tabari (İng. çev. M. Fishbein) (1989) The History of al-Tabari Cilt XXXI The War Between Brothers Albany:SUNY. (İngilizce)
• al-Masudi (İng. çev. Paul Lunde ve Caroline Stone) (1989), The Meadows of Gold, The Abbasids, Londra:Kegan Paul (İngilizce) "Muruc el-Dahab ve Ma’adin el-Cavhar" çevirisi
• Büyükkara, M. Ali, (2002), "Al-Ma’mun choice of ‘Ali al-Rida as his heir", Islamic Studies, Cilt. 41, No.3, say.445-466. (İngilizce)

• Bozkurt, Nahide (2004) "Me'mûn" TDV Islam Ansiklopedisi Cilt:29 Sayfa:101-104 Online: (Erişim:9.3.2018)
• Avcı, Casim, (2008) "Abbâsî Halifesi Me’mûn Döneminde (813-833) Bizans'la İlişkiler" , Turkeleronline websitesi Online:abbasi_halifesi_memun_doneminde.htm (Erişim:3.7.2010)
• Muir, William (1924 ), "LXVI. Bolum Al-Ma'mum 198-218 A.H.",The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall, Edinburgh: John Grant (2004 Baskı: Kessinger Publishing, LLC ISBN 10: 1432625926 I) Online:(İngilizce)