Müstansır (Abbâsî-Memlûk halifesi)

Memluk Sultanı Baybars 24 Ekim 1260'de tahta çıktıktan birkaç ay sonra, Ebu ül-Kasım Ahmed Kahire'ye geldi. Bu kişi Bağdat Kuşatması (1258) Moğolların Bağdad'ı tahrip edilip, surları, binaları ve kütüphaneleri yıkıp, halkın büyük bir kısmını kılıçtan geçirip katliama tabi tuttuktan sonra Bağdat Abbasi Halifeleri sülalesinden hayatını kurtarabilen en son Abbasi sülalesi mensubu idi. Son 37. ve son Bağdad Abbasi halifesi olan Mutasım'ın amcası idi ve 35. Bağdad Abbasi halifesi olan Zahir'in oğlu ve 36. Bağdad Abbasi halifesi olan Müstensir'in erkek kardeşi idi.

Sultan Baybars onun Kahire'ye gelişini kabul etti ve onu kaldığı eve ziyaret edip şahsen tanıştı. Ebu ül-Kasım Ahmed'i yeni Mısır'da hüküm süren Memluklular devleti tarafından halife olarak kabul edildiğini bildirdi ve halifelik merkezinin hiçbir politik iktidar gücü olmadan Kahire'de bulunmasını kabul ettiğini bildirdi. 17 Haziran'da Memluk Devleti arazilerinde bulunan camilerde verilen hutbelerde evrensel sultan olarak yeni halifenin de ismi okundu. Ebu ül-Kasım Ahmed halifelik ismi olarak "El Mustansır" adını aldı ve bu Bağdad'da son Bağdad Abbasi halifesi olan erkek kardeşinin ismi idi.[1] Birkaç gün sonra Sultan Baybars yeni halife Mustansır için "Evrensel Sultan" unvanı ile halifelik tahtına geçiş töreni yaptırdı. Halifeye Kahire kalesinde bulunan büyükçe bir konak ve koruma askeri verildi. Böylece halifenin Mısır'da yaşamaya başlaması Memluklular Devleti'ne Hicaz'da kutsal şehirler olan Mekke ve Medine şehirlerinin üzerinde yönetim ve denetim hakkı bulunduğuna biraz daha meşruluk sağlamakta idi.[1]

Yeni halife ilk beyanatında her Müslümanın Bağdad'ın tekrar Müslüman idaresine dönmesi için çaba harcamasının bir din borcu olduğunu ilan etti. Sultan Baybars bu projeye açıkça karşı gelmedi. 3 Eylül'da halife, Şam'a gitmekte olan Sultan Baybars'la birlikte Şam'a gitti ve bu şehirde Sultan ve Halife birlikte namaz kıldılar. Fakat yeni halife Bağdadi geri almak için 10.000 asker istemekte idi. Baybars ona, istediği ordu olarak 3000 tane Bedevi Arab'tan oluşan bir birlik verdi. Ayrıca Moğollar tarafından Musul Atabeyliği'nden atılmış olan Bedreddin Lülü'nün oğulları da Musul'u Moğollardan kurtarmak istemekteydiler. Bunlar da Halife'nin maiyetine girdiler.[1]

Halife Mustansır maiyeti ve yeni ordusu ile 19 Ekim 1261'de Şam'dan ayrıldı. Ordusu ile Mustansır Bağdad'a yöneldi. Fırat Nehri kıyısında Ana mevkiine vardığında orada Abbâsî sülalesinden Halife Mustarsid'den (1118-1135) dört göbek ileride bir kuzen olan ve 30. Abbâsî halifesi Raşid'in iki göbek ilerisinde kuzen olan bir gençle karşılaştı. Bu genç burada Sultan Baybars'sin rakibi ve düşmanı olan bir kölemen emiri ve Halep Emiri görevini üzerine almış olan Akkuş El-Barlı tarafından halife ilan edilmişti ve halifelik adı olan "El-Hakim" adını almıştı.

İki Abbâsî sülalesi mensubu güçlerini birleştirerek Bağdaa'a yürümeye karar verdiler. Fırat Nehri kıyısında bulunan Anbar bölgesinde bulunan "Hit" adlı bir şehre birlikte girdiler. Bağdad'da Moğollar valisi Anbar bölgesinde olan bu gelişmeyi haber aldı ve bu iki Abbâsî mensubu üzerine bir Moğol birliği gönderdi. İki Abbâsî sülalesi mensubu Sultan Baybars'ın verdiği ordu ile bu Moğol birliğini mağlup etti. Fakat kaçmakta görünen Moğol birliğini Bağdad yönünde kovalamakta iken Gitrta yakında bir pusuya düşürüldüler. 28 Kasım 1261'de yapılan çarpışmada halife Mustansır Moğollar tarafından öldürüldü. El-Hakim kaçmayı başardı. El-Hakim bundan sonra Kahire'ye gitmeye karar verdi.

El-Hakim Kahire'ye vardığında Sultan Baybars'la görüştü ve I. Hakim'in Abbasi halifelik iddiasını Sultan Baybars kabul etti. Abbâsî halifesi I. Hakim halifelik ismini aldı. Bazı silsilenameler I. Hakim'i bir önceki Memluklu Abbasi halifesini Mustansır'in yakın akrabası olarak göstermektedirler; ama bunun olasılığı azdır. Her ne olursa olsun Sultan Baybars halife I. Hakim'i yine ona hiçbir politik iktidar ve imtiyaz vermeden, Abbasi Halifesi olarak halifelik tahtına geçirdi, Ertesi Cuma hutbelerin Sultan Baybars ile onun adına okundu.[1]

• Bu madde kısmen veya tümüyle Fransızca Wikipedia "Al-Mutawakkil II" maddesi kaynaklıdır: 1 (Fransızca)(Erişme:8.12.2016)

• Clot, André (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul: Epsilon Yayınları ISBN 9753317727

• Garcin, Jean-Claude (1967). "Histoire, opposition, politique et piétisme traditionaliste dans le Ḥusn al Muḥādarat de Suyûti" (PDF). Annales Islamologiques (Fransızca). Institut Français d'Archéologie Orientale. s. s. 33–90. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF, 14.62 MB) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2015.