Deylem

Deylem (Arapça: ديلام, Farsça: دیلمان), Hazar Denizi'nin batısındaki dağlık bölgenin tarihî adı. Doğusundaki Taberistan (bugünkü Mazenderan) batısındaki Gilan da geniş anlamla tarihî Deylem bölgesinin içine alınır.

İran tarihi
dizisinin bir parçası
Zaman çizelgesi
İran portali

Dağlık bölgesi olduğundan Arapların ilerleyişinden korunmuş ve geç İslamlaşmıştır. Kethüdalar tarafından yönetilen Deylemliler 9. yüzyılında Zeydiye mezhebinin misyonerlik faaliyetinin sonucu Şiiliği kabul etmişlerdir. İslam tarihçisi[1] Ali İbnü'l-Esîr Deylemliler için şöyle söyler: "Deylemliler Şii dinini benimsediler."[2] Müslümanlığa geçmeden önce bölge halkının çoğu Zerdüştlük inancına mensuptu.

Deylemliler Sasaniler döneminden itibaren Süvari olarak önemsenmiş, Gazneliler ve Fatımiler gibi İslâm devletlerinde de paralı asker olarak kullanılmıştır. Nizamül Mülk te Siyasetname eserinde Türkler ile Deylemlilerin asker ocaklarında kullanılmalarını tavsiye etmiştir.

Deylemliler Büveyhîler[3] ve Can Hanedanlığı gibi devleti kurmuşlardır.

Deylem bölgesinin merkezlerinden Alamut Kalesi İsmaililerin kolu olan Nizarilerin eline geçince onların fedaileri olarak da kullanılmışlardır.

Deylemliler, bölgedeki işgal ve gelişmelerden sonra bu bölgeyi de terk ederek Fırat, Murat(Dicle) nehirleri ve Dersim bölgesine 933-1055 yıllarında yerleşirler. Bölgenin yerli halkıyla kaynaşarak bugünkü Zazalar olduğu düşünülür.[4] [5]

William Burley Lockwood, David.N.Mackenzie, Karl Hadank, Artur Christensen gibi birçok dil bilimci de Zazaların kullandığı 'Dımıli' sözcüğünün Dailemi/Dailomi'den geldiğini ve Deylemli demek olduğunu ve Zaza Halkının Hazar Denizi'nin güney kıyılarındaki Deylem'den göçenlerin devamı olduğunu, atalarının dilini günümüze kadar koruyabildiklerini belirtmişlerdir.[6][7][8]

Michael Mehrdad Izady tarafından yazılan Kürtler Bir El Kitabı adlı tarih kitabında, Deylemlilerin kökeni hakkında "Deylemilerin etnik kökeni, özellikle de onların daha sonraki etnik evrimi üzerinde bir sis perdesi bulunmaktadır. Deylemiler'in İslam dönemindeki askeri ve siyasi seferleri, Hazar Denizi'ne bakan Elbruz Dağları'ndan başlatılmıştı; ne var ki, izleri İslam-öncesi döneme dek izlenildiğinde, kökenleri onların modern torunları olan günümüz Dımili (Zaza) Kürtlerinin yaşamakta olduğu Anadolu'daki yukarı Dicle Nehri bölgesine dayanıyordu." yazmaktadır.[9]

Notlar
  1. TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 21,  sayfa: 26
  2. Minorsky, 1964: dipnot 63: 30
  3. Minorsky, 1965: 192-93
  4. "Zaza Tarihi". 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2014.
  5. Sawdi-Bulak, El' V.Minorsk,Daylam.La Domination des Dailamites,Paris,1932,P:V
  6. Les Dialects D'avroman Et De Pewa, A. Christensen, 1921, Kopenhag
  7. W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.
  8. John A. Shoup, Ethnic Groups of Africa and the Middle East.
  9. Mehrdad R. Izady - Kürtler / Bir El Kitabı, syf:103 (The Kurds: A Concise Handbook)

Kaynakça
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.