Tütüncüler, Artvin

Bugün Tütüncüler adını taşıyan köyün bilinen eski adı Kartla’dır. Bir Gürcü köyü olan Kartla’nın adı Gürcistan’ın eski adı olan Kartli’den gelir. Gürcücede “Gürcü” anlamına gelen “Kartveli” (ქართველი) de aynı kökten türemiş bir kelimedir.[1] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Tao-Klarceti’yi ele geçiren Ruslar 1886 tarihli nüfus sayımında köyün adını, Gürcücesine uygun biçimde Kartla (Картла) olarak kaydetmişlerdir.[2] Köyün adı Türkçeye de aynı biçimde girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün eski adını Kartla (قارطلا) olarak yazmıştır.[3]

Tütüncüler köyü, Artvin kentinin kuzeybatısında, Artvin - Borçka arasında, Çoruh Nehri’nin sol yakasında yer alır. Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye (1927) adlı kitabında Muvahhid Zeki, Tütücüler köyünü önemli ormana sahip yerler arasında saymıştır. Nitekim bu ormanlar günümüzde Artvin ilinde arıcılığa ayrılmış özel yerler arasında yer alır. O tarihte Tütüncüler köyüne, Çoruh Nehri’nin sol kıyısında, nehir seviyesinin hayli yukarısından geçen bir patikayla ulaşılıyordu. Bu patika aynı zamanda Tütüncüler köyünü Artvin kenti ile Murgul ilçesindeki bazı köylere bağlıyordu.[4] Bugün ise, Hopa - Artvin karayolundan sapılan bir yolla köye ulaşılmaktadır. Yüksekçe bir köy olan Tütüncüler, ayrıca yıllık festivaliyle de bilinen yaylaya sahiptir.

Kartla köyünde kadın ve erkek nüfusu bir arada ilk kez Rus yönetimi döneminde sayılmıştır. 93 Harbi’nde (1877-1878) Tao-Klarceti’yi ele geçiren Ruslar, 1886 tarihli nüfus sayımında Kartla’da 53 hanede 419 kişi kaydetmiştir. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[1][2] 93 Harbi sonrasında Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki üç yıllık (1879-1882) göç anlaşması sırasında göç etmiş kişiler de hesaba katılınca, savaş öncesinde köyde daha çok kişinin yaşadığı sonucuna varılabilir.

Kartla’nın yeniden Türkiye’ye katılmasından sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında köyde 33 hanede 173 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 90’ı erkek, 82’si kadındı.[5] 1886 tarihinden itibaren köyün nüfusunun yüzde 60 oranında azalmış olması, göçün devam etmesi ya da köyün sınırlarının değiştirilmesiyle açıklanabilir. Nitekim 1907'de Kartla'nın nüfusu 276 kişiye gerilemişti.[6] 1926 tarihli nüfus sayımına göre hane başına ortalama 5,2 kişi düşmesi, 1886 sayımında hane başına ortalama 7,9 kişi düşmesi göz önüne alınınca, ailelerin kalabalık olmaktan çıktığını ortaya koymaktadır. Hane başına nüfusun bu kadar azalıp 7,9 kişiden 5,2 kişiye düşmesi, göç eden ailelerin geride bıraktığı evlerin paylaşıldığı anlamına gelebilir.

Son tespite (2019) göre Tütüncüler köyünde 142'si erkek ve 132'si kadın olmak üzere 274 kişi yaşamaktadır.[7]

Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim birimlerinden biri olan Kartla’nın kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Kartla’da köyün tarihine ışık tutacak tarihi kalıntılar da mevcut değildir. Bununla birlikte köyün bulunduğu bölgenin antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde bulunduğu bilinmektedir. Erkek ortaçağda ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kalan köy, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıları eline geçti. Bu tarihte Hristiyan olan köydeki Gürcüler Osmanlı döneminde Müslüman olmuşlardır. Bununla birlikte, Klarceti’deki pek çok köyün aksine Kartla’da eski kilise kalıntısı tespit edilmemiştir.

Kartla, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın yönetimine girdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımında Kartla Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Aynı dönemde Kartla Artvin kazasına bağlı bir nahiyeydi ve Kartla’yla birlikte "Avano", "Arhoa", "Gavil", "Dampala", "Orca", "Omana", "Trapen" ve "Thilazur" köyleri bu nahiyenin sınırları içinde kalıyordu. Bu köyler de tamamen Gürcü yerleşim yerleriydi.[2]

Kartla, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Kartla’nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[8]

Kartla köyü, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra Artvin ilinin merkez kazasına bağlandı. 1925’te, tütün üretimiyle tanınan Kartla’nın adı Tütüncüler olarak değiştirildi. 1926 nüfus sayımında ise köy Artvin ilinin merkez kazasına bağlı Naciviye nahiyesinde yer alıyordu. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında adı Tütünciler (توتوجیلر) adıyla Artvin ilinin merkez nahiyesine bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir.[9] Bununla birlikte Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Kartla adıyla Çoruh vilayetinin Artvin kazasına bağlı bir köy olarak geçmektedir.[10]

• Yerelnet