Ortaköy, Artvin

Eski bir yerleşim olan Berta’nın adı büyük olasılıkla Berta Manastırı’yla ilişkilidir. Berta (ბერთა) Gürcücede “keşişler” (ბერ-ი [ber-i]: keşiş; -თა [-ta]: çoğul soneki) anlamına gelir.[1] Bu yer adı Türkçeye de olduğu gibi geçmiştir. Nitekim köyün adı Osmanlıca Berta (برتا) olarak yazılıyordu.[2] Rusça kayıtlarda da köyün adı Berta (Берта) biçiminde geçer.[3] Adı 1925'te değiştirilmesine karşın Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köy Berta olarak kaydedilmiştir.[4]

Gürcistan’da bugün de Berta adını taşıyan yerleşme vardır.

Tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan Berta’da bulunan ve 9. yüzyılda kurulmuş olan Gürcü manastırları, buranın çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[5] Bu dinsel yapılar erken ortaçağda Gürcü yönetimi zamanında inşa edilmiştir. Berta Manastırı, Berta İncilleri olarak bilinen dinsel kitapların elyazması olarak çoğaltıldığı yer olarak da ünlüdür. 11. yüzyılda Büyük Selçukluların eline geçen bölge, daha sonra Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılda Berta’nın da içinde kaldığı bölgeyi Osmanlılar ele geçirdi ve Samtshe-Saatabago toprakları Çıldır Eyaleti adı altında idari birime dönüştürüldü.

12. yüzyıla ait Berta İncili’nin kabartmalı ön ve arka kapağı.

Uzun süre Osmanlı idaresinden kalan Berta, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Savaştan on yıl sonra gerçekleştirilen 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Berta’da 1.559 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun tamamı Türklerden oluşuyordu.[3] Daha büyük bir nüfusa sahip Berta’da yaşayan insanların önemli bir kısmının 93 Harbi'nden sonra İstanbul, Şile ve Bursa'ya göç ettiği bilinmektedir. Berta 1910 yılında Artvin’in sancağına (okrug) bağlı Artvin kazasının (uçastok) olarak kaydedilmiş ve nüfusun tamamı Müslüman Gürcülerden oluştuğu belirtilmiştir.[6] Bu farklılık Müslümanların 1886 yılında Türk olarak kaydedilmiş olmasıyla ilişkili olabilir.

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Berta, 1918-21 arasında bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde yer aldı. 1921’de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, Berta’nın da içinde yer aldığı bölgeyi Türkiye fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Berta’nın da bağlı olduğu Artvin ve Ardahan Türkiye'ye bırakıldı.[7] Berta köyünde 1926 tarihli nüfus tahririne göre 521’i erkek ve 470’i kadın olmak üzere 991 kişi yaşıyordu.[8] Berta köyünün adı 1925’te Ortaköy olarak değiştirildi.

Berta sadece bir köyün değil bir bölgenin de adıdır. Berta bölgesi Berta Çayı vadisi boyunca uzanıyordu. Berta Çayı üzerinde tarihi bir köprü vardı ve bu köprü Berta Köprüsü olarak bilinmektedir. Bu köprü bugün Deriner Barajı suları altında kalmıştır. Bu bölge eskiden yaylaları, bakır madeni ve bağcılığıyla da ünlüydü.[9] Berta nahiyesi, Berta köyüyle birlikte altı köyü kapsıyordu. Nahiye 1925 yılında kaldırıldı.[10] Daha sonra burası yeniden nahiye yapıldı. Berta nahiyesinin adı 1964’te Ortaköy olarak değiştirildi.[1]

Parehi Manastırı.

Berta köyü sınırları içinde iki önemli manastır inşa edilmiştir. Bunlar Berta ve Parehi manastırlarıdır. Çeşitli yapılardan oluşan Berta Manastırı’nın 830-840’larda kurulduğu sanılır. İkinci Berta İncili’ne (12. yüzyıl) düşülen nota göre manastır Meryem Ana’ya adanmıştır. İkinci manastır olan Parehi Manastırı’nın Berta’nın bir parçası, yan kuruluşu olduğuna ilişkin görüşler vardır. İkinci Berta İncili’ne (12. yüzyıl) düşülen nota göre Parehi Manastırı da Meryem Ana’ya adanmıştır. Bu manastırın 9. yüzyılın ikinci yarısında kurulduğu tahmin edilmektedir. Öte yandan Parehi’nin büyüklüğüne bakarak, bir dönem Berta Manastırı’nın bir şubesi olsa da sonrları bağımsız bir manastır olduğu da söylenebilir.[5]

Berta Çayı olarak da anılan akarsu, Karçal Dağları’nın doğu yamaçlarından İmerhev Deresi adıyla doğar. İmerhev Deresi ile Cerat Suyu’nun birleşmesinden sonra akarsuya Kaçkal Suyu da katılır. Bu noktadan sonra akarsu Berta Çayı adını alır. Berta Çayı daha sonra Ardanuç Suyu ile birleşip Çoruh Nehrine katılır.[11]

Berta Köprüsü, Berta Suyu üzerinde, Artvin-Şavşat karayolunda yer alır. Köprünün uzunluğu 64.20 metre, ortalama genişliği 5 metre, yüksekliği ise 7.30 metredir. Üç gözlü taş bir köprüdür. Ne zaman inşa edildiği bilinmemektedir. Bundan dolayı köprünün Selçuklular döneminde ya da 19. yüzyılda yapıldığına dair varsayımlar ileri sürülür. 1980’lerde yeni köprünün yapılmasından sonra ulaşım açısından Berta Köprüsü önemini yitirdi.[11] Bölgede Deriner Barajı’nın yapımı sırasında Berta Köprüsü’nün kurtarılması için geniş kampanyalar yürütüldü. Köprünün başka bir yere taşınması bile gündeme geldi. Sonunda Berta Köprüsü kumlama yöntemiyle koruma altına alındı ve baraj suyunun altına terk edildi.

Doğu Karadeniz'in Kaçkar Dağları'ndan sonraki en büyük dağ silsilesi Karçal Dağları ile Çoruh Nehri'nin kolu Berta Deresi vadisi arasındaki dağ etekleri ve derin vadilerle kaplıdır. Düzlük alan hemen hemen hiç yoktur.

• Artvin Web Portalı/Ortaköy(Berta)
• Ortaköy(Berta) Resimleri
• Ortaköy(Berta)Videoları
• ArtvinAnsiklopedisi/Ortaköy
• ArtvinAnsiklopedisi/Berta
• ArtvinAnsiklopedisi/Berta Manzaraları
• Eski Cami/Berta Manastırı