Okumuşlar, Artvin

Gürcüce “boselta” (ბოსელ-ი: "ahır" ve -თა: çoğul eki) adı “ahırlar” anlamına gelir. Bu ad Türkçede Boselt biçimini almıştır.[1] Nitekim geç dönemde Osmanlıca Boselt (بوصلت) olarak yazılıyordu.[2] Öte yandan Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakların ilk tahrirlerinden biri olan Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da Ahısha livasına bağlı Boselta adını taşıyan bir köyün adı yer alır. Bu tahrirleri yayımlayan Sergi Cikia bu köyün adını Buselta (بوسلته) biçiminde okumuştur.[3] Bununla birlikte bu yazılış biçimi Osmanlı kayıtlarında Boselta adının Gürcücesine uygun biçimde yazıldığının bir göstergesi sayılabilir. 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da 1886 tarihli kayıtlarda köyün adını Boselt (Босельт) olarak yazmıştır.[4] Boselta köyünün adı 1925’te Okumuşlar olarak değiştirildi. Bununla birlikte Dahiliye Vekaleti'nin 1933 yılında yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta, sadece Boselt adı geçmektedir.[5]

Boselta adına tarihsel Klarceti'nin başka yerlerinde ve Gürcistan’ın bugünkü sınırları içinde de rastlanır.[1][6] Artvin ilinde Yusufeli ilçesine bağlı Demirdöven ve Yarbaşı köylerinde Boselt adını taşıyan mezralar vardır. Borçka ilçesine bağlı Çavuşlu köyünde bir mevkiinin adı da Boselta'dır.[1]

Tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan Boselta’da 9. yüzyıldan kalma tarihsel yaplardan hareketle köyün çok eski bir yerleşme olduğu söylenebilir.[7] Birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alırken Boselta, Tao-Klarceti’nin diğer yerleşimleri gibi, 1080 yılında Büyük Selçuklular tarafından istila edildi. Bölge daha sonra Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Prensliği sınırları içinde kaldı. Samtshe prensliği Osmanlı saldırıları karşısında tutunamadı ve Boselta’nın da içinde yer aldığı bölge 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılar tarafından fethedildi. Aynı tarihlerde, yaklaşık olarak Samtshe-Saatabago toprakları üzerinde Çıldır Eyaleti kuruldu.

Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Boselta, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya'nın eline geçti. 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Boselta köyünde 255 kişi yaşıyordu. Bu kayıtlara göre bu nüfusun tamamı Türklerden oluşuyordu.[4] 1910 tarihli Rus kayıtlarına göre Boselta Artvin sancağının (okrug) Artvin kazası (uçastok) sınırları içinde yer alan bir köydü.[8]

I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Boselta, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri de Artvin ve Ardahan'ı fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Boselta'nın da içinde yer aldığı bölge Türkiye'ye bırakıldı.[9]

Boselta ya da Boselt, 1922 nüfus cetveline göre Artvin ili merkez ilçesi Sirya nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 23 hanede yaşayan 71 kişiden oluşuyordu.[1] 1926 nüfus tahririne göre ise, köyde 25 hanede 101 kişi yaşıyordu.[10]

Rahip Grigol Hantsteli’nin kurduğu Şatberdi Manastırı ve bu manastırın yakınlarındaki Şatberdi Kalesi Boselta köyündeki başlıca tarihsel yapılardır. Manastır bir kilise ile yemekhane gibi başka yapılardan oluşur. Şatberdi Manastırı’nı I. Bagrat Kurapalati’nin yardımıyla 820-830’larda Grigol Hantsteli kurmuştur. Manastırın ana kilisesi olan Şatberdi Kilisesi, köyün merkezini bir kilometre güneyinde yer alır ve bugün yıkık durumdadır. Köyün adından dolayı Türkçe kaynaklarda Boselt Kale ya da Boselt Kalesi olarak geçen Şatberdi Kalesi, Şatberdi Manastırı’na hakim bir yerdedir ve büyük olasılıkla bu manastırı korumak için inşa edilmiştir. Şatberdi Kalesi’nde ayrıca bir kilisesi daha vardır. Tek nefli bir yapı olan bu kilisen de günümüze sadece yıkıntılar kalmıştır.[11]

• Yerelnet