Bağcılar, Artvin

Bugün Bağcılar adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Opiza’dır (Gürcüce: ოპიზა). Bu köydeki Gürcü manastırının tarihinin 5. yüzyıla kadar geri gitmesi, bu adın eskiliğini göstermesi açısından da önemlidir. Bu ad Gürcüceden Türkçeye Opiza ve Obiza biçimlerinde girmiştir. Nitekim Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı tahririnde köyün adı Opiza (اوپیزە) olarak geçer.[1] Bununla Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, o tarihte adı değişmiş olan köyün eski adını Oniza (اوبیزە) biçiminde yazmıştır.[2]

Giorgi Kazbegi'nin Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay adlı kitabına yer alan Opiza Manastırı çizimi.

Opiza'daki manastır kalıntıları buranın oldukça eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Opiza Manastırı’nın 5. yüzyılda Gürcü kralı Vahtang Gorgasali zamanında kurulmuştur. 8. yüzyılda bir Arap istilasında talan edilen manastır Kral Aşot tarafından yenilenmiştir.[3]

Opiza, Gürcistan Krallığı sınırları içindeyken 1080’de bütün Tao-Klarceti bölgesi gibi Büyük Selçuklular tarafından istila edildi. Daha sonra Gürcü atabeylerinin yönetimi altındayken 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçti ve Çıldır Eyaleti içinde yer aldı. 17. yüzyılda bu eyalet içinde Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlı bir köydü.[4] Opiza, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya'nın eline geçti. Rus kayıtlarına göre Opiza Berta köyünün bir mahallesiydi.[5]

Opiza köyü 19. yüzyılın son çeyreğinde 12 haneden oluşuyordu. Evler, dağın dik yamaçlarda, kayalık kesimlerde ve vadi tabanında dağılmıştı. Köydeki en son evlerin olduğu yerde uzunluğu 150 adım, genişliği 80 adım olan küçük bir meydan vardı. Bu meydanda, yapılardan birinin ve bütünüyle yıkılmaktan kurtulmuş üç büyük evin duvarları kalmıştı. Özenle düzenlenmiş bu meydanın tam ortasında büyük bir kilise duruyordu. Etrafı taş duvarlarla çevrilmiş ve içine birkaç yüz insanı rahatlıkla sığdırabilecek kapasitedeki bu yapılar topluğu Vaftizci Yahya adına inşa edilmiş eski Gürcü manastırıydı.[6]

Rus kayıtlarına göre Opiza köyünde 1908 yılında 109 kişi yaşıyordu ve köyün tamamı Gürcülerden oluşuyordu. 1910 yılında köy Artvin sancağına (okrug) bağlı Artvin kazasında (uçastok) yer alıyordu.[7]

Opiza, I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rusların bölgeden çekilmesinin ardından 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasından Ankara Hükümeti kuvvetleri tarafından Opiza'nın da içinde yer aldığı bölge yeniden Türkiye'ye katıldı.[8] 1922 nüfus cetveline göre köyde 10 hanede 65 kişi yaşıyordu. Opiza köyünün adı 1925’te Bağcılar olarak değiştirildi. 1926 tarihli nüfus tahririne göre Berta nahiyesine bağlı bir köy olan Opiza'nın (Obiza) nüfusu 11 hanede yaşayan 75 kişiden oluşuyordu.[9][10]

Opiza’da 5. yüzyılda kurulmuş olan Opiza Manastırı, sadece Klarceti bölgesinin değil bütün Gürcistan’ın da en eski dinsel yapılardan biridir. Büyük ölçüde ayakta duran manastırın yapıları 1960’larda köyün yolu yapılırken yıkılmış, manastırın ortasından yol geçirilmiştir. Ortaçağ Gürcü el sanatları ustaları Beka ve Beşken Opiza'da yaşadıkları ya da Opizalı oldukları için Beka Opizari ve Beşken Opizari olarak anılır.[11]

Manastır bir ana kilise, küçük kilise, çan kulesi, yemekhane, mezarlık binası, sarnıç ve başka yapılardan oluşmaktadır. 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Opiza Kilisesi, kubbeli ve yarı serbest haç planlı bir yapıydı ve kiliseden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Opiza Manastırı’nın tek nefli bir yapı olan küçük kilisesi de yıkılmıştır.[12]

• Yerelnet