Erenler, Artvin

Bugün Erenler adını taşıyan köyün bilinen en eski adı İrsa’dır (ირსა). Bu ad Gürcüceden Türkçeye olduğu gibi geçmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, o tarihte adı değişmiş olan köyün eski adını İrsa (ايرسه) biçiminde yazmıştır.[1] Bununla birlikte bu adın kökeni ve anlamına ilişkin bilgi mevcut değildir. İrsa Türkçe bir ad olmadığı için köyün adı 1925 yılında Erenler olarak değiştirilmiştir.

Daha eski kaynaklarda da köyün adı İrsa olarak geçmektedir. 1878’de bölgeyi gezen Rus tarihçi Yevgeniy Vaydenbaum da köyden İrsa olarak söz etmiştir.[2] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda bölgeyi ele geçiren Ruslar iki köyü tek köy olarak İrsa-Ahaldaba (Ирса-Ахалдаба) olarak kaydetmişlerdir.[3]

Tarihsel Klarceti bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus tespiti Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılında gerçekleşen bu sayıma göre İrsa-Ahaldaba köyünde 76 hanede 644 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. 1907 yılına gelindiğinde köyün nüfusunda fazla bir değişiklik olmamıştı. Köyün nüfusu bu tarihte 631 kişiden oluşuyordu.[3][4] 1886 tarihinde hane başına ortalama 8,4 kişi düşüyordu. Bu sayı Klarceti bölgesinde en yüksek oranlar arasında yer almakta ve İrsa-Ahaldaba’nın kalabalık bir aile yapısına sahip olduğunu göstermektedir. Bu tarihte İrsa-Ahaldaba, Arvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlı Beşauli nahiyesinin bir köyüydü. Bu nahiyede tamamı Gürcülerden oluşan 1.736 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun %37’si İrsa-Ahaldaba’da bulunuyordu.

İrsa’nın adının Erenler olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında köyün nüfusu 102 hanede yaşayan 517 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 251’i kadın, 266’sı erkekti.[5] Bu tarihte hane başına ortalama 5 kişi düşmesi, 1886 yılıyla kıyaslandığında dikkat çekicidir. Köyün nüfusu azalmışken hane sayısının artmış olmasını açıklamak kolay görünmemektedir.

Son tespitlere göre Erenler’de 119'iu erkek ve 113’ü kadın olmak üzere 232 kişi yaşamaktadır.[6]

Tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan İrsa’daki kilise ve kule kalıntıları, köyün eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[7] Bölgenin bilinen tarihi üzerinden İrsa’nın erken ortaçağda Gürcü Krallığı, Büyük Selçuklu istilasından sonra, geç ortaçağda Samtshe Atabeyliği (1268-1625) sınırları içinde kaldığı bilinmektedir. 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılar İrsa’yı Samtshe Atabeyliği’nden ele geçirdi ve köy Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde, Çıldır Eyaleti’nin dağılmasından sonra Lazistan sancağı sınırları içinde kalan İrsa’yı 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. Ruslar 1886 tarihli nüfus sayımında, Klarceti’nin bir köyü olan Ahaldaba ile İrsa’yı tek köy olarak kaydetmişlerdir. Bu sırada İrsa-Ahaldaba, Artvin sancağına (okrug) bağlı Artvin kazasında (uçastok) yer alıyordu. Artvin kazasına bağlı Beşauli nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu nahiyenin sınırları içinde, İrsa-Ahaldaba’nın dışında Beaşuli (Бешаул), Kvahana (Квацхана) ve Sinkot köyleri yer alıyordu. İrsa-Ahaldaba 1910 yılında da aynı idari konuma sahipti.[3][4]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından İrsa bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de Artvin ve Ardahan bölgeleri ile geçici olarak Batum'u fiilen sınırlarına kattı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla İrsa'nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[8]

Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, Çoruh bölgesinin en önemli ormanları arasından İrsa ormanlarını da sayar. İrsa günümüzde de yaylasıyla ünlüdür ve yaylada şenlikler düzenlenmektedir. Adının Erenler olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımına göre İrsa, Artvin kazasının merkez nahiyesine bağlı köylerden biriydi.[9] Adının değiştirilmiş olmasına rağmen Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı İrsa olarak geçer. Bu tarihte köy Çoruh vilayetinin Artvin kazasının bir köyü olarak kaydedilmiştir.[10]

İrsa’da bir köy kilisesi ile bir kulenin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bir köy kilisesi olan İrsa Kilisesi tek nefli bir yapıydı. Geriye sadece yıkıntıları kalmıştır. Dörtgen biçimde bir plana sahip İrsa Kulesi, köyün batısında, yerleşmenin bittiği noktada yer alır. Duvarların yüksekliği 2.5 metre olan kuleden geriye yıkıntılar kalmıştır.[7]

• Yerelnet