Murgul
Murgul (Lazca ve Gürcüce: მურღული; Murğuli), Türkiye Cumhuriyeti'nin Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Artvin iline bağlı bir ilçe ve bu ilçenin merkezi olan kasabadır.
Murgul | |
---|---|
Murgul'un Artvin ilindeki konumu | |
Ülke | Türkiye |
İl | Artvin |
Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
İdare | |
• Kaymakam | Hüseyin Çam [1] |
• Belediye başkanı | Hasan Çavuş (AK Parti) |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 301 km² (116 mil²) |
Rakım | 436 m (1.430 ft) |
Nüfus (2018) | |
• Toplam | 6,658 |
• Kır | - |
• Şehir | - |
Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
Posta kodu | 08500 |
İl alan kodu | 466 |
İl plaka kodu | 08 |
Resmî site Murgul Belediyesi |
Etimoloji
Murgul adı büyük bir olasılıkla Eski Yunancadan gelir, ancak ne anlama geldiğine ilişkin bilgi yoktur.[2] Daha geç tarihlerde Murgul Gürcüce ve Türkçe kaynaklarda yerleşim birimi olarak değil, ama akarsu ve vadi adı olarak geçer. 20. yüzyılın başlarında ise, Rusça ve Türkçe kaynaklarda nahiye adı olarak karşımıza çıkmaktadır. Çoruh vilayetine bağlı Borçka kazasında bir nahiye olduğu sırada Murgul, öte yandan ilk kez Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta bir köy olarak kaydedilmiştir.[3] 1968’de İçişleri Bakanlığı’nın yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Murgul, yeni adı Göktaş olarak verilmiştir.[4]
Tarihçe
Bir yerleşim birimi olarak Murgul 20. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, akarsu ve vadi olarak Murgul adına oldukça eski kaynaklarda rastlanır.[2][5] Bugün Murgul ilçesi sınırları içinde yer alan Ereguna ve Korideti köylerindeki kiliselerin varlığı da Murgul vadisindeki yerleşim yerlerinin tarihinin Osmanlı dönemi öncesine dayandığını göstermektedir.[6]
Tarihsel Klarceti sınırları içinde yer alan Murgul vadisi, bölgenin bilinen tarihine bakarak erken ortaçağda Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alırken, 11. yüzyılın son çeyreğinde, Tao-Klarceti'nin diğer bölgeleri gibi Büyük Selçukluların eline geçti. Geç ortaçağda ise Murgul vadisi, Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago sınırları içinde kaldı. Osmanlıların 16. yüzyılda Samtshe-Saatabago topraklarını ele geçirince Çıldır Eyaleti'ni kurdular. Bu eyaletin sınırları içinde kalan Murgul’un adı, bu eyalete ilişkin Osmanlı kayıtlarına rastlanmaz.
Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Murgul vadisi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Bu savaşın sonucu olarak Murgul vadisi göç nedeniyle neredeyse boşaldı. Aradan yedi-sekiz yıl geçtikten sonra göç edenlerin bir kısmı Rus yönetimi altındaki Murgul vadisindeki köylere geri döndü.[7] Rusların 1886 tarihli nüfus sayımında Artvin kazası (uçastok) sınırları içinde Murgul vadisindeki köylerin adları geçmekle birlikte, bir yerleşim birimi olarak Murgul’un adı yer almamaktadır.[8] Osmanlı-Rus sınırı Murgul vadisinden geçiyordu. Vadideki köylerin büyük çoğunluğu Rus tarafında, birkaç köy ise Osmanlı tarafında kalmıştı.[9] 1901 yılında Murgul Bakır Fabrikası'nın açılmasıyla bölgenin önemi artmıştır.[10] Murgul, Rus yönetiminin sonlarında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasında (uçastok) bir nahiyeydi.[11] Bununla birlikte bu idari birim içinde Murgul adını taşıyan bir yerleşim birimi ya da köy bulunmuyordu.
I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Murgul, 1918-21 arasında bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde yer aldı. 1921’de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, Murgul'un da içinde yer aldığı bölgeyi Türkiye fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Murgul'un da bağlı olduğu Artvin ve Ardahan Türkiye'ye bırakıldı.[12]
Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldıktan hemen sonra Murgul, Borçka kazasına bağlı bir nahiye oldu. Bu tarihlerde Murgul nahiyesindeki köylerin önemli bir kısmında Gürcüce konuşuluyordu. Kısa bir süre sonra Borçka da nahiyeye dönüştürülünce, Murgul nahiyesi Artvin ilinin merkez kazasına bağlandı. Murgul nahiyesine bağlı bazı köyler Borçka'ya bağlandı ve Murgul sadece altı köyden ibaret bir nahiye haline geldi.[13] Murgul nahiyeyken ilk kez 1933’te Dahiliye Vekaleti’nin yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta bir köy olarak kaydedilmiştir.[3] Bununla birlikte Murgul nahiyesinin idari merkezi Damar köyüydü.[14] Murgul ise, Murgul Bakır İşletmeleri'ne bağlı olarak ortaya çıkan yeni bir köydü. Murgul, yabancı kökten gelen yer adı olması nedeniyle 1964’te Göktaş olarak değiştirildi. 1987’de Göktaş nahiyesi Murgul adıyla ilçe ve Murgul kasabası da bu ilçenin merkezi oldu.
Tarihsel yapılar
Yeni bir yerleşme olan Murgul kasabasında herhangi bir tarihi yapı ya da kalıntı bulunmamaktadır. Bununla birlikte Murgul ilçesi sınırları içinde ya da Murgul vadisindeki köylerde birkaç tarihi yapının olduğu bilinmektedir. Bunlardan biri eski adıyla Korideti köyündeki kilisedir. Günümüzde tamamen ortadan kalkmış olan bu köy kilisesinde Yunanca elyazması ünlü bir İncil muhafaza ediliyordu. Bu İncil’e düşülmüş son derece ilginç Gürcüce notlar mevcuttur. Kilisenin yeri bugün bilinmemektedir. Bir başka tarihsel yapı ise, Ereguna köyündeki köy kilisesidir. Köyün merkezinde bulunan bu kiliseden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır.[6]
Günümüze yıkıntıları ulaşan bir başka tarihsel yapı, Murgul kasabasının 600 metre güneyinde, Murgul Çayı’nın sol kıyısındaki kayalık bir tepede bulunan kaledir. Bir adet kulesi bulunan bu kaleden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır.[15]
Bunların dışında, Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan kitabında Murgul Çayı üzerinde harabe halde kemerli bir köprü bulunduğunu yazar.[16] Murgul-Borçka yolu üzerinde bulunan ve sadece yayaların kullandığı köprü günümüze sağlam biçimde ulaşmıştır. Yakın tarihlerde onarılmış olan köprünün ne zaman yapıldığına dair kesin bir bilgi mevcut değildir.[17]
Coğrafya
Murgul'un dogusunda Artvin, batıda Arhavi ilçesi (Acıgöl Tepesi), kuzeyde Borçka ilçesi (Balıklı Tepe), güneyde Yusufeli ilçesi ile çevrilidir. İlçe 41 derece 11 kuzey enlemi, 41 derece 43 doğu boylamı üzerinde yer almaktadır. İlçenin deniz seviyesinden yüksekliği minimum 360, maksimum 1100 metredir (Damar Beldesi). Yüzölçümü 406 km olup, %50si orman, %45i çayır, mera, kayalık ve taşlık,%5i de tarım alanından oluşmaktadır.
K.B.İ.A.Ş. İşletme Müdürlüğüne bağlı olarak Damar Beldemizde; Nitro-MAK (patlayıcı madde üreten fabrika), Mapa, Demir-Export (cevher yataklarından ham maddeyi fabrikaya getirir), Dardanel (maden araştırması) firmaları bulunmaktaid.Nitro-MAK hariç diğer tüm şirketler kapandı. K.B.İ.A.Ş 2007 Yılında özelleştirilerek ETİ BAKIR A.Ş. tarafından satın alınmıştır. Birde Murgullu girişimcilerin ortaklaşa kurdukları, Valiliğin de ortak olduğu MUTOM Tuğla Fabrikasıda kapanmıştır. MURSAN A.Ş. bulunmaktadır. ayrıca murgul kabaca koyu sakinleri yıllardır arıcılık ve petekçilikle ugraşmaktadırlar kabaca koyune has saf ve ilaçlık bal üretimi yıllardır köyün dışına cıkmamıştı ama artık tüm dunya bilmeli ki kabaca köyünde ozel bitkilerden toplanan şifalı ilaçlık ballar üretilmektedir
Nüfus
Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
---|---|---|---|
1990[18] | 11.951 | 4.278 | 7.673 |
2000[19] | 8.543 | 3.801 | 4.742 |
2007[20] | 6.114 | 3.184 | 2.930 |
2008[21] | 6.323 | 4.093 | 2.230 |
2009[22] | 5.995 | 3.643 | 2.352 |
2010[23] | 5.979 | 3.525 | 2.454 |
2011[24] | 5.928 | 3.423 | 2.505 |
2012[25] | 6.395 | 3.051 | 3.344 |
2013[26] | 6.668 | 4.251 | 2.417 |
2014[27] | 6.142 | 3.299 | 2.843 |
2015[28] | 7.121 | 5.908 | 1.213 |
2016[29] | 6.987 | 5.700 | 1.287 |
Murgul ilçesindeki köyler
İdari bölünüş
Sadece merkez bucağı vardır. 1 kasaba ve 11 köyden oluşmaktadır. Murgul kasabasının 1 mahallesi vardır.
Kaynakça
- "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2014.
- Sevan Nişanyan, Adını Unutan Ülke, İstanbul, 2010, s. 45, ISBN 9789752897304.
- Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 567.
- Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, 1968, Ankara, s. 738.
- Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 195, ISBN 9786055708856.
- Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 138, 139, ISBN 9789941478178.
- Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), 2019, Tiflis, s. 22, ISBN 9789941485244.
- "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 18 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2020.
- Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 207-208.
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 74.
- Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 123, ISBN 9786052100271.
- Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 92-93, 148, ISBN 9789944197526.
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 148, ISBN 9789944197526.
- Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 300, ISBN 9789941478178.
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 32, ISBN 9789944197526.
- ""Murgul Deresi Kemer Köprüsü"". 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
- "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Murgul ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Murgul Kaymakamlığı resmi web sitesi6 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Murgul Belediyesi resmi web sitesi16 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.