Kutbeddin Şirazî

Kutbeddin Şirazi'nin Mezarı

Babası Ziyaeddin Mesut bin Muslih Kazeruni Şiraz'da çalışmıştır.[1] Alim ilk eğitimini babasından almış, 1250 yılında onun vefatından sonra eğitimini Şiraz'da amcası Kemaleddin Abdüllah Kazeruninin, Şemseddin Kütübinin, Şerefeddin Zeki er Rukşevinin ve döneminin başka tanınmış âlimlerinin yanında sürdürmüştür.[2]

Kutbeddin Şirazi 1260 yılında (hicri 658) yılında, veya 1263 yılında (Hicri 661) yılında lisansını yükseltmek için Maragada, Nasîrüddin Tûsî'nin yanına gitmiştir. O, Maraga rasathanesinde çalışmakla birlikte, Nasiruddin Tûsî'den felsefe, astronomi ve matematiği mükemmel öğrenmiştir. Maragada alim gibi büyük ün kazanmıştır.

Kutbeddin Şirazi alim gibi yaygın olmakla beraber, siyasi adam olarak da tanınmıştır. O, XIII yüzyılın 60'lı yıllarından itibaren sosyal-siyasi faaliyete başlamıştır. Filozof Maragada bilgisini geliştirdikten sonra hükümdarın emriyle Horasan'a ve başkenti İsfahan kenti olan Irak'ı ziyaret etmiştir. Burada bilim adamlarının hamisi, İsfahan hakimi Bahaddin Muhammed Cüveyni ile tanışmıştır. Kutbeddin Şirazi 1268 yılında Bağdat'a gitmiş, sonra Küçük Asya'ya yola düşmüştür. Orada ilgi karşılanarak devlet işlerinde çalışmış, bir süre Sivas ve Malatya'da gazi olmuş akademisyenlerle özellikle Celaleddin Rumi (1207-1273) ve Sadrettin Konevi (1210-1274) ile dost olmuştur. Ansiklopedik akademisyenin siyasi faaliyetleri Ahmet Han Takudar (1282-1284) zamanında genişletildi. O, hüküdarın emriyle Mısır'a Memlük Sultanı Mansur Seyfettin Kalaunun (1279-1290) yanına Büyükelçi olarak gönderilmiştir. Amcası Kemaleddin Abdüllah Kazaruni de onunla birlikte olmuştur.

Kutbeddin Şirazi Mısır'da Büyükelçi olarak çalışırken Moğolların diplomatik görevleri yerine getirerek, Moğollar ve Mısırlılar arasındaki ilişkileri geliştirir. O, sekiz yıl başarılı siyasi faaliyet gösterdikten sonra İlhanlılar devletinin o zaman başkenti olan Tebriz'e döner.[2]

Kutbeddin Şirazi 7 Şubat 1311 yılında Tebriz'de öldü. Zeyneddin ibn el-verdi (... -1349) filozofun ölümünden etkilenerek bir mersiye yazmıştır. Bu mersiyede şaşkınlıkla denir ki, bilim değirmenlerinin oku (Kutup) kırıldığı halde nasıl dönebilir.[2]

Kutbeddin Şirazi'nin yaratıcılığı ve bilimsel faaliyetleri kaynaklarda geniş aydınlatılmıştır. Zengin yaratıcılık yolu geçmiş ansiklopedik alim felsefe, mantık, tıp, matematik, astronomi, kosmosrafya vb. konularda değerli eserler yaratmıştır.

Kutbeddin Şirazi çok genç iken İbn Sina'nın "Tıp kanunu" ("el-Kanun fi-t-tıp") eserinin genel teorik bölümüne - "külliyat" a açıklama yazmayı planlıyor, Sivas ve Malatya'da gazi işleyişinde de, Mısır'da büyükelçi iken bu açıklama üzerinde çalışıyor. Mısır'dan döndükten sonra eseri tamamlayan alim onu Ahmet Han'ın veziri Muhammed Sahaddedin'e ithaf ediyor.

Kutbeddin Şirazi'nin yaratıcılığında "Göğü bilmekte idrakin son haddi" ("Nihayet el-idrak fi dirayet el-eflâk") kitabı önemli yer tutmaktadır. Kosmosrafyaya dair bu eser İsfahan hakimi Bahaddin Muhammed Cüveyni'ye ithaf edilmiş ve tamamen 1281 (hicri 680) yılında tamamlanmıştır. Bu kitabın çok sayıda yazma nüshaları Bağdat, Kahire, Musul, İstanbul, Tahran, Berlin, Leyden, Londra, Manchester, Paris, Oxford, Floransa, Taşkent ve başka kentlerin kütüphanelerinde saklanır. Kutbeddin Şirazi'nin "Şah katkısı" ("et-Tuhfa eş-şahiyye") eseri vezir Şah Muhammed'in şerefine kaleme alınmış, 1285 yılında tamamlanmıştır. Bu eser "Göğü bilmekte idrakin son haddi" kitabının geniş açıklamasıdır. "Şah katkısı" eseri Bağdat, Meşhed, Berlin, Petersburg, Londra, Oxford, Priston, Floransa, Rampur, Roma, İstanbul ve başka kentlerin kütüphanelerinde mevcuttur.

Kutbeddin Şirazi'nin astronomiye dair "Muzafferüddin için seçmeler" ("İhtiyarat-i Müzaffari") eseri "Maviyi bilmekte idrakin son haddi" eserinin özet açıklamasıdır. Kitap Muzafferüddin Bulaku Arslan'a ithaf edilmiştir.

Kutbeddin Şirazi'nin yaratıcılığında özel yer tutan felsefeye dair "dîbâc en iyi taç incisi" ("dürre et-tac li ğürret ed-dîbâc") tez teorik ve pratik felsefenin tüm kısımlarını kapsar. Kitap Batı Gilanın hakimi Filşah bin Rüstemşah oğlu emir dîbâc ithaf edilmiştir. Filozofun Farsça kaleme aldığı bu eser yaklaşık 1293-1305 yılları arasında yazılmıştır.

"Dîbâc en iyi taç incisi" tez beş bölümden oluşmaktadır: birinci mantık, ikinci "ilk felsefe", üçüncü doğa bilimleri, dördüncü matematiksel bilimler, beşinci metafizik ve sonuç (din ve siyaset konularında). Kutbeddin Şirazi'nin ansiklopedik özellik taşıyan bu tez yazarken seleflerinin ve müsasirlerinin yaratıcılığından geniş kullanmıştır.[3]

Kaynaklarda Kutbeddin Şirazi'nin başka traktatlarının da isimleri çekiliyor. "İlimlerin taç" ("Tac el-Ulum"), "Sultani astronomik tablo" ("ez-ziç es-Sultani"), "Mahiyet felsefesinin açıklaması" ("yorum Hikmet el-ayn"), "Keşşafın açıklaması" ("Şerh el-Keşşaf ")," önemli varlığın ispatın dair tez "(" Risale fi İspat el-önemli ")," İşaretler ve notlar kitabının açıklaması "(" Şerh el-İşarat ") ve başkalarını belirtmek mümkündür.

Kutbeddin Şirazi'nin felsefi görüşlerinde hem din, hem peripatetizm, hem de işrakilik motifleri vardır. Tüm bunlardan daha fazla ise onun İslam dini bakış açısına önemli yer vermesi belirtilmelidir. Kutbeddin Şirazi dini meselelerle de ilgilenmiştir. Onun "Kuran'ın tefsirine dair Merhametlinin açması" ("Fetih el-Mennân fi tefsir el-Kur'an") tez yaklaşık kırk cilt. Eserde Kur'an'ın geniş tefsiri verilmiştir.

Mantık, felsefe ve doğa bilimleri Marağada Nasiruddin Tusi okulunda öğrenen düşünür sonraları Konya'da Sadrettin Koneviden (1210-1274) ve başkalarından dini bilimleri - hadis, fıkıh ve Kur'an'ın yorumunu eğitim almıştır. Bu hal onun bakış açısının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Kutbeddin Şirazi'nin yaklaşık kırk ciltlik "Kuran'ın tefsirine dair Merhametlinin açması" ("Fetih el-Mennân fi tefsir el-Kur'an") tez ve "Kur'an'ın zor konularına ilişkin" ("Fi müskilat el-Kur'an") eseri onun dini konular ile derinden meşgul olmasından haber verir.[4]