Ferhatlı, Ardanuç

Tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan Ferhatlı'nın bilinen en eski adı Ahiza'dır. Gürcüce eski kaynaklarda rastlanan bu ad, Gürcücesinden (ახიზა: Ahiza) olduğu gibi Türkçeye geçmiştir. Nitekim Osmanlıca kaynaklarda köyün adı Ahiza (آخيذه) biçiminde yazılmıştır.[1][2] 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da 1886 tarihli kayıtlarda Ahiza’nın adını aynı biçimde Ahiza (Ахиза) olarak kaydetmişlerdir.[3] Ancak Ahiza adı "yabancı kökenli olduğu" gerekçesiyle 1925 yılında Ferhatlı olarak değiştirilmiştir.[4] Nitekim 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köyün adı Ferhadli (فرهادلي) olarak geçer.[5] Bununla birlikte Dahiliye Vekaleti'nin 1933 yılında yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Ahiza olarak yazılmıştır.[6]

Ahiza, tarihsel Tao-Klarceti bölgesinin en eski yerleşim yerlerinden biridir. Köyün iki kilometre kadar kuzeyinde yer alan Ahiza Kalesi'nin 5. yüzyılda Gürcü kralı Vahtang Gorgasali tarafından yenilenmiş olması da yerleşimin eski olduğunu göstermektedir.[7] Ahiza, birleşik Gürcü Krallığı sınırları içindeyken 1080’de bütün bölge gibi Büyük Selçuklular tarafından istila edildi. Daha sonra Gürcü atabegler tarafından yönetilen Samtshe Prensliği sınırları içindeyken, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildi. Aynı dönemde, yaklaşık olarak Samtshe Prensliği topraklarında Çıldır Eyaleti kuruldu ve Ahiza bu eyaletin içinde yer aldı. 16-17. yüzyıllarda Ahiza bu eyaletin Ardanuç sancağının merkez nahiyesine bağlı bir köydü.[8]

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan köy, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya'nın eline geçti. 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Ahiza'da 197 kişi yaşıyordu; bu nüfusun 8'i Gürcü, 179'u Türktü.[3] 1908’de ise, Artvin sancağı (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı bir köyün nüfusu 157 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir.[9]

I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rus ordusunun çekilmesinin ardından Ahiza, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında askeri bir harekâtla yeniden Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Ahiza'nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[10] 1922 tarihli nüfus cetveline göre Ahiza köyünde 23 hanede 73 kişi yaşıyordu.[4] 1926 nüfus tahririne göre ise köyün nüfusu, 53'ü kadın ve 48'i erkek olmak üzere 101 kişiden oluşuyordu.[11]

Ahiza’da üç kilise ile bir kalenin bulunduğu bilinmektedir. Bugün geriye hiçbir şey kalmamış olan kiliselerden biri Piskoposluk kilisesiydi. Bunun dışında iki tane de köy kilisesi vardır. Köyün merkezinin 250 m batısında bulunan kilise tek nefli bir yapıydı ve bu kiliseden günümüze yıkıntılar kalmıştır. Diğer köy kilisesi de tek neflidir ve günümüze kalmış yıkıntıları köyün merkezinin 300 m doğusunda yer alır.

Ortaçağda Klarceti’de iki büyük kalesinden biri olan Ahiza Kalesi, Ahiza köyünün iki kilometre kadar kuzeyinde, Cehennem Deresi’nin sağ kıyısında yer alır. Bir kısmı günümüze ulaşan kale 5. yüzyılda Gürcü kralı Vahtang Gorgasali tarafından yenilenmiştir.[12]

• YerelNET