Ebussuud Efendi

30 Aralık 1490 tarihinde Çorum'un İskilip ilçesinde doğdu. Bazı şarkiyatçılar İmâd’ı Âmid ile karıştırıp Ebüssuûd Efendi’nin Diyarbakırlı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Âlî Mustafa Efendi ve Peçuylu İbrâhim’in İmâd’ı İmâdiye ile karıştırarak Ebüssuûd Efendi’yi Kürt asıllı göstermeleri de yanlıştır. Zira Ebüssuûd Efendi’nin ailesinin şimdi Irak topraklarında kalmış bulunan İmâdiyeli değil İskilip’e bağlı İmâdlı olduğu, çağdaşı bazı kaynaklar da dahil olmak üzere (mesela bk. Hısım Ali, s. 440 vd.) hemen bütün kaynaklarca belirtilmektedir.[2] Şeyh Yavsî'nin oğludur ve anne tarafından da Ali Kuşçu'nun torunudur.[1]

1533'te İstanbul kadılığı görevine atandı; sonra Bursa kadılığına geçti ve 1537'de Rumeli kazaskerliği görevi verildi. Sultan I. Süleyman devrinde 1545 tarihinde Şeyhülislamlığa getirildi.[3] Başarılı olduğu için Sultan I. Süleyman'in ölümünden sonra, II. Selim devrinde de görevini sürdürdü.

Bu sultanlarla birlikte çalışarak verdiği fetvalarla I. Süleyman'ın Yezidilere karşı hareketlerini ve II. Selim'in Kıbrıs seferini destekleyen fetvalar verdi. Verdiği fetvaların arasında enteresan olarak Karagöz oyunları gösterileri ve o zaman yeni olarak Osmanlı ülkesine girmekte olan kahve içilmesi konuları bulunmaktadır.[3]

Kanuni ve II. Selim devrindeki önemli kanun hareketlerinde bulundu. Kanuni Sultan Süleyman'ın karşısında "padişah emriyle nâ-meşrû’ olan nesne meşrû’ olmaz" çıkışını yaptığı ifade edilir. Osmanlı toprakları dışındaki islam coğrafyasında da itibar sahibi olmuş ve eserlerinin etkisi günümüze kadar devam etmiş bir alimdir.[3] Kanunnameler hazırlattığı ve birçok alim yetiştirdiği için ilmiye sınıfı uzun bir müddet zayıflamamıştır. Ebussuud aynı zamanda bir şairdi.

Kanuni döneminde, Osmanlı yasalarına yaptığı katkılara rağmen Ebussuud Efendi, Anadolu'da Safevî taraftarı Kızılbaşlar için verdiği fetvalarıyla bilinir. Verdiği fetvalar arasında "Kızılbaşların canları, malları helâldir, onlarla savaşırken ölmek şehitliğin en yücesidir" ve "Kızılbaşların kestiği hayvanın eti mundardır, yenmez" gibi, günümüzde de bilinen fetvaları yer alır.[4]

Ebusuud Efendi 23 Ağustos 1574'te öldü.[1] Mezarı Eyüp'te Daru'l Hadis'in yanında Ebussuud Haziresindedir.[5]

Ebussuud Efendi'nin Eyüp'teki mezar taşı

Bilinen 22 adet eseri ile çeşitli risaleleri vardır. "İrşadü’l-Aklu’s-Selim Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim" adlı tefsiri alanında en önemli eserlerden kabul edilir. Bazı eserleri aşağıdaki gibidir:

Tefsir

• İrşadü’l-Aklu’s-Selim Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim (Arapça tefsir)
• Maâk'dü t-tarrâffi evveli sureti'l-Feth minel-Keşşâf
• Tefsirü sureti'I-Furtan
• Tef sini sureti'I Müminin
• Risale fi bahsi imâni'l-Firavn

Hukuk

• Fetavayı Ebussuud Efendi
• Kanunname-i Ali Osmani (Fatih devrine adını veren kanun)
• Maruzaat (çeşitli fıkhî ve ameli hükümler)
• Arâzî-yi Harâcıyye ve Oşriy-ye Hacında Kanun ve Fetvalar
• Risale fi vakfı'I-men kül ve'n-nufçûd
• Bidâatü'l-kadî li-ihtiyâcihi fil-müstakbel ve'l-mâzî
• Fe-tâvâ Kâtiblerine Tenbih
• el-Fetva'l müteallikti bı-beyânı'I-valftı'I-muteber e lı'l-hasad ve istihlâk) I-galat
• Gamezâtü I-melih fi evveli mebâhisi kasri'l-âmm mine't-Telvîh
• Sevâkjbii'l-enzâr fi evâılı Menârı'l-envâr
• Hasmü'l-hılâffi'l-mesh ale'l-htfaf
• Risale fi val^fi'I-arazî ve bazı âhkami'l-vakj
• Rishile fi tescili'I-evkaf Risale fi vakfı't-tâvahîn ale'I-arzı'l-mevkûfe li'l-gayr
• Öşür Hakkında Risale

Dil ve edebiyat

• Calatüt-ı Ebussuud (Gala-tât-ı Avam)
• el-Kasîdetü'l-mîmiyye
• el-Kasâidü'l-Arabiyye
• Ka-sîde fi nsai's-Sultân Süleyman
• Münşeat-ı Ebussuud
• Galatat (yanlış kullanılan kelimeler)
• Kaside-i Mimiyye (Arapça şiir)
• Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili’l-Menâr
• Ğamazâtu’l-Melih
• Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili Menâri’l-Envâr fi’l-Usûl

Akaid

• Risale fi beyanı'I -kaza ve'l-kader

Çeşitli

• Risale li-ecli'ttaûn
• Duânâme-ı Ebussu-ûud (Duaname yalın bir dil ile yazılmış dualar ve hadisler)
• Risale fi ediyeti'l-me'sûre
• Risale-i Mergûbe
• Mecmua-ı Deavât

2011 yapımı Muhteşem Yüzyıl adlı dizide Tuncel Kurtiz tarafından (ölümüne kadar) canlandırıldı.

• İbrahim Peçevî (Haz. Bekir Sıtkı Baykal), (1981) Peçevi Tarihi, Cilt:1, Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı, say. 2.,
• Schneider, Irene (2001). "Ebussuud". Michael Stolleis (ed.) (Ed.). Juristen: ein biographisches Lexikon; von der Antike bis zum 20. Jahrhundert (Almanca) (2nd edition bas.). München. s. 192. ISBN 3406 45957 9. Bilinmeyen parametre |yayıyımcı= görmezden gelindi (yardım)KB1 bakım: Fazladan yazı: editör listesi (link) KB1 bakım: Fazladan yazı (link)
• İsmail Hâmi Danişmend, (1971) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul: Türkiye Yayınevi, say. 114. ISBN

• Ebussuud'un fetvaları

Vikisöz'de Ebussuud Efendi ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.