Çayıralan

Çayıralan, Yozgat iline bağlı ilçelerden biridir. İlçe toprakları Türkiye'nin tam orta noktasında yer alır. Sivas, Kayseri ve Yozgat il sınırlarının kesiştiği noktadır. Çayıralan, bir yanında Akdağ Ormanları ve Akdağlar ile çevrili yeşil Anadolu ilçelerindendir. Rakımı 1 330 m, yüzölçümü 1 445 km² ve nüfusu 25 958 (1997)dir. İlçe arazisi genellikle dağlıktır. Doğuda Akdağlar, batıda Gevencik Dağı, kuzeybatıda ise, Beydağı yer almaktadır. Vadilerle parçalanmış olan engebeli arazi, yer yer dalgalı düzlükler görünümüne kavuşmaktadır. İlçede tanınmış büyük bir akarsu yoktur. Ancak, çok sayıda küçük dere ve öz bulunmaktadır. Çayıralan Özü, en önemli akarsuyudur. Beypınarı ve Kayapınarı sularının birleşiminden oluşan Karacal Özü, Aşağı tekke Deresi, Külekçi suyu ve Dere Kemal ise, Çayıralan Özü'nün önemli kollarını oluşturmaktadır. Doğal göllerin bulunmadığı ilçede, Yahyasaray barajı ve İğdecik barajı'nın göletleri, hem tarım alanlarının, sulanmasında kullanılmakta, hem de çevreye bir görüntü kazandırmaktadır. İklimin karasal olduğu ilçede, yazlar; sıcak ve kurak, kışlar ise, soğuk ve kar yağışlı geçmektedir. Akdağlar ilçeyi sert rüzgarlara karşı koru maktadır. Hakim bitki örtüsü bozkırlardan oluş muştur. Yağışların daha çok olduğu dağlık alanlarda ise; çam, meşe ve ladin türlerinden oluşan ormanlar yer almaktadır (% 43.76). Çayıralan, Yozgat il'i genelinde Ormanların en yoğun olduğu ilçelerden birisidir. Vadi tabanlarında da söğüt ve kavak toplulukları yer almaktadır.

Çayıralan
İlçe
Yozgat'ın Türkiye'deki yeri
Ülke	Türkiye
İl	Yozgat
Coğrafi bölge	İç Anadolu Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Bekir ÖZEN[1]
• Belediye başkanı	Ömer Codar (CHP)
Yüzölçümü
• Toplam	1.263 km² (487 mil²)
Rakım	1.330 m (4.360 ft)
Nüfus  (2018)
• Toplam	13,512
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu	66600
İl alan kodu	0354
İl plaka kodu	66
Resmî site Belediye Kaymakamlık

Çayıralan bölgesinin tarihi ilk olarak Dulkadiroğulları Beyliği zamanına uzanıyor. Dulkadiroğulları Beylerinden Sultan Alaüddevle Bozkurt Bey (Han) (1479-1515) beyliği döneminde Akdağ-Çayıralan bölgesinde Kılınç Abdal Zaviyesi’ni yaptırmıştır. Bu dönemde burada köy yoktur ama Çayırşeyhi ve Karalu gibi mezralar vardır. Mezra köyden küçük tarım yapılabilen yerleşim yeridir. Sultan Alaüddevle 1515 yılında Turnadağ Savaşı’nda Yavuz Sultan Selim Han’ın görevlendirdiği Rumeli Beylerbeyi Sinan Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusuna yenilince Osmanlı Beyliğe son vermiş ve topraklarını Osmanlı topraklarına katmıştır. Bozok ise bir liva (sancak-vilayet) olarak Osmanlı idari yapısında yer almıştır. Kuvvetle muhtemel ki Bozok Sancağı’nın ilk Sancak Beyi de Çerkez İsa Bey’dir.

Osmanlı İmparatorluğu zamanında Akdağ Nahiyesi-Akdağ kazası olarak da anılan ilçenin tarihi Kayseri, Kırşehir ve Bozok Valiliklerinde bulunmuş olan Çerkeş İsa Bey'e (Türbesinin yapılma tarihi 1530'dur) kadar dayanır. Osmanlı Klasik döneminde kaza-nahiye merkezi olan köy Bozok Sancağı'nın Sancak merkezidir. Çerkez İsa Bey'in çiftliğine yerleştirilen Bozokların Beydili Türkmenleri-Karalu Cemaatı-Yeni Karalu Cemaati (Karalu-i diğer) tarafından köy kurulmuştur. Köyün ismi Çayır Şeyhi karyesidir. Köyün kurulmasından önce köyün etrafında çeşitli isimlerle anılan mezraalar vardır. Karalı-Karalu mezraı da bunlardan biridir. Bu gün ilçe merkezinde lisenin yan tarafı karalu diye bilinen yerdir. Karalu-Karalı ismi ilçenin tarihi açısından çok önemlidir. Köyün ilk kuruluşunda çiftliğe Çerkez İsa Bey tarafından iskan ettirilenler Oğuzların Bozok Kolunun Beydili Boyu, İnallu taifesine mensup Karalu Cemaatı ve Karalu-i diğer (Yeni Karalu) Cemaatı'dır. İlçenin bilinen belgeli tarihi ancak Çerkez İsa Bey zamanına kadar uzanır. Çerkez İsa Bey'in türbesi 1530 yılında yapılmıştır. maalesef ilçede yanlış bilinen bir tarihi bilgi vardır. Bu kümbetin (türbenin) Selçuklulardan kaldığı söylenir. Bu tamamen yanlıştır. Türbenin orijinal Osmanlıca kitabesine bakıldığı zaman gerçek anlaşılmaktadır. Kitabenin tarihi 1530'dur. Ancak ilçenin 5 km güneyinde yer alan Turluhan (eski adı Torulhan) köyünün tarihinin daha eskiye dayandığına dair rivayetler vardır. Bununla ilgili Osmanlı Arşivi'nde herhangi bir bilgi veya belgeye rastlanamamıştır. İlçenin su kaynağı olan Kaynarpınar mevkiinde Torulhan köyünün eski yerleşim yerinin bulunduğu yerde daha önceden bir han olduğu rivayet edilmektedir. Ancak bu hususta da bir belge ve bilgiye rastlanamamıştır.

İlçenin nüfusu 18.040 olup 11.134'ü köylerde, 6.906'sıysa ilçe merkezinde yasamaktadır. Doğu ve kuzeyden çam, meşe ve ardıç ormanları ile çevrilidir. İlçenin önemli iş alanları tarım, hayvancılık, arıcılık, ticaret, fidancılık, orman ürünleri imalatı olarak sayılabilir. Civar ilçeler içerisinden eğitim seviyesi en yüksek ilçe olan Çayıralan halkının büyük bir kesimi (Gurbetçi) işçi olarak başta Almanya, Avusturya, Hollanda, Belçika, Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinde çalışmakta, geri kalan halkın büyük bölümü ise memur ve girişimci olarak başta Kayseri, İstanbul, Adapazarı, Mersin, Ankara gibi kentlerde yaşamlarını sürdürmekteler.

Avrupa'da işçi olarak çalışanların sayısı büyük bir yekün oluşturmaktadır. Tarihi eser olarak ilçe merkezinde Selçuklulardan kalma Kümbet bulunmaktadır. Eskiden bir medrese, mezarlık ve bahçesinde yer alan Kümbetle birlikte bir kompleks olan bu alandan geriye bugün sadece Kümbet kalmıştır. Bugün medresenin yerinde yeni inşa eidlen bir Cami bulunmaktadır. Caminin ismi Selçuklu Camii yerine Aşağı Camii olarak değiştirilmiştir. Halkının büyük kısmı Müslümandır, son yıllarda camii, okul gibi kamusal hizmet binalarının sayısında artma gözlenmiştir.

İlçeyi ilk kuranların büyük bir bölümü göçmen Türkmen Yörüklerdir. Çevre köylerden ilçe merkezine dorğu göç devam etmektedir. Avrupa emeklilerinden bir bölümü ve memuriyet nedeniyle ilçe dışındaki memur emeklileride ilçeye dönerek ahir ömürlerini ilçelerinde yaşamayı tercih etmektedirler.

İlçeden, beyin göçü olmaktadır, büyük şehirlerde üniversite okuyarak Türkiye'nin birçok illerinde ikamet eden Çayıralanlılar vardır. Bununla birlikte ilçesine ahdi vefa tamamen dönüp hizmet edenler de vardır.