Ziya Songülen

Mehmed[lower-alpha 1] Ziya Bey, 9 Eylül 1886 yılında İstanbul'da dünyaya gelmiştir. Anne tarafından Osmanoğlu Ailesi üyesidir; annesi Azize Hanım, Sultan II. Mahmud'un kızı olan Saliha Sultan'ın 1. kuşak torunudur.[3]

Ailesi ileri görüşlü, modern ve eğitimli olan Ziya Bey, Damat Gürcü Halil Rifat Paşa’dan başlayarak; dedeleri Nuri Mehmed Efendi, Server Paşa, Asım Paşa ve babası Suad Bey; Sadrazamlık, Kaptan-ı Deryalık, Valilik, Şura-yı Devlet Başkanlığı, Şehreminilik, Adliye Nazırlığı, Hariciye Nazırlığı, Büyükelçilik gibi devlet vazifelerinde bulunmuşlardır.

Ağırlıklı olarak Hariciye Nazırlığı ve devleti yurt dışında temsil etme görevlerinde bulunan aileye mensup olan Suad Bey ve Azize Hanım kendi aile büyüklerinden gördükleri gelenekle, oğulları Ziya’nın çok iyi eğitim almasını sağlıyordu. Okul çağına kadar hem Osmanlı terbiyesi alan, hem de İngiliz mürebbiyelerle yetişip Avrupa usulü terbiye alan Ziya Bey, Saint Joseph Lisesi'nde eğitimine devam eder.

Saint-Joseph Fransız Lisesi'nden 1903 yılında mezun olmasının ardından[4] yüksek tahsil için İngiltere’ye gitmiş ve yüksek inşaiye mühendisi olduktan sonra İstanbul’a dönmüştür. İngilizce ve Fransızcaya ileri derecede hâkim olması, saraya yakın köklü bir Osmanlı Ailesine mensup olması, ailesinin yurt içi ve yurt dışında geniş diplomatik ve dost çevresine sahip olması ve almış olduğu iyi eğitimi nedeni ile Düyun-u Umumiye'de vazife alır.[1][2]

İngiltere'deki yüksek tahsil dönemlerinde futbolu ilk kez burada gördü ve büyük bir ilgiyle takip etti. Tahsilinin ardından İstanbul'a dönüşünde bir futbol takımı kurmak maksadıyla ilk olarak Saint Joseph Fransız Lisesi'nden edebiyat muallimi olan Enver Yetiker ile temasa geçti. Bu görüşmeler neticesiyle 1907 yılında Modalı arkadaşlarıyla Fenerbahçe'yi kurdu. Kulübün ilk yıllarında hem aktif olarak defans mevkinde futbol oynamış hem de tüm masraflarını koşulsuz olarak bizatihi karşılamış ve Fenerbahçe'nin Sarı-Beyaz renkte olan ilk formalarını İngiltere'den getirtmiştir.[5]

İngiltere'de eğitim gördüğü yıllarda, buradaki futbol kulüplerine bestelenen marşlardan etkilenen Ziya Bey, sipariş üzerine marşlar besteleyen Osmanlı vatandaşı müzisyen Krikor Sinanyan ile anlaşmış ve 1908 tarihinde kayıtlara geçen, notasyonu günümüze kadar ulaşmış olan bu marşı Fenerbahçe'ye armağan etmiştir. Bahsi geçen bu marş, Türk futbol tarihinde bir takıma bestelenmiş ilk marştır.

Ziya Bey açık renk saçlı, mavi gözlü, oldukça uzun boyu (1.95 - 2.00 m) ve iri yapısı dolayısıyla, arkadaşları arasında “Fil Ziya” lakabıyla anılmıştır. "Nurizade" namı ise; babası Suat Bey'in dedesi olan Tanzimat dönemi Osmanlı bürokratlarından Nuri Mehmed Efendi'den kaynaklanmaktadır.

Memuriyeti sıralarında Viyana'ya vazifeli olarak gittiği 1918 yılında tanıştığı konservatuvar mezunu, piyanist Erna Valentin Meyer ile evlenmiştir. Erna Valentin Meyer, Ziya Bey'in ölümünden sonra eşinin yanına defnedilmeyi istediğinden ötürü Müslümanlığı kabul etmiş ve Esma ismini almıştır.[6]

Ziya Songülen, Fenerbahçe'nin 18 Kânun-u evvel 1324 (31 Aralık 1908) tarihinde yaptığı müsabaka öncesi çekilmiş bir fotoğrafta. Ziya Bey, ayaktaki kişilerden soldan dördüncüsüdür.

Nurizade Ziya Bey, İstiklâl Harbi'nde; Kuvâ-yi Milliye ordularına bir takım finansman sağlaması hasebiyle, o dönemlerde Mustafa Kemal Paşa'nın sempatisini ve dostluğunu kazanmış bir isimdir. Hatta, Cumhuriyet'in ilan edilmesinin ardından Mustafa Kemal Paşa tarafından Ziya Bey'in siyasal sebeplerle İstanbul'dan Ankara'ya geçip ikamet etmesi istenmiştir.[3] Mustafa Kemal, Ziya ve Esma Songülen çiftini Ankara'daki evinde ziyaret ettiği sırada kendisine servis yapılırken kullanılan yeşil, altın yaldızlı Limoges fincan takımını çok beğenmiş, Ziya ve Esma (Erna) çifti de jest yaparak bu fincan takımını kendisine hediye etmiştir. Bu fincan takımı uzun yıllar Çankaya Köşkü'nde sergilenmiştir.[2] Ziya Bey, aynı zamanda Türkiye'nin ilk seyahat acentesi olan NATTA'nın da kurucusudur. Felç hastalığı geçirdikten hemen sonra İstanbul Alman Hastanesi'ne yatırılan Ziya Bey, 1 sene kadar bu hastanede tedavi görmüştür. Tedavisinin ardından, bugünkü adı Kont Ostrolog Yalısı olan dedesine ait Server Paşa Yalısı'nı İngiliz bir mimara düzenlettirmiş ve burada inzivaya çekilmiştir. Ayrıca Ziya Bey'in bir dönem ikamet ettiği, babası Suad Bey'e ait Heybeliada'daki köşk ise; vefatından sonra İsmet İnönü ve ailesine satılmıştır.

Nurizade Ziya Bey'in, Aşiyan'da bulunan aile kabristanı. (Fenerbahçe SK, Kulübün 110. yılı anısına kabre bir anıt inşa etmiştir.)[7]

Ziya Bey; bir Osmanlı olarak doğmuş, Atatürk’le dostluk etmiş, Lozan ve Londra Konferansı'na katılmış, Cumhuriyetin kuruluşuna destek vermiş ve kuruluşuna şahit olmuştur. O devirde bu işlere vermiş olduğu desteği kanıtlayacak evraklar, Atatürk ile olan yazışmalar, Ziya Bey’in ölümüyle ekonomik krize giren ailenin elinden, çocuklarının eğitiminin devlet tarafından sağlanacağı gerekçesiyle, Celal Bayar Hükumeti tarafından alınmış ve bir daha geri verilmemiştir.[8]

Arkadaşları Ayetullah Bey ve Necip Bey ile birlikte futbol takımı kurduklarında: "Ziya Bey 21, Ayetullah Bey 19, Necip Bey 17 yaşındadırlar." Kulübün kuruluş, etkinliğe geçiş dönemlerinde tüm maddi ihtiyaçlarını bizzat kendisi üstlenen Ziya Songülen; başkanlığı döneminde (1907-1908) Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nu, o zamanki adıyla "Papazın Çayırı"nı, 17 altın para karşılığında satın almıştır.

Ziya Bey, II. Meşrutiyet öncesi oynanmasının yasak olduğu futbolun, Osmanlı topraklarında gelişmesi saikiyle bir inisiyatif alıp, tüm mesaisinin Fenerbahçe Kulübü'ne münhasır olmaması adına; aralarında II. Abdülhamit'in doktoru Cemil Topuzlu'nun da bulunduğu birkaç arkadaşıyla beraber dönemin Futbol Birliği (Lig) işlevini gören “Union Club” idaresini kurdu ve bu nedenle de Fenerbahçe Başkanlığı görevini 1908 yılı sonlarına doğru Ayetullah Bey’e devretti.[4]

Union Club idaresi deneyiminden bir süre sonra, yine kurucusu olduğu Fenerbahçe'ye geri dönse de; kendisine kulüp içerisinde aktif olarak görev verilmemiştir.[5]

Ziya Songülen, 21 Ağustos 1936'da 50 yaşındayken daha önce geçirdiği felç hastalığına bağlı beyin kanaması sonucu hayata veda etmiştir. Kabri, Aşiyan Mezarlığı'ndadır.

Fenerbahçe Spor Kulübü yöneticileri, 22 Aralık 2017 tarihinde kulübün 110. yılı anısına; Ziya Songülen'in Aşiyan'da bulunan kabrine yaptırdığı anıtın açılış törenini gerçekleştirmiştir.[7] Başkan Ziya Songülen, 1 numaralı kurucu ve ilk başkan olduğu için bugün dahi unutulmamaktadır.[1][2]

1. Doğum adı, Mehmed Ziya'dır. Bu isim, 1830'lu yıllarda Osmanlı bürokratı olarak hizmet vermiş olan büyük dedesi Mehmed Nuri Efendi'den gelmektedir.