Kıbrıs Türkleri

Kıbrıs Türkleri veya Kıbrıslı Türkler[10], Kıbrıs adasında yaşayan Türklerin, Osmanlı İmparatorluğu'nun 1571 yılındaki Kıbrıs adasını ele geçirmesinden sonra Anadolu'dan Kıbrıs adasına göç etmiş[11] ve 1974 yılında Türk Silahlı Kuvvetlerinin adaya müdahale etmesinden sonra adanın ikiye bölünmesiyle birlikte çoğunluğu KKTC'de yaşamını sürdüren kesimine verilen isimdir.[12]

Kıbrıs Türkleri
Önemli nüfusa sahip bölgeler
KKTC
  150.000[1]
Türkiye
  300.000-500.000[2][3]
Birleşik Krallık
  200.000-400.000[3][4][5]
Avustralya
  40.000-60.000[3][5][6][7]
ABD
  5000[8]
Kıbrıs Cumhuriyeti
  309[9]
Diller
Kıbrıs Türkçesi
Din
İslam (detaylar)

Tarihçe

Kıbrıs'ın Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrolüne geçmeden önce, Doğu Akdeniz'deki Osmanlı'ya ait gemilerine akın yapan Hristiyan korsanlarının sığınağı haline gelmiştir.[13] Bu korsanlar genellikle deniz ticaret gemilerine ve hacca giden yolculara saldırarak buradaki yol güvenliğini yok etmektedir. Bu gibi nedenlerden dolayı Kıbrıs'ın alınması gerekli görülmüştür.[14]

Kıbrıs, Piyale Paşa komutasındaki donanma ile birlikte[15] yaya 60.000 kişiden oluşan Lala Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, 2 Temmuz 1570'te Limasol’a çıkması[16] ve 4 Ağustos 1571'de Mağusa'nın[17] Venedikli Mağusa Kale komutanı Bragadino’nun 5 maddelik bir antlaşmayla kaleyi teslim etmesiyle sonuçlanan bir seferle Osmanlı İdaresine girdi.[18] Kıbrıs'ın ele geçirilmesiyle Osmanlı Devleti, Doğu Akdeniz'e tamamen hâkim olmuştur.[19]

Kıbrıs'ın Osmanlı İmparatorluğu'nda denizci olan Piri Reis tarafından Kitab-ı Bahriye adlı eserinde yer verdiği tarihi haritası.[20]

15 Eylül 1570 tarihinde Lala Mustafa Paşa, tören ile Lefkoşa şehrine girmiştir.[21] Kıbrıs fethedildiği tarihte adada çok az sayıda Ortodoks Rum vardı. Çünkü Venedikliler Katolik idi ve Ortodoks Kilisesi'ne yaşama hakkı tanımıyordu. Osmanlı Devleti Ortadokslara serbestçe kilise kurma ve gelişme imkânı sağladı. Böylece adada Ortodoks Kilisesi gelişti ve Katolik Kilisesi etkinliğini kaybetti.

1571 yılında Kıbrıs'ta yapılmış bulunan nüfus sayımında yerli halkın nüfusu 150.000'dir. Burada bulunan Türk askeri ise 30.000 kadardır.[22] Yunan kaynakları Kıbrıs Türklerinin, asla Türk olmayıp, sonradan asimilasyona uğrayıp müslüman olan ve Türkleşmiş adanın yerli halkı olduğu belirtilir.[11] Fakat adanın tamamının kontrol edilmesinin ardından Osmanlı idaresi tarafından Karaman'dan ve Taşeli Yöresinden adaya göç ettirilen Türkler[23] ve Beyşehir, Ürgüp, Niğde, Aksaray, Akşehir, Kayseri gibi Anadolu'nun orta kesiminde kalan şehirlerinden aileler getirilerek Osmanlı döneminde Kıbrıs'a Türk göçü sağlanmıştır.[11] Bugün adada yaşayan Kıbrıs Türklerinin (Kıbrıs Harekâtı'ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti'nden gelenler hariç) soyu bu Osmanlı idaresinde adaya gönderilen Türklerden gelmektedir.[11] Bazı Kıbrıs Türkleri ise Müslüman olmuş Lüzinyan ve diğer Hristiyan azınlıklardan meydana gelmektedir.[24]

Ayrıca 1572 yılında Kıbrıs'ın çeşitli yerlerinde bulunan farklı görev sınıflarına bağlı sayıları 4000'e bulunan askerlerin ve memurların ailelerini adaya getirilmelerine izin verilmiş, bunlardan adada kalıcı olarak yerleşmek isteyenlerine ise kolay imkânlar sunulmuştur.[11]

1745-1814 döneminde, Müslüman Kıbrıs Türkleri, Kıbrıs adasında Hristiyan Kıbrıs Rumlarına karşı nüfusça çoğunluktaydı (bu dönemde, Kıbrıs Türkü sayısı ada nüfusunun %75'ine kadar çıktı) (Drummond, 1745: 150.000'e 50.000; Kyprianos, 1777: 47.000'e 37.000;[25][26] De Vezin, 1788-1792: 60.000'e 20.000; John M. Kinneir 1814: 35.000'e 35,000)[27]

Kültür

Kıbrıs Türkleri Anadolu'dan getirdikleri Anadolu kültürünü uzun süre korumayı başarmış bir topluluk olmasına rağmen, 1974 yılına kadar Kıbrıs Rumları ile birlikte yaşadıklarından dolayı Rum kültüründen de etkilenmişler ve özellikle dil alanında birçok kültür alışverişi yaşanmıştır.[28]

Adanın 1878 yılında fiilen İngiliz yönetimine geçmesinden sonra ada Türklerinin Anadolu ve Türk kültürüyle olan bağları daha da zayıflamış ve zaman içerisinde "Kıbrıslılık" kültürü başgöstermiştir. Bu kültür 400 yıl içeresinde adada varalon değişik kültürlerden örneğin Latinler, Rumlar, ve Maronitlerden etkilenen Kıbrıs Türkleri kendi kültürlerini oluşturdular.[28]

Kıbrıs Türk mutfağı tipik bir Akdeniz mutfağı özelliklerini taşır.[29] Zeytinyağlı yemeklerin yanı sıra Şeftali Kebabı olarak bilinen kebap türü çok ünlüdür. Küp kebabı ada genelinde yaygın olarak yapılan bir kebap türüdür.[30]

Kıbrıs Türkleri, birçok farklı etkinliklerde kendi halk danslarını oynamaktadır. Bu halk dansları arasında karşılama, mendil oyunları, zeybek ve kasap oyunları vb. vardır.[29]

Günümüzdeki yapı

Zamanla ada Türkleri ile 1974'ten sonra adaya gelen Türkler arasında "yerli Kıbrıslılık" düşüncesi etrafında bir ayrılık oluşmuş ve bunun sonucunda "Kıbrıs Türkleri" ve "Türkiye Türkleri" olmak üzere toplum iki kesime bölünmüştür.[31] Bu iki kesim arasında resmiyette hiçbir şekilde olmayan fakat fiilen var olan heterojen bir toplum yapısı oluşmuş[31], bunun sonucunda Kıbrıs Türkleri ve Türkiye'den gelen Türkler arasında bir uzaklık meydana gelmiştir.

Toplumdaki bu ikili yapı zamanla ayrımcılığa dönüşmüş ve Kıbrıs Türklerince Türkiyeliler aleyhine, Türkiyelilerce Kıbrıs Türkleri aleyhine yorumlanmıştır. Bu güne kadar bu ayrımcılık, hiçbir resmi ortamda belirtilmemesine ve siyasilerce ısrarla reddedilmesine rağmen varlığını sürdürmektedir.[32]

Toplumun bu ikili yapısından ötürü günümüzde saf bir Kıbrıs Türk kültüründen bahsetmek zorlaşmıştır. Her ne kadar sonradan adaya gelenler Kıbrıs kültürünü kısmen benimsemişseler de işgücüne ve turizme bağlı son göçlerden ve yerli toplumun kültürel anlamda dünyaya açılmasından sonra adadaki Kıbrıs Türk kültürü iyice zayıflamıştır.[28]

Avrupa Birliği Eurostat araştırmasına göre Kıbrıs adasının toplam nüfusunun %67'si Rum, %33'ü Türk'tür. Adada çok az nüfusla İngiliz, Ermeni ve Maruni toplulukları da bulunmaktadır. En büyük şehri Lefkoşa'dır.

Diaspora

Kıbrıs Türklerinin bir kısmı 1955 yılından itibaren siyasi ve ekonomik sebeplerle ülke dışına göç etmişlerdir. Özellikle Birleşik Krallık, Avustralya ve Türkiye; Kıbrıs'tan büyük oranda göç almıştır. Ülkeye uygulanan ekonomik ambargolar nedeniyle üçüncü ülkelere yapılan ticarette büyük zorluklar çekilmesi ülke dışına yapılan göçlerin zaman içerisinde devamlılık kazanmasına yol açmıştır. Kesin sayısı bilinmemekle beraber ülke dışında yaşayan Kıbrıs Türkleri sayısı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk nüfusundan fazladır.[33]

Kıbrıs dışındaki Kıbrıs Türklerinin büyük kısmı Batı Avrupa, özellikle Birleşik Krallık'ta ve Türkiye'de yaşamaktadır. Diğer kayda değer Kıbrıslı Türk grupları Avustralya ve Kuzey Amerika'dadır.[34]

Birleşik Krallık

Birleşik Krallık'ta, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk nüfusu kadar Kıbrıs Türkü'nün yaşadığı tahmin edilmektedir.[33] I. Dünya Savaşı sırasında çoğu Türk, Birleşik Krallık Ordusu'na katılarak dünyanın çeşitli yerlerinde savaşır ve savaş sonunda ise Britanya adasına yerleşmeye başlarlar. II. Dünya Savaşı'nda ise Kıbrıs adasında yaşanan ekonomik istikrarsızlıkla göçler yaşanır.[33]

1951 senesinde ise Türk nüfuzu, Birleşik Krallık'ta varlıklarını pekiştirmek amacıyla Kıbrıs Türk Cemiyetini kurarlar[33] ve 1958 yılında ise dönemin Türkiye Başbakanı Adnan Menderes'in de maddi yardımları ile Oxford Street'teki dernek binası alınarak faaliyetlerine orada devam eder. Dernek, 1950'li yılların sonunda Türkiye'nin Taksim isteğine yönelik Birleşik Krallık'taki Kıbrıs Türklerin mitingler yapmalarını sağladı.[33]

Dil

Kıbrıs'ta, daha ziyade yerli Kıbrıs Türklerinin konuştuğu, Türkçenin bir şivesi veya Türkiye Türkçesinin Kıbrıs ağzı[35] olan Kıbrıs Türkçesi konuşulur.[36]

Yazı dilinde kullanılmamaktadır. Kullananlar olsa bile sistematik yapısı oluşturulmadığı için kişiden kişiye ve bölgeden bölgeye değişiklikler gösterebilmektedir. Örneğin Baf yöresi, Karpaz yöresi gibi bölgesel söyleyişlerde farklılıklar olabilmektedir.[35]

Din

Günümüzde ise Kuzey Kıbrıs nüfusu 2011 yılı itibarıyla 294.906'dır.[37] Çeşitli kaynaklarda KKTC'deki Müslüman nüfus oranının %98,71 ile %99 oranında yer aldığı belirtilmektedir.[38][39][40][41][42] %0,5 oranındaki halkın Ortodoks Hristiyan, %0,2 oranında halkın Maruni Hristiyan, geriye kalanların ise diğer dini inançlarının bulunduğu belirtilmiştir.[38][40]

Kıbrıs Türklerinin %99'u Sünni mezhebine mensuptur.[43] Ancak Kıbrıs Türk halkında özgürlükçü bir din anlayışı hakimdir[44] ve pek çoğu sekülerdir.[43][45]

Kıbrıs'ta 1831 (Hicri 1246) tarihinde yapılan nüfus sayımında yalnızca Kıbrıs genelindeki erkek nüfus kayıt edilmiştir.[46] Kıbrıs adasının nüfusunun o tarihte 45.365 kişi olduğu, 45.365 kişiden 29.780'sinin Gayrimüslim, 15.585 kişinin ise Müslüman olduğu yazılmıştır.[46] Bu doğrultuda 1831 yılında Kıbrıs halkının %65,6'sı Gayrimüslim, %34,4'ünün ise Müslüman nüfustan oluştuğu anlaşılmaktadır. Aynı tarihte başlıca kentler baz alındığında;

  • Lefkoşa'da 3.511 Müslüman (%60,8), 2.264 Gayrimüslim (%39,2),
  • Hırsofi'de 1.108 Müslüman (%48), 1.194 Gayrimüslim (%52) yaşadığı ve bulunduğu belirtilmektedir.[46]
  • Limason, Omorfa, Gilan, Girinye, Magosa ve Lefke'de Müslümanların genel toplam içerisindeki oranı yaklaşık 1/4'tür.[46]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Genel
  • Hasgüler, Mehmet. Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu, Alfa Yayınları, Şubat 2007, ISBN 975-297-836-3.
  • Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik, "Osmanlı İdaresinde Kıbrıs", Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2000).
Özel
  1. Hatay, Mete (2017). "Population and Politics in north Cyprus: An overview of the ethno-demography of north Cyprus in the light of the 2011 census". PRIO Cyprus Centre. s. 48. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2018. Taking the estimate of a current ‘TRNC’ citizen population at around 215,000, then, and subtracting the approximately 6,000 persons born in third countries whose heritage is not known, we may assume that there are around 150,000 persons of native Cypriot heritage, including 12,000-15,000 of mixed parentage (one Cypriot parent).
  2. Cicioğlu, Hasan (1983). "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Eğitim" (PDF). dergiler.ankara.edu.tr. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2010.
  3. TRNC Ministry of Foreign Affairs (2001). "Briefing Notes on the Cyprus Issue". 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2010.
  4. Bahceli, Simon (17 Mart 2005). "Britain slams London authority for ban on Turkish Cypriot ads". Cyprus Mail. Cyprus Mail. Erişim tarihi: 5 Ekim 2010.
  5. Akben, Gözde (11 Şubat 2010). "OLMALI MI, OLMAMALI MI?". Star Kibris. Star Kibris. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2011.
  6. "Yesterday & Today - Turkish Cypriots Of Australia". 16 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2009.
  7. "Turkish Cypriots seek recognition". 30 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2009.
  8. "Kıbrıslı Amerikalılar". 1 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2009.
  9. "Güney Kıbrıs'ta yerel seçimler yapılıyor". Zaman. 17 Aralık 2006. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
  10. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Mart 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2019.
  11. Göyünç, Nejat. "Kıbırs'ta Türk İdaresi". Türk Federasyon. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
  12. antiwar.com 16 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Leon Hadar "In Praise of 'Virtual States'" (16 Kasım 2005)
  13. Martin Sicker, "The Islamic world in ascendancy", sf. 213, Praeger Publishers (30 Haziran 2000).
  14. Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik, "Osmanlı İdaresinde Kıbrıs", sf. 48, Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2000).
  15. Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik, a.g.e., s. 51.
  16. "Hürriyet ansiklopedik yıllığı", sf. 198, Hürriyet (1975).
  17. Ali Efdal Özkul, Aydın Özkul, "Kıbrıs'ın sosyo-ekonomik tarihi, 1726-1750", sf. 38, İletişim Yayınları (2005).
  18. Ahmet C.Gazioğlu, Kıbrıs Türk Tarihi , Türk Dönemi 1570–1878, Lefkoşa; Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, 1994, s.35-83.
  19. Erdinç Sancar, "21. yüzyıl stratejilerinde Türk denizcilik tarihi", sf. 174, IQ Kültür Sanat Yayıncılık (2006).
  20. Metin Soylu, Piri Reis Haritası'nın Şifresi, Truva Yayınları, İstanbul, Temmuz 2005, s.133.
  21. Yusuf Küçükdağ, "Türk tasavvuf araştırmaları", sf. 209, Çizgi Kitabevi (2005).
  22. Halil Fikret Alasya, "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ", sf. 2, Türk Kültürü nü Araştırma Enstitüsü (1987).
  23. Pierre Oberling, Mehmet Erdoğan, "Bellapais'e giden yol", sf. 1, Genelkurmay Basımevi (1987).
  24. Hasgüler, Mehmet. Kıbrıs'ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu; 346. sayfa, Alfa Yayınları, Şubat 2007, ISBN 975-297-836-3.
  25. Claude Delaval Cobham Excerpta Cypria, Cambridge University Press, 1908, s.366-67
  26. Archimandrite Kyprianos 27 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Istoria Khronoloyiki tis Nisou Kiprou (History and Chronicles of the Island of Cyprus, Ιστορία χρονολογική της νήσου Κύπρου) 1788, s.495
  27. Mete Hatay, "Is the Turkish Cypriot population shrinking?", PRIO Cyprus Center, 2007, s.19
  28. Özcanhan, Özcan (9 Nisan 2008). "İngiliz-Türk-Rum kültürü karışımı". Kıbrıs.net. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
  29. "Kıbrıs Türk Kültür Derneği, [[Kıbrıs Türk Kültürü]]". Kıbrıs Türk Kültür Derneği. 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009. URL–vikibağı karışıklığı (yardım)
  30. "Akdeniz Mutfağı". Kıbrısca.com. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
  31. "Kıbrıs'ı "görüşüyorlar"!". Yeni Dünya için Çağrı Dergisi, 52. sayı. 15 Aralık 2001. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
  32. Hatun, Şükrü (6 Aralık 2001). "Kıbrıs'ı Kıbrıslıdan sor". Radikal. 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
  33. Eskioğlu, Faruk (24 Nisan 2009). "İngiltere'deki [[Kıbrıslı Türkler]]". Açık Gazete. 26 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2009. URL–vikibağı karışıklığı (yardım)
  34. Özsaglam, Muhittin T. (16 Haziran 2008). "Kıbrıs Türk Diasporası..." Yeni Düzen. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
  35. ""Kıbrıs Ağzı, Kıbrıs Türkçesi"" (PDF). Kuzey Kıbrıs MEB. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2009.
  36. Johanson, Lars (2009). "Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği". Bahar / 2009 sayı 49: 93-100. 25 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2009.
  37. Boyle, Juliet; Sheen (1997), Freedom of religion and belief: a world report, Routledge, ISBN 0-415-15978-4, s. 290.
  38. Suiçmez, Yusuf. Türk Dünyasının Dinî Meseleleri - Kıbrıs'ta Din 20 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları) Erişim tarihi: 14 Temmuz 2012.
  39. Darke, Diana (2009), North Cyprus, Bradt Travel Guides, ISBN 1-84162-244-3, s. 10.

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.