Alabama

Alabama (/ˌæləˈbæmə/), ABD'nin güneydoğusunda bir eyâlet. Kuzeyinde Tennessee, doğusunda Georgia, güneyinde Florida ve Meksika Körfezi, batısında Mississippi vardır. Amerika Birleşik Devletleri'ne 1861 yılında katılmıştır. Başkenti Montgomery'dir.

Alabama Eyâleti
Alabama'nın Bayrağı Alabama'nın Mührü
Amerika Birleşik Devletleri'nin eyaletleri
BaşkentMontgomery
En büyük kentBirmingham, Alabama
ValiKay Ivey (R)
SenatörlerRichard Shelby (R)

Doug Jones (D)

Alan
 -Toplam Alan135.775 km²
 - Kara131.442 km²
 - Su4.333 km² (3,19%)
Nüfus (2000)
 - Toplam Nüfus4.447.100 (23'üncü)
 - Nüfus yoğunluğu33,84 /km² (26'ncı)
Eyalet olarak kabul edildiği
 - Tarih14 Aralık 1819
 - Sıra22'nci
Koordinatlar
Enlem30°13' K ile 35° K arası
Boylam84°51' B ile 88°28' B arası
Genişlik306 km
Uzunluk531 km
Zaman dilimiCentral: UTC-6/DST-5
Rakım
 - En yüksek noktaMount Cheaha, 734 m
 - Ortalama Yükseklik152 m
 - En alçak nokta0 m
Kısaltmalar
 - ABD posta kısaltmasıAL
 - ISO 3166-2US-AL
Web sayfasıwww.alabama.gov

Tarih

İlk sakinleri, 10 bin yıldır burada yaşadığı sanılan yerlilerdir. Kolomb öncesi kültürlere ilişkin maddi veriler arasında Tuscallosa yakınlarında Moundville çevresinde bulunan yerleşim birimleri, tören yerleri, sarmal biçimindeki kurganlar ile Apalaş Dağlarında yer alan mağara evler sayılabilir. Bölge, 16. yüzyılda Avrupalılar tarafından keşfedildiğinde, burada yerleşik olan yerli grupları Krikler, Çerokiler, Çoktavlar ve Çikasovlardı.

Bölgenin, Avrupa ile ilk kez ilişki kurması, buraya define aramak için gelen Hernando de Soto gibi İspanyollar aracılığıyla oldu. Fransızlar, 1702'de ilk sürekli yerleşim merkezi olan St. Louis'i kurdular.[1] İlk Siyahilar ise 1719'da bir köle gemisiyle Dauphin Adasına getirildiler. 17. ve 18. yüzyıllarda bölge, burada egemenlik kurmak isteyen Fransız, İngiliz ve İspanyollar arasındaki savaşlara sahne oldu. Topraklarının büyük bölümünün denetimi 1783'te İngilizlerden ABD'ye geçti, ama Mobile Koyu 1813'e değin İspanyollarda kaldı. 1817'de Alabama Toprakları oluşturuldu ve 1819'da buraya eyalet statüsü verildi.

1915'de Birmingham'da inşa edilen gökdelenler

Alabama, Amerikan İç Savaşı (1861) sırasında Birlik'ten (Union) ayrılarak Amerika Konfedere Devletleri'ne katıldı. Bu dönemde eyalet nüfusunun yaklaşık yarısı Siyahi kölelerden oluşmaktaydı.[2] Konfederasyon'un ilk başkenti Montgomery idi. Savaşın 1865'te kaybedildiği dönemde eyalette kölelik kaldırıldı[3] ve Alabama 1868'de Birlik'e ikinci kez kabul edildi.

İç Savaş sonrasında yeniden kuruluş döneminde Siyahların yönetime, eğitime ve ekonomik yaşama katılmasını sağlamak amacıyla girişilen çabalar başarısız kaldı. Eyalette sosyal ve resmi alanlarda Siyahilere uygulanan ırk ayrımı politikası 1900'lerin başlarında ilan edilen Jim Crow yasaları ile resmiyete döküldü ve 1960'ların ortalarına değin sürdürüldü. Bu dönemde oy vermek için gerekli bir koşul olan kelle vergisi, neredeyse tüm Siyahilerin yanı sıra, önemli bir oranda fakir Beyaz vatandaşın da oy vermesini engellemiştir.[4] Afroamerikan sivil haklar hareketi çerçevesinde ırk ayrımcı yasalar 50'li ve 60'lı yıllarda kaldırılmıştır.

Coğrafya ve iklim
Phil Campbell'de eyalet çapında meydana gelmiş 2011 hortum dalgası sonucunda yıkılmış alanlar

Bir dikdörtgene benzeyen eyaletin kuzey-güney uzunluğu 540 km, doğu-batı uzunluğu 336 km'dir. Jeomorfolojik açıdan Alabama kabaca aynı büyüklükte iki ana bölgeye ayrılabilir; Apalaş Dağlarının güney yükseltilerinden oluşan kuzey bölgesi ve Meksika Körfezinin kıyı düzlüklerinden oluşan güney bölgesi. Kuzey uçtaki Cumberland Platosunun suları, Tennessee Nehri aracılığıyla kuzeybatıya, eyaletin geri kalan bölgelerinin suları ise, geniş verimli vadiler aracılığıyla güneye doğru akaçlanır.

Alabama, Köppen iklim sınıflandırmasına göre ılıman dönencealtı iklimine (Cfa) sahiptir.[5] Yıllık ortalama sıcaklık kuzeyde 17 °C, güneyde 19 °C'dir. Yağışlar yıl içinde düzenli dağılım gösterir. Birmingham'da yıllık yağış ortalaması 1.320' mm, Mobile'de ise 1.550 mm'dir. Bu elverişli koşullar nedeniyle tarımsal ürün dönemi, kuzeyde 200 günden başlayarak güneyde 300 güne ulaşır. Toprak da tarıma çok elverişlidir. Bölgede tropik fırtınalar, kasırgalar ve hortumlar sıklıkla meydana gelmektedir.[6]

Demografi

İlk kırsal yerleşmelerin dokusu, eyaletin iklim ve toprak özelliklerini yansıtır. Nitekim, nüfusun yarıdan çoğu 1960'lara değin kırsal kesimde yaşamayı sürdürdü. 1980'e gelindiğinde bu oran yüzde 40'a düşmüştü. Eyalette yalnızca Birmingham ve Mobile kentlerinin nüfusu 200,000'in üzerindedir.

Etnik gruplar
Grup 1990[7] 2000[8] 2010[9]
Beyazlar 73.6% 71.1% 68.5%
Siyahiler 25.3% 26.0% 26.2%
Asyalılar 0.5% 0.7% 1.1%
Amerikan yerlileri 0.4% 0.5% 0.6%
Yerli Havaililer ve diğer

Pasifik Adalılar

 — — 0.1%
Diğer ırklar 0.1% 0.6% 2.0%
Çok ırklı — 1.0% 1.5%

Din

Alabama'nın %86'sı Hristiyandır. Bu grubun %78'i Protestan olup (çoğunluk Evanjelik, Ana akım ve Siyahi Protestan Kiliseleri azınlık), geri kalanları ise Katolik (%7), Mormon (%1) veya diğer mezheplere ait olmaktadır. Alabama nüfusunun %12'isi herhangi bir inanca mensup değildir. Musevilik, İslam, Budizm, Hinduizm ve diğer inanışlar nüfusun yüzde %1'ini oluşturmaktadır.[10]

En büyük şehirler
Sıra Şehir Nüfus

(2018 tahminleri)

 Kontluk
1 Birmingham 209.880 Jefferson, Shelby
2 Montgomery 198.218 Montgomery
3 Huntsville 197.318 Madison, Limestone, Morgan
4 Mobile 189.572 Mobile
5 Tuscaloosa 101,113 Tuscaloosa
6 Hoover 85.108 Jefferson, Shelby
7 Dothan 68.247 Houston, Dale, Henry
8 Auburn 65.738 Lee
9 Decatur 54.264 Morgan, Limestone
10 Madison 50.440 Madison, Limestone
11 Florence 40.428 Lauderdale
12 Phenix City 36.435 Russell
13 Prattville 35.662 Autauga, Elmore
14 Gadsden 35.157 Etowah
15 Vestavia Hills 34.461 Jefferson, Shelby

Ekonomi

Alabama ekonomisinin temelini 1915'e değin pamuk üretimi oluştururdu; bu tarihte ortaya çıkan bir tür zararlı kurt, Alabama çiftçisini ürünü çeşitlendirmeye zorladı. Pamuk bugün de temel ürünlerden biridir. Ayrıca soya fasulyesi, mısır, yerfıstığı ve orman ürünleri üretilir, kümes hayvanları, sığır ve domuz yetiştirilir. Eyaletin sanayi merkezi Birmingham'dır; kentin yakınındaki demir, kömür ve kireçtaşı yatakları burada demir-çelik sanayisinin kurulmasını sağlamıştır. Tennessee Vadisi İdaresi'nin (TVA) 1930'da kurduğu hidroelektrik tesislerinden elde edilen bol ve ucuz elektrik aluminyum, tekstil, kâğıt, kimya, metalurji, kauçuk ve plastik gibi sanayi kollarının gelişmesine katkıda bulunmuştur. Browns(en), Ferry, Farley(en) ve Bellefonte(en) nükleer reaktör kompleksleri, 1970'lerin ortalarından beri ek elektrik gücü sağlamaktadır.

Eğitim

Eyâletin ismine sahip olan Alabama Üniversitesi önemli eğitim kurumularındandır. Merkez kampüsü Tuscaloosa şehrinde bulunan üniversitenin ayrıca Huntsville ve Birmingham'da da kampüsleri vardır.

Bunun yanında eyâletteki bir diğer önemli üniversite de Auburn Üniversitesi'dir. Okul özellikle mühendislik dallarında önemli bir yere sahiptir. Üniversite'nin ismini aldığı Auburn şehrinin haricinde diğer kampüsü de eyâletin başkenti Montgomery'dedir.

Bu iki büyük üniversite Amerika'daki okul değerlendirme kuruluşu Usnews tarafından da her yıl iyi dereceyle (ilk 100'de) değerlendirilmektedir.

Bu okulların dışında Alabama'da bulunan başlıca eğitim kurumları; Alabama Üniversitesi-Huntsville, Alabama Üniversitesi-Birmingham, Auburn Üniversitesi-Montgomery, Güney Alabama Üniversitesi (Mobile), Kuzey Alabama Üniversitesi (Florence), Stillman College (Tuscaloosa), Shelton State College (Tuscaloosa),Troy Üniversitesi (Troy) ve Gadsden College (Gadsden)'dır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "Alabama State History". theUS50.com. 25 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2006.
  2. "Alabama History Timeline". Alabama Department of Archives and History. State of Alabama. 25 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2012.
  3. "13th Amendment to the U.S. Constitution: Abolition of Slavery (1865)". Historical Documents. HistoricalDocuments.com. 2005. 31 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2006.
  4. Glenn Feldman. The Disfranchisement Myth: Poor Whites and Suffrage Restriction in Alabama. Athens: University of Georgia Press, 2004, p. 136.
  5. "Encyclopedia of Alabama: Climate". University of Alabama. 17 Ağustos 2007. 21 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
  6. LIST: States with the most F5/EF5 tornadoes since 1950; Ohio high on list 26 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved April 26, 2014.
  7. "Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For The United States, Regions, Divisions, and States". 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
  8. "Population of Alabama—Census 2010 and 2000 Interactive Map, Demographics, Statistics, Quick Facts—CensusViewer". censusviewer.com. 17 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015.
  9. Center for New Media and Promotions(C2PO). "2010 Census Data". census.gov. 22 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015.
  10. "Religious Landscape Study". 11 Mayıs 2015. 15 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.