Nanban ticareti

Japon harfleriyle Nanban

1543'te Tanegashima'da Portekizlilerle karşılaşılmasından sonra, Japonlar ilk başta yabancılara karşı temkinli davranmaktaydı. Kültür şoku fazlaydı. Bunun nedeni, Avrupalıların ne Japon yazı sistemini anlayabilmesi ne de yemek çubuğu kullanmalarına alışkın olmalarıydı.

Japonlara birçok teknolojik ve kültürel değişim tanıtılmıştı (aynı Avrupalılarda Japonizm) akımında olduğu gibi): askeri alanda (arkebüz, Avrupa tarzında göğüs zırhı ve gemiler), din (Hristiyanlık), dekoratif sanat, dil (Batılı kelimelerin adaptasyonu) ve aşçılık (Japonlara Tempura'nın, işlenmiş şekerin -Wagashi- ve diğerlerinin tanıtılması).

Birçok yabancı, Japonlar tarafından arkadaş edinilmişti. Hatta bazen yetenekleri de göz ardı edilmediği oldu ki William Adams'ı bir samuray rütbesine yükseltip, ona Miura Yarımadası'nda, Edo'nun biraz güneyinde, tımar toprağı vermişlerdir.

Rönesans dönemi Avrupalıları, Japonların sahip olduğu değerli maden miktarına hayran kalmışlardı. Bunun nedeni, Marco Polo'nun gözlemlediği altın kaplamalı tapınak ve saraylarının yanında, bir volkanik ülkenin özelliği olan yüzey madenlerinin bolluğuydu (Sanayi Devrimi'nde geniş ölçekli derin maden kazıları yapılana kadar bu bolluğa ulaşılmamıştı). Japonya bu dönemde, bakır ve gümüşün büyük bir ihracatçısı olmuştu.

Bir grup Portekizli Nanban, 17. yüzyıl Japonyası

Japonya'nın, herhangi bir Batılı ülkeden daha çok nüfusa ve şehirleşme oranına sahip olduğu da gözlemlenmişti (16. yy'de Japonya 26 milyon, Fransa 16 milyon, İngiltere 4.5 milyon nüfusa sahipti).[3] Buddist okulları da Batılı üniversitelerden (örneğin; Salamanca ve Coimbra Üniversiteleri) daha büyüktü. O zamanlarda Avrupalılar Japonya'ya karşı o kadar büyülenmişlerdi ki, Alessandro Valignano bile şunu demiştir: "Tüm Doğulu insanlardan üstün olmadıkları gibi, aynı zamanda Avrupalılardan da üstünler"[4]

İlk Avrupalı ziyaretçiler, Japonların zanaat ve metal işleyiciliğini beğenmişlerdi. Bunun nedeni, Avrupa'da bolca bulunan metallerin (özellikle de demir) Japonya az bulunmasıdır. Bu yüzden Japonlar, tüketilebilen ham maddeleri konusunda hassas davranmışlar; elinde bulunanları, daha Avrupalıların ulaşamadığı bir uzmanlık seviyesinde işlemişlerdir.

Japonların askerî yetenekleri de dikkat çekmiştir. "1609'da bir İspanyol kraliyet hükmü, İspanyol komutanlarının Pasifik'te 'Japon askerlerine karşı devletin ve orduların şanını tehlikeye atmaması' konusunda emir vermiştir." Japon samurayları, Maluku Adaları'nda İngilizlere karşı savaşması için Hollandalılar tarafından kullanılmıştır.

Nanban gemileri, Japonya'ya ticaret yapmak için geliyor. 16. yy, altı kat verniklenmiş ve kaplanmış ekran

Portekizli tüccarlar, Japonya'ya inmekte

1543'teki ilk temastan sonra, Protekiz gemileri Japonya'ya uğramaya başladı. O zamanlarda, 1515'te beri, Portekiz ile Goa arasında bir ticarî rota vardı. Lizbon'dan gümüşle kalkan 4 karaktan 3'ü Hindistan'a baharat ve pamuk almaya; 1 tanesi de Çin'e porselen ve ipek almaya gidiyordu.

Bu nedenle Japonya'ya gelen ilk Portekiz kargo gemileri (genelde her yıl 4 küçük gemi), neredeyse sadece Çin malları (ipek ve porselen) taşımaktaydı. Japonlar bu malları satın almayı dört beklemelerine karşın, Wokou nedeniyle Çin İmparatoru tarafından Çin ile herhangi bir ilişki kurmaları yasaktı. Bu sayede Portekizliler, Asya ticaretinde aracı olma şansı elde etmiş oldular.

Daimyo Ōmura Sumitada ile Portekizli arkadaşı ve papaz olan Cizvit misyoneri Gaspar Vilela'nın girişimleriyle, 1571'de Nagazaki kullanıma açıldı.[5] Bu sayede Portekizlilerin Japonya'daki, özellikle de Kyūshū'daki gelecek 30 yıldaki ticaretinin ve etki alanın artması söz konusu oldu. Hatta işi ilerleterek, Ryūzōji klanı'nın Sumitada'ya ait bir limana yaptığı saldırıda Sumitada'ya yardım ettiği de olmuştur. Bu yardım sonucunda, Nagazaki'yi bir Cizvit Tarikatı'na devretmiştir.

Bir Portekiz karağı Nagazaki'de, 17. yy

1557'de Makao'nun ele geçirilmesinden ve Çin'le ticari ortalığın başlamasından sonra, Portekiz ile Japonya arasındaki ticaret düzenli bir hale geldi. Bunu da her yıl, Japonya'ya giden tek karakın ticari hakları olan "Capitaincy"ye en yüksek verene bahşederek yapmaktaydı. Bu karaklar 1000-1500 ton civarında olup, ortalama bir kalyonun ve büyük bir jongun 2-3 katı kadar büyüklükte olabilmekteydi.

1638'e kadar bu ticaret devam etti. Rahiplerin gizlice Japonya'ya sokulması nedeniyle, bu ticaret yasaklandı.

Portekizlilerin ticareti, giderek artan bir rekabete tanıklık etti: Jong kullanan Çinli kaçakçılar, 1592'den itibaren Japon Kırmızı Mühür Gemileri (yıllık yaklaşık 10 gemi), 1600'den itibaren Manila'dan gelen İspanyol gemileri (yıllık yaklaşık 1 gemi), 1609'dan itibaren Hollanda gemileri (yıllık yaklaşık 1 gemi) ve 1613'ten itibaren İngiltere (yıllık yaklaşık 1 gemi).

1543'teki ilk Portekiz-Japon temasından sonra, büyük ölçekte köle ticareti yapılamaya başlandı: Portekizliler 16. yy ve 17. yy boyunca Japonları köle olarak satın alıp, çeşitli denizaşırı yere (hatta kendi ülkeleri Portekiz'e bile) sattı.[6][7] Birçok belge, bu büyük ölçekteki ticareti ve beraberinde Japonların köleleştirilmesine karşı çıkan isyanlardan bahsetmektir. Japon kölelerin, kendi milletleri içinde Avrupa'ya ilk varanlar olarak düşünülmektedir. Kilise'nin 1555'te yazdığına göre Portekizliler, cinsel amaçlar için Portekiz'e birçok köle Japon getirmiştir. Kral Sebastian, Japonya'daki büyük köle ticaretinin giderek artmasının insanları Katoliklik'e çevirmede olumsuz etki yaratacağından korkarak, bunu 1571'de yasakladı.[8][9]

Luis Cerqueira adındaki bir Cizvit rahinin 1598'de belgesine göre Japon kadınlarının, Japonya'ya giden Portekiz gemilerinde çalışan Portekizli tayfalara ve siyahi Afrikalılara fahişe olarak satıldığı yazılmaktadır.[10] Japon köleler Portekizliler tarafından Makao'ya getirildiklerinde sadece Portekizlilere satılmakla kalınmıyor, aynı zamanda Portekizlilerin sahip olduğu Malay ve Afrikalı kölelere de köle olarak satılmaktaydı (yani onların da kendilerine ait köleleri olmuş olmaktaydı).[11][12]

İmparatorluk naibi Toyotomi Hideyoshi, Kyūshū'daki köleleştirme faaliyetinden o kadar nefret ediyordu ki, 24 Temmuz 1587'de vali yardımcı Gaspar Coelho'ya mektup yazıp Portekizlilerin, Siamlıların ve Kambodyalıların Japonları köleleştirme ve Japon köle satın alma işlerini durdurmalarını istedi (ki bunlarda Hindistan'a kadar götürülebiliyordu).[13][14][15] Hideyoshi sonuç olarak, bu köle faaliyetlerinin failini Portekizliler ve Cizvitler olarak gösterip, Hristiyanlığın yayılmasını yasakladı.[16][17]

Portekizlilerin satın aldığı bazı Koreli köleler geri Japonya'ya getirilmişti. Bunlar, Japonya'nın Kore'yi işgali sırasında Japonya'ya getirilen on binlerce kölelerdendiler. Tarihçilere göre Hideyoshi, Portekizlilerin köle faaliyetlerine olan öfke ve kızgınlığını dile getirdiği sırada, kendisi de Kore'den getirilen kölelerin ticaretini kontrol etmekteydi.

Fillippo Sassetti'nin yazdıklarına göre, 1578'de Lizbon'daki büyük köle nüfusunun içinde Çinli ve Japon kölelerin de vardı (her ne kadar bunların çoğu siyahî olmuş olsa da).[18][19][20][21][22]

Portekizliler, Japon kölelere Sahra altı kölelerden "daha fazla değer" vermekteydi.[23][24] Zeka ve sanayiciliğe daha yatkın olmalarından dolayı Çinli ve Japon köleler, Portekizliler tarafından diğer kölelerden daha çok tercih ediliyordu.[25][26][27][28]

1595'te Portekiz'de, Çinli ve Japon kölelerin satın alınıp satılması yasaklandı.[29]

Hollandalılar Japonya'ya ilk defa 1600'de, Liefde (Türkçe: aşk) gemisiyle geldiler. Kaptanları Williams Adams, Japonya'ya gelen ilk İngiliz olmuştur. Hollandalılara "Nanban"dan çok "Kōmō" (紅毛, "Kızıl Saçlı") denilmekteydi.

1605'te Liefde'nin iki tayfası, Tokugawa Ieyasu tarafından Pattani'ye gönderilerek, Hollandalıların Japonya'yla ticaret yapması teklif edilmiştir. Pattani'de Hollanda ticaret üssünün o zamanki lideri Victor Sprinckel, Güneydoğu Asya'da Portekizlilerle yoğun bir ticari rekabetin içinde olduklarından, bu teklifi reddetmiştir. Ancak 1609'da Jacques Specx, Hirado'ya iki gemiyle gelerek, Adams'ın aracılığıyla Ieyasu'dan ticaret iznini almıştır.

Hollandalılar aynı zamanda, Portekizliler ve İspanyolların Pasifik'teki gücünü azaltmak için korsanlık da yapmıştır. Bunun sonucu olarak, 1638'den itibaren iki asır boyunca Dejima'dan ticaret yapan tek Batılı olanağına sahip olmuştur.

Japon Kırmızı Kuşak Gemisi'nin ticari rotası, 17. yy'nin başları[30]

Tanegashima tüfeği

Edo dönemi Japon arkebüzü (Tanegashima)

Japonlar, Portekizlilerin elde tutulabilir silahlarıyla ilgilenmekteydiler. 1543'te Japonya'ya varan ilk iki tüccar António da Mota and Francisco Zeimoto (Fernão Mendes Pinto'nun da gelmiş olabileceği söylenmekte, ancak bu bilgi diğer bazı kaynaklarla uyuşmamaktadır), Tanegahima Adası'na bir Çin gemisiyle geldiler ve burada ticaret için elde tutulabilen tüfekleri tanıttılar. Japonlar zaten barutlu silahlara aşinaydı (Çin'de icat edilmişti ve buradan satın alınmıştı) ve zaten basit Çin kökenli silahlar ile "Teppō" (鉄砲 "demir top") adı verilen top tüpleri, Portekizliler gelmeden 270 yıl öncesinden beri kullanılmaktaydı. Karşılaştırıldıklarında, Portekizlilerin silahları hafifti, çakmak mekanizmasına sahipti ve kolayca nişan alınabiliyordu. Bu Portekiz yapımı barutlu silahlar (arkebüz) Tanegashima'da tanıtıldıkları için, bunlara Japonya'da Tanegashima denmeye başlanmıştır. O sırada Japonya, Sengoku ("Savaşan devletlerin dönemi") adı verilen bir iç savaştaydı.

Bu tüfeklerin tanıtılmasından bir yıl sonra Japon kılıç ustaları ve demircileri, çakmak mekanizmasını kopyalamayı başarıp tüfekleri büyük miktarlarda üretmeyi başarmıştı. 50 yıl içerisinde de, "16. yy'nin sonunda Japonya'daki tüfeklerin sayısı, dünyanın herhangi bir yerindeki sayıdan daha fazlaydı" Japon ordularındaki tüfek sayısı Avrupalılarınkinden çok daha fazlaydı (Perrin). Bu tüfekler, Japonların birleştirilmesi sırasında Toyotomi Hideyoshi ve Tokugawa Ieyasu tarafından ve Japonya'nın Kore'yi işgalleri sırasında sıkça kullanılmaktaydı. Japonya'nın birleştirilmesini başlatan Oda Nobunaga, Nagashino Muharebesi sırasında bu tüfekleri etkin bir şekilde kullanmıştır. Bu muharebe de Akira Kurosava'nın 1980 yapımı Kagemuşa filminde anlatılmaktadır.

Bir 1634 yapımı Japon Kırmızı Mühür gemisi. Batılı tarzda kare ve latin yelkeni, dümen ve arka taraf tasarımına sahip. Bu gemiler genelde 6-8 civarında topa sahipti, Tokyo Deniz ve Bilim Müzesi

1613 yapımı Japon kalyonu ', Ishinomaki'de, Japonya (replika)

Avrupa gemileri (kalyon), Japon gemi yapımı endüstrisini etkilemiştir ve Japon denizaşırı seferlerini tetiklemiştir. Bu gemiler; yelkenler, dümeni, silah pozisyonları gibi birçok özelliği, kalyonun tasarımını temel alarak yapılmışlardır.

Şogunluk, Kırmızı Mühür Gemileri (朱印船 shuinsen) adı verilen ve Güney-Güneydoğu Asya'ya ticaret için giden bir ticarî rota oluşturmuştur. Bu gemiler; yelkenler, dümeni, topların yerleşimi gibi birçok özelliği, kalyonun tasarımını temel alarak yapılmışlardır. Bunlar, Güneydoğu Asya'daki birçok Japon tüccarı ve maceracıyı götürmüşlerdir. Bunlar da yerel olaylarda etkin olmuşlardır; örneğin maceracı Yamada Nagamasa'nın Siam'a gidişi ve sonradan Japonya'da ikon haline gelen Tenjiku Tokubei.

17. yy'nin başlarında Şogunluk, yabancı uzmanların yardımıyla tamamen "Nanban" tasarımına sahip birkaç gemi yapmıştır. Buna örnek olarak, Pasifik'i iki kere Yeni İspanya'ya (günümüz Meksika'sı) elçilik göreviyle geçen San Juan Bautista kalyonu gösterilebilir.

Oda Nobunaga'nın portresi, Cizvit ressam Giovanni Niccolo, 1583–1590

Franciscus Xaverius'un 1549'da gelişi üzerine, Katoliklik Japonya'ya giderek büyük bir dini güç haline gelmiştir. Her ne kadar Batılı pederler ticaretle bağlantılı olduklarından hoşgörüyle yaklaşılmış olunsa da, 16. yüzyılın sonlarında 200,000 kadar kişi Katolik etmişlerdi ve bunların çoğu Kyushu'daydı. Ayrıca Cizvitler, ticaret şehri olan Nagazaki'nin yönetim haklarını da elde etmişti.

İlk tepki, 1587'de kampaku Toyotomi Hideyoshi tarafından gelmiştir. Hristiyanlığı yasaklayıp, tüm pederlerin ülkeyi terk etmesini emretmiştir ancak bu emir uygulanmamıştır. 130 Cizvit'ten sadece 3'ü ülkeyi terk etmiştir ve kalanlar da faaliyetlerine devam etmiştir. Hideyoshi şunları yazar:

1. Japonya, Tanrıların ülkesidir ve pederlerin burada gelip kendi dinlerini yaymaları şeytanî bir iştir...
2. Pederler için Japonya'ya gelip insanları kendi dinlerine mensup etmeleri, Shinto ve Budist tapınakları yok etmeleri, şimdiye kadar görülmemiş ve duyulmamış bir şeydir... ortalığı birbirine katıp, böyle sapkınlıkları yaptıkları için ciddi şekilde cezalandırılmalıdırlar. (Boxer, The Christian Century in Japan)

1597'de İspanyol kalyonunun enkazından Fransiskanlar'ın Japonya'ya gelmesine neden olunca, Hideyoshi'nin tepkisi sertleşti. 26 Hristiyan (6'sı Fransiskan, 17'si Japon yeni yetmeler, 17 Japon Cizvit), 5 Şubat 1597'de Nagazaki'de öldürüldü. Hideyoshi'nin bu kararı, rakip bir tarikatı yok etmeyi amaçlayan Cizvitler tarafından desteğiyle alınmış gibi görünmekte. Hem İspanyolların fetihlerden sonra Hristiyanlığı yaymaya başlaması hem de kendisinin gemideki kargoyu ele geçirme isteği vardı. Her ne kadar 100'e yakın kilise yok edilmiş olsa da, Cizvitlerin çoğu Japonya'da kaldı.

Hristiyanlığa son darbe, 1614'te Tokugawa Ieyasu'nın tebliğiyle geldi. Bu da Cizvitlerin yeraltı faaliyetlerine başlamasına ve Toyotomi Hideyori'nin isyanına katılmalarına neden oldu (Osaka Kuşatması 1614-15). Katoliklere olan baskı, 1616'da Tokugawa Ieyasu'nun ölümünden sonra daha da arttı. 2,000 Hristiyan'ın (70'si yabancı, gerisi Japon) öldürülmesine ve 2000,000-300,000 Hristiyan'ın din değiştirmeye zorlanmasına neden oldu. Japonya'daki son Hristiyan etkinliği, 1637'deki Shimabara İsyanı'nı oldu. Bundan sonra Hristiyanlık, Gizlenmiş Hristiyanlar adıyla yeraltına çekildi.

• Nanbandō (南蛮胴); Avrupa tarzında gövdeyi kaplayan tek parça göğüs zırhı.
• Nanbanbijutsu (南蛮美術); Nanban temalı veya Nanban tasarımından etkilenmiş Japon sanatı.
• Nanbanga (南蛮画); yabancılar tarafından yapılmış, birçok resimsel gösterimi ifade eden bir Japon sanat kategorisidir (Nanban sanatı). Örnekleri: or
• Nanbannuri (南蛮塗り); Portekiz stilinde vernikli dekorasyonlardır, 16. yy'nin sonlarından itibaren çok popülerdi. Örneği:
• Nanbangashi (南蛮菓子); Portekizli ve İspanyol tarifleriyle yapılmış tatlı çeşitleridir. En ünlüleri: adını Kastilya'dan alan "Kasutera" (カステラ), adı Portekizce bir kelime "confeito"den ("tatlı şeker") gelen"Kompeito" (金平糖 こんぺいとう) ve ve bisküvi (ビスケット). Bu "Güneyli Barbar" tatlıları halen Japonya'da satıştadır.
• Nanbanji or Nanbandera (南蛮寺); Kyoto'daki ilk Hristiyan kilisesidir. Oda Nobunaga'nın desteğiyle, Cizvit pederi Gnecchi-Soldo Organtino tarafından 1576'da kurulmuştur. 11 yıl sonra, 1587'de, Hideyoshi Toyotomi tarafından yıkılmıştır. Şu anda kilisenin zili, "Nanbanji-no-kane" (Nanbanji'nin Zili), Shunkō-in tapınağında saklanmaktadır.